4 Środowisko wrocławskich badaczy mediów i specjalistów od komunikacji społecznej, skupionych w prężnie działającym Instytucie Dziennikarstwa i Komunikacji Społecz- nej Uniwersytetu Wrocławskiego, przygotowało czwarty już tom interesującej i cieszącej się sporym uznaniem wśród medioznawców serii wydawniczej, noszącej tytuł „Teorie komunikacji i mediów” […]. Poprzednio wydane trzy tomy rozbudziły nadzieję na to, iż teoretycy komunikacji i mediów mogą nie tylko cyklicznie spotykać się na ogólnopol- skich konferencjach naukowych organizowanych przez redaktorów tomu, ale też kon- frontować swoje badania, wchodzić w spór z innymi autorami, którzy publikują wyniki swoich naukowych dociekań w kolejnych tomach wrocławskiej serii. […] Przedstawione do recenzji opracowanie, zawierające raporty z badań, studia przypadku, pogłębione eseje, naukowe artykuły – nie jest jednolite, zawiera różne podejścia formal- ne i metodologiczne, strategie badawcze przyjęte wobec środowiska mediów, jednakże w całości zasługuje na opublikowanie. Książkę „Teorie komunikacji i mediów” vol. 4 rekomenduję do druku, dostrzegając jej wartość i przydatność m.in. dla studentów kierunków: dziennikarstwo i komunikacja społeczna, kulturoznawstwo, pedagogika medialna, socjologia […]. Prof. dr hab. Marek Sokołowski 4 tteoria_komunikacji_4_okl_new_CS4.inddeoria_komunikacji_4_okl_new_CS4.indd 1 22011-11-07011-11-07 110:26:520:26:52 Teorie komunikacji i mediów 4 Teorie komunikacji i mediów4 Pod redakcją Marka Graszewicza i Jerzego Jastrzębskiego Wrocław 2011 Recenzent naukowy prof. dr hab. Leszek Pułka prof. dr hab. Marek Sokołowski Redakcja Mikołaj Wojtaszek Korekta ................................... Projekt okładki Paulina Zielona DTP Aleksandra Dudzińska © Copyright by Marek Graszewicz, Jerzy Jastrzębski and Ofi cyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe ISBN 978-83-7432-777-0 Ofi cyna Wydawnicza ATUT – Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe 50-011 Wrocław, Kościuszki 51a, tel. (71) 342 20 56, faks (71) 341 32 04 e-mail: ofi [email protected]; http://www.atut.ig.pl Spis treści Michael Fleischer Wypowiedź a komunikacja ................................................................................ 9 Dominik Lewiński Zarys komunikologii krytyki medialnej ........................................................... 21 Marek Palczewski Prawda o newsie. Defi nicja – granice poznania – konteksty ............................. 53 Jerzy Biniewicz Dyskurs prasowy – absorpcja i konwergencja ................................................... 75 Piotr Maroń ANT i humanistyka......................................................................................... 91 Michał Grala Media – przyszłość i drogi rozwoju ................................................................ 103 Grażyna Stachyra Drugie dno komunikacji radiowej ................................................................. 113 Jacek Grębowiec, Katarzyna Konarska Dysfunkcje kampanii negatywnej, erystyczna niemoc – studium plakatu wy- borczego ........................................................................................................ 127 Paweł Nowak Magdalena Piechota Prawda czasu, prawda ekranu. Gry komunikacyjne w mediach ....................... 143 Juraj Holdoš Komunikačné preferencie univerzitných študentov na Slovensku v prostredí internetu a ich vzťah k internetovej závislosti ................................................. 159 Marek Jeziński Teledysk muzyczny jako forma komunikacji .................................................. 173 Artur Trudzik Rock-opera (opera rockowa) – geneza, ewolucja, zmierzch…? Pewna historia w scenerii słowa, śpiewu, tańca… ...................................................................... 201 6 ............................................................... Spis treści Paweł Gregorczyk Katastrofa smoleńska w mediach na przykładzie wybranych zagranicznych programów informacyjnych ........................................................................... 221 Rafał Zimny O medialnej debacie publicznej na przykładzie sporu o krzyż pod Pałacem Prezydenckim (lipiec-wrzesień 2010) ............................................................. 241 Karolina Lachowska, Maurycy Graszewicz, Marcin Pielużek Wizerunek miejscowości turystycznej na przykładzie Dusznik-Zdroju. Wstępny raport z badań ................................................................................ 257 Piotr Podomarof Transpozycje światów cyfrowych do środowiska fi lmowego – gra z widzem czy widzenie gry? ........................................................................................... 273 Annette Siemes To (nie) dom? – Komentarze do architektury domów na forach interneto- wych. Badanie tekstów o projektach architektury użytkowej .......................... 