T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ATATÜRK-İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARI TEMELİNDE TÜRK TARİH VE TÜRK DİL KURUMU Ahmet Haşim ALTINIŞIK YÜKSEK LİSANS TEZİ TARİH ANABİLİM DALI KIRŞEHİR 2011 T.C. AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ ATATÜRK-İNÖNÜ DÖNEMİ KÜLTÜR POLİTİKALARI TEMELİNDE TÜRK TARİH VE TÜRK DİL KURUMU Ahmet Haşim ALTINIŞIK YÜKSEK LİSANS TEZİ TARİH ANABİLİM DALI DANIŞMAN Doç. Dr. Hakan UZUN KIRŞEHİR 2011 ÖZET Atatürk’ün liderliğinde gerçekleşen Ulusal Kurtuluş Savaşı sonrasında, Anadolu toprakları üzerinde yeni bir devlet kurulurken, bu devlet siyasi ve hukuki varlığını Lozan Antlaşması ile uluslar arası platformda kabul ettirmiştir. Osmanlı Devleti’nden apayrı yeni bir kimlikle kurulan bu devlet’in bu seferki yeni mücadelesi ise yaşanan bu siyasi değişimle birlikte, kültürel açıdan da bağımsızlığı hedef alan bir savaşı içine alır. Milli kültürün temel taşlarından olan tarih ve dil kavramı ile birlikte kurulan yeni devletin kimlik değeri doğrultusunda yeniden ele alınıp, tüm çıplaklığı ile ortaya koymayı amaç edinir. Bu bağlamda o zamana kadar ihmal edilen ve karanlığa mahkûm bırakılan Türk Tarihi ve Türk Dili ortaya konulurken, Türkler hakkında dünya kamuoyunda beslenen olumsuz izlenimlerin de gerçeği yansıtmadığı sergilenmeye çalışılmıştır. Böylece Türklük ve Anadolu coğrafyasına karşı beslenen haksız iddialara karşı anti tezler oluşturulmuş, Türklerin haklılığının ispatlanması amacıyla Türk Tarih Tezi meydana getirilirken, buna bağlı olarak Türk Dil Tezi de geliştirilmiştir. Atatürk’ün ebediyete intikali sonrası, İsmet İnönü’nün Cumhurbaşkanı olmasıyla birlikte, Cumhuriyet Tarihinde yeni bir dönem başlamıştır. Kendinden önceki dönemle kıyaslandığında bazı konularda sürekliliğin bazı konularda ise farklı bir yönelişin olduğu bu dönem de özellikle 1940 yılından itibaren Atatürk dönemi kültür anlayışı olan milliyetçi yaklaşımların yerini hümanist anlayış ve uygulamaları almış, böylelikle Latin-Yunan kültür kaynaklarına yönelme başlamış ve Türk Kültürü ile Latin-Yunan kültürü kaynaştırılıp, Türk hümanizmi yaratılması amaçlanmıştır. Bu anlayış, kaçınılmaz bir şekilde kültürün önemli öğeleri olan tarih ve dile de yansımıştır. Tarih konusunda Orta Asya Merkezli Tarih anlayışının yerini, kazı çalışmalarıyla birlikte Anadolu ve Eski Çağ Merkezli tarih anlayışı almış. Dil konusunda ise Arapça ve Farsça menşeli kelimeler tasfiye edilirken, bunlardan doğan boşluk batı kökenli kelimeler ya da yeni türetilen kelimelerle doldurulmaya çalışılmıştır. Atatürk-İnönü Dönemi Kültür Politikaları Temelinde Türk Tarih ve Türk Dil Kurumu isimli bu çalışmada bahsi geçen kurumların her iki dönemde de yapmış olduğu çalışmalar ve bu çalışmaların kültür politikası çerçevesinde değerlendirilmesi ve dönemsel farklılıkların ortaya konulması amaçlanmıştır. ii ABSTRACT In the post-National Independence War period, led under the commandership of Atatürk, while establishing a new state on Anatolian territory, this state got his legal andpolitical existence accepted on the international stage with Lausanne Treaty. This state’s, established with a completely different identification apart from Ottoman Empire, new struggle includes also a battle for culturely freedom. Withhistory and language concepts, the keystones of national culture, this new stateaims to reset the nationalidentification values and display them implicitly. In this sense whiledisplaying the Turkish History and the Turkish Language, which were neglectedand condemned into darknes, and it was tried to display that the negativesenses weren’t presenting the truth. So that antithesis against unfair claimswere formed against Turkism and Anatolian Geography and Turkish History Thesisand Turkish Linguistics Thesis were developed to prove the legitimacy of Turks. After the death of Atatürk, a new period started in Republic History along with İsmet İnönü’s becoming President. Compared with previousperioad, this perioad persistence in some cases and tendency in some cases, thehumanism understanding and applications took the nationalism approach, thecultural understanding of Atatürk period especially since 1940, so that atending towards Latin-Greek culture started and the Turkish and Latin-Greekcultures were composed and a Turkish Humanism was aimed. This understading reverberated into history and language, the important elements culture, in an inevitable way. Instead of Middle Asian History understanding, Anatolian and Ancient Period History understanding replaced with the excavation studies. While eliminating Arabian and Persiancentred words, the space was tried to replace with west-originated or newlyreproduced words. This study The Turkish History and the Turkish Linguistics Association under the principles of Atatürk-İnönü Period Cultural Policies, itwas aimed to present the studies