1 Robert Heś joannici na Śląsku w ŚRedniowieczu Spis treści 2007 3 Joannici na Śląsku w średniowieczu Publikacja dofinansowana przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego RP Praca naukowa finansowana ze środków KBN jako projekt badawczy nr 4686/PB/IH/02 Rysunki map Michał Michlewicz korekta Agata Sularzówna Opracowanie typograficzne PRIM na okładce Pieczęć Siemowita, wielkiego przeora, 1387 (ŘM-L, nr 554) Projekt okładki i stron tytułowych Mariusz Franek © copyright by Robert Heś, kraków 2007; wyd. 1 isBn 978–83–7730–982–7 Z a m ó w i e n i a p r z y j m u j e Wydawnictwo AVALON T. Janowski Sp. j. ul. Fiołkowa 4/13; 31-457 Kraków tel. +48 606 750 749 [email protected] www.wydawnictwoAVALON.pl 4 Spis treści SpiS treści wstęp ................................................................................................................... 9 rozdział I dzieje i organizacja joannitówna Bliskim wschodzie w Xii–XVi wieku .............................................................................................. 25 Początki szpitala św. jana w jerozolimie ...................................................... 25 Pierwsze lata działalności ............................................................................. 27 upadek jerozolimy ........................................................................................ 30 kategorie braci .............................................................................................. 31 Joannici w europie ........................................................................................ 32 krucjaty Xiii wieku i schyłek królestwa jerozolimskiego .......................... 33 Reformy wewnętrzne zakonu w XIII wieku ................................................. 35 upadek akki .................................................................................................. 35 Joannici na Cyprze ........................................................................................ 37 Reformy z lat 1301–1302 .............................................................................. 39 stosunki wewnętrzne w zakonie w XiV wieku ............................................ 41 kasata zakonu Templariuszy ........................................................................ 42 joannici na Rodos ......................................................................................... 43 wielka schizma ............................................................................................. 45 Joannici a imperium osmańskie ................................................................... 47 oblężenie Rodos w 1480 roku ...................................................................... 51 oblężenie Rodos w 1522 roku ...................................................................... 53 nowa siedziba — Malta ................................................................................ 54 rozdział iI Rozwój komandorii joannitów na Śląsku w Xii–XV wieku ............................. 55 najwcześniejsze fundacje w europie Środkowej ......................................... 56 etap i. Pierwsze placówki zakonu na Śląsku ................................................ 60 etap ii. Rozwój wewnętrzny ......................................................................... 69 etap iii. joannici w miastach ........................................................................ 71 etap iV. ostatnie fundacje ............................................................................. 79 rozdział iiI Śląsk w strukturach zakonu i wielkiego przeoratu w Xii–Xiii wieku .............. 84 Śląsk a powstanie wielkiego przeoratu czeskiego ........................................ 84 skąd przybyli joannici na Śląsk? .................................................................. 89 struktura organizacyjna domów szpitalników na Śląsku .............................. 93 5 Joannici na Śląsku w średniowieczu rozdział iV Śląsk w strukturach zakonu w późnym średniowieczu (XiV–pocz. XVi wieku) .................................................................................... 98 wielki mistrz ................................................................................................. 98 wielki przeor ............................................................................................... 100 namiestnik wielkiego przeora ..................................................................... 104 Tytulatura i świta wielkich przeorów i ich namiestników........................... 108 kapituły ........................................................................................................112 rozdział V uposażenie ....................................................................................................... 123 Tyniec .......................................................................................................... 124 strzegom ..................................................................................................... 132 Maków ......................................................................................................... 139 Łosiów ......................................................................................................... 140 Piława .......................................................................................................... 144 złotoryja ...................................................................................................... 146 Brzeg ........................................................................................................... 147 cieplice ....................................................................................................... 149 lwówek Śląski ............................................................................................ 150 solec ............................................................................................................ 156 oleśnica Mała .............................................................................................. 158 wrocław ...................................................................................................... 165 dzierżoniów ................................................................................................ 174 koźle ........................................................................................................... 177 donatorzy i kontrahenci .............................................................................. 179 struktura uposażenia ................................................................................... 179 rozdział VI dochody i gospodarka ..................................................................................... 182 1. dziesięciny .............................................................................................. 182 2. Gospodarka czynszowa ........................................................................... 191 3. Folwarki .................................................................................................. 205 4. kolonizacja ............................................................................................. 214 5. inne formy gospodarki ............................................................................ 221 rozdział ViI Immunitet i regale ............................................................................................ 232 rozdział Viii .................................................................................................. 243 konwent ........................................................................................................... 243 1. liczebność i pochodzenie zakonników ................................................... 243 2. członkowie konwentu (urzędy) .............................................................. 264 3. Familia ..................................................................................................... 294 6 Spis treści rozdział iX działalność joannitów na Śląsku ..................................................................... 298 duszpasterstwo ........................................................................................... 298 szkolnictwo ................................................................................................. 328 szpitalnictwo ............................................................................................... 336 Joannici jako zakon wojskowy i krucjatowy .............................................. 345 rozdział X Joannici w społeczeństwie śląskim .................................................................. 365 książęta ....................................................................................................... 365 duchowieństwo diecezjalne ........................................................................ 382 klasztory innych zakonów .......................................................................... 384 Rycerstwo .................................................................................................... 389 Mieszczanie ................................................................................................. 396 Motywacje i cele ......................................................................................... 399 rozdział XI kultura joannitów na Śląsku w średniowieczu ................................................ 407 księgozbiory ............................................................................................... 407 kancelaria i dokument ...............................................................................