EDUCARE NECESSE EST EDUCARE – POWRÓT DO EDUCARE NECESSE EST Publikacja jest pokłosiem II Ogólnopolskiej Konferencji Archiwi- stów i Historyków „Educare necesse est…”, która obradowała w War- szawie 6–7 czerwca 2017 r., nawiązując do zorganizowanej w roku 2016 – POWRÓT DO ŹRÓDEŁ pierwszej konferencji z tego cyklu. O ile celem ubiegłorocznego projek- tu było pokazanie, w jaki sposób różne środowiska wykorzystują źródła archiwalne oraz jakie mają w tym zakresie potrzeby, to konferencja te- Przykłady dobrych praktyk edukacyjnych goroczna poszła dalej. Jej uczestnicy, koncentrując się na konkretnych Ź tematycznie źródłach, omówili ich wykorzystanie w pracy edukacyjnej RÓDE archiwów, ale też, dzięki zaproszonym gościom (specjalistom w dziedzi- nie reklamy, wystawiennictwa, poligrafi i i i edukacji) mieli możliwość pogłębienia swojej wiedzy na temat przygotowywania projektów wysta- Ł wienniczych i wydawniczych oraz zastosowania metod pracy przydat- Pr nych w działaniach edukacyjnych realizowanych w archiwach. Mogli praktyk edukacyjnych też zapoznać się z projektowanymi zmianami w edukacji historycznej zyk ł w kontekście wprowadzanej reformy strukturalnej i programowej. ady dobrych Konferencja stała się również okazją, już po raz drugi, do spotkania i wymiany doświadczeń przedstawicieli trzech środowisk, na co dzień pracujących ze źródłami, tj. archiwistów, nauczycieli oraz pracowni- ków wyższych uczelni. Natomiast za wartość dodaną należy uznać po- zytywne wrażenia uczestników, którzy w ankiecie ewaluacyjnej napisali m.in.: „konferencja z rozmachem i bardzo interesująca”, „ogromna różnorodność materiałów”, „ciekawa z uwagi na różnorodność”, „inte- resujące tematy, dobre przygotowanie prelegentów”, „interesujące wy- stąpienia, dobrze dobrana problematyka obrad”, „tematyka zróżnico- wana, pojawiły się różne punkty widzenia”, „wystąpienia w większości odpowiadały moim oczekiwaniom, dobra organizacja, miła obsługa”. Mamy nadzieję, że publikacja ta, podobnie jak jej poprzedniczka, stanie się zarówno źródłem wiedzy i inspiracją, jak i swego rodzaju przewodnikiem prowadzącym nie tylko archiwistów i edukatorów ar- chiwalnych po trudnych i krętych ścieżkach edukacji i popularyzacji opartej na archiwaliach. ISBN 978-83-946504-7-6 EDUCARE NECESSE EST – POWRÓT DO ŹRÓDEŁ Przykłady dobrych praktyk edukacyjnych ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WARSZAWIE EDUCARE NECESSE EST – POWRÓT DO ŹRÓDEŁ Przykłady dobrych praktyk edukacyjnych Redakcja naukowa Violetta Urbaniak Warszawa 2017 Publikacja dofi nansowana przez Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwowych Recenzent Dr hab. Władysław Stępniak Projekt okładki Krzysztof Gawrychowski © Copyright by Archiwum Państwowe w Warszawie, Warszawa 2017 ARCHIWUM PAŃSTWOWE W WARSZAWIE ul. Krzywe Koło 7, 0 0–270 Warszawa tel. 22 635 92 42, 22 635 92 43 e-mail: [email protected] http://www.warszawa.ap.gov.pl ISBN 978-83-946504-7-6 Projekt grafi czny, przygotowanie do druku OFI Spis treści Wstęp (Violetta Urbaniak). 9 Zmiany w edukacji historycznej w kontekście reformy strukturalnej i programowej Piotr Jaworski, Założenia programowe nauczania historii w szkole podstawowej . 15 Teresa Stachurska-Maj, Projektowanie pracy dydaktycznej nauczyciela historii w świetle reformy edukacji w ośmioletniej szkole podstawowej — wybrane aspekty. 23 Mirosława Pleskot, Agnieszka Staszewska-Mieszek, Treści historyczne w wychowaniu przedszkolnym i edukacji wczesnoszkolnej w nowej podstawie programowej . 35 Daniel Siemiński, Teksty źródłowe w nauczaniu historii z perspektywy nauczyciela. 41 Przemysław Lewandowski, Archiwum jako warsztat badawczy nauczyciela historii . 47 Violetta Urbaniak, I Warszawa nie zawiodła. W 90. rocznicę Bitwy Warszawskiej oraz komiks Koniec lata 1939 jako propozycja archiwalnych pomocy edukacyjnych . 55 Marianna Otmianowska, Katarzyna Zajkowska, Szukaj w Archiwach jako źródło . 73 Pogłębienie wiedzy w zakresie przygotowywania projektów wystawienniczych i wydawniczych Hubert Mazur, Wystawy wirtualne archiwów państwowych — wybrane zagadnienia. 81 Dariusz Chyła, Przygotowywanie wystaw w Archiwum Państwowym w Toruniu . 103 5 Spis treści Marta Jaszczyńska, Doświadczenia z realizacji projektów wystawienniczych fi nansowanych z funduszy europejskich . 113 Jolanta Karpowicz, „Niepokorni-Zapomniani NSZZ »Solidarność« 1980–1981” jako przykład wieloaspektowego projektu edukacyjnego dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych . 117 Metody pracy przydatne w działaniach edukacyjnych realizowanych w archiwach Robert Stępień, Działalność edukacyjno-popularyzacyjna archiwów brytyjskich na przykładzie kampanii Explore Your Archive . 125 Agata Dawidowicz-Stan, Mit archiwalnego fartucha. Wybrane formy popularyzacji wiedzy o Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej. 135 Anna Dziatczyk, Projekt edukacyjny „Z rodzinnego archiwum” — od pomysłu do realizacji . 