of these two associations in both periods andthe evaluations of these studies within the cultural policies. iv ÖN SÖZ Türkiye Cumhuriyeti’nin yüksek Türk kültürü temelinde kurulduğunu belirten Atatürk, bu düşüncesinin göstergesi olarak pek çok kültür ve sanat kurumunun kuruluşuna bizzat öncülük etmiştir. Bu kuruluşlar içerisinde hiç kuşkusuz ifade edilmesi gereken iki önemli kurum vardır ki bunlar 1931 yılında kurulan Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti (Türk Tarih Kurumu) ve 1932 yılında kurulan Türk Dili Tetkik Cemiyeti (Türk Dil Kurumu)’dir. Atatürk bu iki yeni kültür kurumunun sadece kuruluşlarını sağlamakla kalmamış her iki kurumunda hemen hemen bütün işleriyle yakından ilgilenmekle birlikte maddi ve manevi yardımlarını hiçbir zaman esirgememiştir. Atatürk’ün, gerek tarih gerekse dil çalışmalarından ortaya çıkan gerçek şudur: Milli kültür potası çerçevesinde, milli bir devlet yapısının çekirdeğini meydana getirmek. Bu ise toplumda milli şuur oluşturmak ve topluma tarih ve dil şuuru aşılamak ve kurulan yeni devleti Anadolu coğrafyasında sağlam temeller üzerinde meydana getirmekle olmuştur. Her iki kurumda, yapılmak istenen inkılâplarda birer vasıta olarak kullanılmıştır. 1931-1938 yılları arasını kapsayan evredeki çalışmalar bizzat Atatürk’ün kontrolünde gerçekleşmiştir. Atatürk’ün ebediyete intikali ile birlikte İsmet İnönü zamanını kapsayan 1938-1950 yıllarında ise milli kültür anlayışının yerini evrenselliği esas alan hümanizm merkezli kültür anlayışı almıştır. Hümanizmi ve onun getirmiş olduğu değerleri topluma benimsetmek amacıyla kültürün önemli öğelerinden olan dil ve tarih alanında Latin-Yunan kaynaklarının esas alındığı politikalar takip edilmiştir. Atatürk-İnönü Dönemi Kültür Politikaları Temelinde Türk Tarih ve Türk Dil Kurumu, isimli bu çalışmanın amacını, Milli kültürümüzün temellerinden olan tarih ve dil olgusuna bağlı olarak kurulan Türk Tarih Kurumu ve Türk Dil Kurumu’nun kurulmalarındaki faktörler ve bu kurumların her iki dönemde de yaptığı çalışmalar ve bu çalışmaların kültür politikası bağlamında değerlendirilmesi, ayrıca farklılıklarında ortaya çıkarılması oluşturmaktadır. Başlangıçta, her iki kurumun dönemler şeklinde ele alınması düşünülmüştür. Ancak, her iki dönem çalışmalarının konuların bütünlüğü itibarıyla düşünüldüğünde ayrı ayrı belirtilmesi tez konusunun bütünlüğünü bozacağından dolayı kurumların her iki dönemi kapsayan çalışmaları bir bütün şeklinde ele alınarak meydana getirilmiştir. Bu itibarla araştırmanın 1. Bölümünde; Atatürk ve İsmet İnönü döneminde izlenen kültür politikaları üzerinde durulup, her iki dönemde de takip edilen gelişmeler incelenmiştir. 2. Bölümde; Türk Tarih Kurumu’nun oluşumunu hazırlayan etkenler, Türk Tarih Kurumu’nun kuruluşu, 1935 yılında Atatürk’ün Buyruğuyla Hazırlanan Yeni Çalışma Programı ile Türk Tarih Kurumu’nun amacı ve 1931-1950 tarihleri arasındaki yapmış olduğu çalışmalar, dönemsel farklılıklar belirtilerek incelenmiştir. 3. Bölümde ise Türk Dil Kurumu’nun Oluşumunu Hazırlayan Etkenler, Türk Dil Kurumu’nun Kuruluşu, Kurumdaki Yapısal Anlamdaki Değişiklikler ve Kurumun 1932-1950 Tarihleri Arasındaki Yapmış Olduğu Çalışmalar, dönemsel farklılıklar belirtilerek izah edilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma yapılırken, Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, TBMM Kütüphanesi, Milli Kütüphane, Türk Tarih Kurumu Kütüphanesi, Türk Dil Kurumu Kütüphanesi, vi Kırşehir İl Halk Kütüphanesi, Ahi Evran Üniversitesi Kütüphanesi olmak üzere çeşitli araştırma merkezlerinden yararlanılmıştır. Çalışma konusunun tespitinde ve tezin hazırlanması sırasında yardımlarından dolayı danışman hocam Doç. Dr. Hakan Uzun’a, yakın ilgi ve desteklerini esirgemeyen Doç. Dr. Yaşar Özüçetin’e, Yrd. Doç. Dr. Veli Ünsal’a, Yrd. Doç. Dr. Bülent Kara’ya, jüri üyesi Doç Dr. Salahaddin Bekki’ye de tezi titizlikle incelediği ve böylelikle teze yaptığı katkıdan dolayı ve bu çalışma süresince desteklerini esirgemeyip her zaman yanımda olan aileme teşekkür borçluyum. Ahmet Haşim Altınışık Kırşehir, 2011 vii İÇİNDEKİLER ÖZET....................................................................................................................... i ABSTRACT .......................................................................................................... iii ÖN SÖZ...................................................................................................................v İÇİNDEKİLER................................................................................................... viii KISALTMALAR .................................................................................................. xi GİRİŞ ..................................................................................................................... 1 I. BÖLÜM ........................................................13