285 Michał Grech Konstrukcja ‘jedzenia’ – analiza komunikacyjna systemu uzasadnień w od- powiedziach respondentów ............................................................................ 309 Jan Waszkiewicz, Kamil Andrzejewski Komunikacyjna rola wydarzeń. Prawda i komunikacja podczas wydarzeń (eventów) – przyszłość komunikacji i relacji międzyludzkiej – studium przy- padku ............................................................................................................ 325 Katarzyna Niemyska Wizerunek Jana Pawła II................................................................................ 335 Łukasz Śmigiel Cyfrowa okładka książki – małe jest piękne .................................................... 347 Mariusz Wszołek Komunikacyjna kompetencja przestrzenna – wyniki badań empirycznych ..... 363 Agnieszka Sekułowicz Prasa drukowana a prasa on-line we Włoszech ............................................... 375 Od redaktorów Książka, którą oddajemy do rąk Czytelników, jest już czwartą z kolei edycją Teorii komunikacji i mediów. Jak zwykle jej charakterystyczną cechą jest różnorodność, jaka bez wątpienia charakteryzuje obecny stan wiedzy o komunikacji i mediach. Co do nas, jesteśmy przekonani, że tak pozostanie i nadal będziemy się poruszali poza zgubnymi wpływami norma tywizacji i paradygmatyzacji. Taką nadzieję stwarza również coraz obfi tszy udział w tych publikacjach coraz młodszych badaczy, dziwnie odpornych na wpływy autorytetów. Inną naszą nadzieją jest to, że w naszym najgłębszym przekonaniu to, co nazywa- my wiedzą o komunikacji i mediach, staje się coraz bardziej pojemnym naczyniem gromadzącym refl eksje przeróżne, czasem wzajemnie antagonistyczne. Nie przeszka- dza to nam. Ufamy, że podobnie będzie z Czytelnikami tej książki. Marek Graszewicz Jerzy Jastrzębski Michael Fleischer Uniwersytet Wrocławski; Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej Wypowiedź a komunikacja W każdej analizie komunikacji i jej produktów (i oczywiście w trakcie ich produkcji) uwzględnić powinniśmy dwa zjawiska: z jednej strony – ‘coś mówić’, a z drugiej – ‘coś komunikować’, gdyż to dwie różne wielkości. Mówi się coś. Jest to wtedy powiedzia- ne, słyszało się to, skonstruowało znaczenie itp. Ponadto jednak poprzez mówienie również się komunikuje, mówiąc coś tak a nie inaczej. W tej perspektywie nie samo mówienie jest istotne, lecz sposób mówienia, gdyż ten ostatni również dostarcza nam znaczeń. A ponadto wiedzy na temat mówiącego i tego, o czym w jaki sposób mowa. Owo ‘jak się coś mówi’ jest tym, co w komunikacji jest najczęściej najistotniejsze. Gdyż to, co się mówi, drugi uczestnik komunikacji przyjmuje jako zdanie, opinię, mniemanie mówiącego, to natomiast, ‘jak się komunikuje’, ten drugi sam konstruuje. W to zaś, co sami konstruujemy, wierzymy prędzej niż w to, co zostało powiedziane przez innych. Ponadto z tego, jak się komunikuje, wynika, kim ten drugi jest, gdzie się sytuuje, skąd się bierze, jakie kręgi społeczne reprezentuje itp. Owo ‘jak’ zaś jest pewniejsze niż to, co się mówi. I dokładnie o ten aspekt tutaj chodzi. Podejdźmy do rozróżnienia między ‘mówieniem’ a ‘komunikowaniem’ (przy czym to pierwsze zawiera się w drugim) nieco szczegółowiej. Najpierw wyjaśnienie samych słów. ‘Mówienie’ użyte jest tutaj jako synekdocha czy metonimia wszelkich aktów stanowiących wypowiedzi, niekoniecznie dokonywanych za pomocą języka naturalnego tylko, lecz również innych systemów znakowych. W tym sensie ‘mó- wienie’ to wszelkie akty produkujące szeroko rozumiane wypowiedzi, w rezultacie których powstaje to, co potocznie określane jest jako treści, czyli aktualizowane jest jako tematy komunikacji. Zawsze mówimy na jakiś temat i realizujemy jakiś temat wypowiedzi. Również wtedy, kiedy tego tematu się nie trzymamy, bo o tym, że się go nie trzymamy, wiemy z istnienia tematu, którego się teraz akurat nie trzymamy. Stosujemy zatem (by użyć terminów Romana Jakobsona) operacje na poziomie osi kombinacji z mniejszym lub większym (odpowiednim lub nieodpowiednim dla 10 ...................................................... Michael Fleischer tematu) zastosowaniem również wyboru z osi ekwiwalencji. W ten sposób powstaje taka a nie inna wypowiedź, którą sytuujemy na tle lub w ramach jakiegoś tematu, a sama wypowiedź bierze udział w danej komunikacji, stanowiąc jeden z jej elemen- tów. Niekoniecznie, a raczej rzadko najistotniejszy. ‘Komunikowanie’ natomiast oznacza tu szerszy obszar i bardziej komplekso- we zjawisko. Komunikowanie to również semantyczna aktywacja samego sposobu mówienia, z uwagi na taki a nie inny sposób właśnie. Również w tym wypadku chodzi o swego rodzaju synekdochę, gdyż komunikowanie nie polega jedynie i tylko na aktywacji określonego sposobu mówienia, lecz również na określonym sposobie wykorzystania przestrzeni,