143 Sylwia Wilczewska, Jolanta Brzozowska, „Cudze chwalicie... swoje poznajcie”, czyli o działalności popularyzacyjno-edukacyjnej Oddziałowego Archiwum IPN w Białymstoku . 153 Agnieszka Filipek, Projekt edukacyjny „Gra Sądecka” — konkurs wieloetapowy z elementami gry miejskiej. Metodyka pracy . 163 Hadrian Ciechanowski, Warsztaty genealogiczne w archiwum z wykorzystaniem metody e-learningu . 167 Tomasz Matuszak, Film jako forma działań edukacyjnych . 175 Barbara Techmańska, Małgorzata Skotnicka-Palka, O fi lmie i jego walorach … inaczej. 189 Marek Wojtylak, Współpracować — ale z kim i jak? Z doświadczeń łowickiego oddziału Archiwum Państwowego w Warszawie . 197 Źródła archiwalne dokumentujące polskie drogi do niepodległości (druga połowa XIX w.–XX w.) w pracy edukacyjnej Alicja Kulecka, Idea niepodległości a zasób archiwów polskich i projekty edukacyjne (esej) . 207 6 Spis treści Urszula Kacperczyk, Tadeusz Kościuszko — człowiek i bohater w świetle materiałów archiwalnych przechowywanych w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie . 215 Dorota Lewandowska, Źródła do dziejów powstania styczniowego w zasobie AGAD oraz przedsięwzięcia archiwum w zakresie organizacji obchodów rocznicowych związanych z wybuchem powstania . 223 Adam Lajdenfrost, Drogi do niepodległości — archiwalia z zasobu Archiwum Państwowego w Łodzi i sposoby ich wykorzystania . 235 Paweł Czerniszewski, Żaneta Chojnowska, Józef Piłsudski, Legiony i obóz piłsudczykowski w dokumentach Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej — udostępnianie do celów naukowo badawczych i edukacyjnych . 249 Marek Szczepaniak, Grażyna Tyrchan, Przykład wykorzystania w pracy edukacyjnej źródeł do dziejów powstania wielkopolskiego z zasobu Archiwum Państwowego w Poznaniu i jego oddziału w Gnieźnie . 257 Rafał Reczek, Poznański czerwiec 1956. Źródła jako ważny element edukacji szkolnej i akademickiej . 271 Urszula Grunwald, Korespondencja Jerzego Giedroycia oraz wydawnictwa Instytutu Literackiego w Maisons-Laffi tte jako przykład źródeł historycznych do badań dziejów Polski i Polaków w XX w.. 283 7 Wstęp ublikacja jest pokłosiem II Ogólnopolskiej Konferencji Archiwistów P i Historyków „Educare necesse est…”, która obradowała w Warsza- wie 6–7 czerwca 2017 r., nawiązując do zorganizowanej w roku 2016 pierwszej konferencji z tego cyklu. Celem ubiegłorocznego projektu było po- kazanie, w jaki sposób różne środowiska wykorzystują źródła archiwalne oraz jakie mają w tym zakresie potrzeby. Konferencja tegoroczna poszła dalej. Jej uczestnicy, koncentrując się na konkretnych tematycznie źródłach (nawiązu- jących do rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości oraz pokazujących, w jaki sposób kształtowała się świadomość Polaków) nie tylko omówili ich wykorzystanie w pracy edukacyjnej archiwów, ale też, dzięki zaproszonym goś- ciom — specjalistom w dziedzinie reklamy, wystawiennictwa, poligrafi i i edu- kacji, mieli możliwość pogłębienia swojej wiedzy na temat przygotowywania projektów wystawienniczych i wydawniczych oraz zastosowania metod pracy przydatnych w działaniach edukacyjnych realizowanych w archiwach. Mo- gli również zapoznać się z projektowanymi zmianami w edukacji historycznej w kontekście wprowadzanej reformy strukturalnej i programowej. Podobnie jak konferencja z roku 2016 i ta została zorganizowana przez Archiwum Państwowe w Warszawie, Instytut Pamięci Narodowej, Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego, Mazowieckie Samorządowe Cen- trum Doskonalenia Nauczycieli oraz Naczelną Dyrekcję Archiwów Państwo- wych. Obrady, które otworzyli szefowie wymienionych instytucji, odbywały się w siedzibach Mazowieckiego Samorządowego Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Archiwum Państwowego w Warszawie. Uczestniczyły w nich 133 osoby, które w trakcie dwóch dni wysłuchały 37 referatów. Ich autorzy (pracownicy archiwów państwowych, Instytutu Pamięci Narodowej, Uniwer- sytetu Warszawskiego, Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, Mazowieckiego Samorządowe- go Centrum Doskonalenia Nauczycieli oraz nauczyciele szkół podstawowych, gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych) skoncentrowali się w swoich wystąpie- niach na czterech głównych problemach, tj. na zagadnieniach dotyczących zmian w edukacji historycznej w kontekście reformy strukturalnej i progra- mowej, kwestiach pozwalających na pogłębienie wiedzy w zakresie przygo- 9 Violetta Urbaniak towywania projektów wystawienniczych i wydawniczych, metodach pracy przydatnych w działaniach edukacyjnych realizowanych w archiwach oraz na omówieniu źródeł archiwalnych dokumentujących polskie drogi do niepodle- głości (druga połowa XIX w.–XX w.). Konferencja ta, nad którą patronat honorowy sprawował Prorektor ds. studentów i jakości kształcenia Uniwersytetu Warszawskiego,