STUDIA IMATERIAŁY LUDZIE PŁOCKIEJ BEZPIEKI PŁOCKIEJ LUDZIE JACEK PAWŁOWICZ LUDZIE PŁOCKIEJ BEZPIEKI URZĄD STUDIA I MATERIAŁY BEZPIECZEŃSTWA PUBLICZNEGO W PŁOCKU 1945–1956 WARSZAWA 2007 WARSZAWA Cena: 28 zł LUDZIE P¸OCKIEJ BEZPIEKI Ofiarom zbrodniarzy z UB STUDIA I MATERIA¸Y TOM 10 TOM JACEK PAW¸OWICZ LUDZIE P¸OCKIEJ BEZPIEKI URZÑD BEZPIECZE¡STWA PUBLICZNEGO W P¸OCKU 1945–1956 WARSZAWA 2007 WARSZAWA Projekt graficzny serii Krzysztof Findziƒski Fotografie na stronach: 21, 25, 28, 55, 83 Andrzej Michalik Redakcja Jan Tomasz Lipski Korekta Bo˝ena Maliszewska Redakcja techniczna Andrzej Broniak Sk∏ad i ∏amanie Krzysztof Siwiec, Tomasz Ginter Druk i oprawa Drukarnia nr 1 ul. Rakowiecka 37, 02-521 Warszawa © Copyright by Instytut Pami´ci Narodowej Komisja Âcigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Seria „Studia i materia∏y”: tom 10 ISBN 978-83-60464-29-8 Zapraszamy na naszà stron´ internetowà www.ipn.gov.pl oraz do ksi´garni internetowej www.ipn.poczytaj.pl SPIS TREÂCI Wst´p . 7 Historia Powiatowego Urz´du Bezpieczeƒstwa Publicznego w P∏ocku – kalendarium wydarzeƒ . 17 Funkcjonariusze Powiatowego Urz´du Bezpieczeƒstwa Publicznego w P∏ocku 1945–1956 . 163 Aneks . 349 Aneks 2 . 375 Wykaz skrótów . 379 Bibliografia . 381 Indeks osób . 386 WST¢P Trudno przeceniç rol´, jakà funkcjonariusze Resortu Bezpieczeƒstwa, powo- ∏anego w Moskwie 21 lipca 1944 r. przez cz∏onków Polskiego Komitetu Wyz- wolenia Narodowego, odegrali w budowie, a nast´pnie utrwalaniu w∏adzy komu- nistycznej w Polsce. Bezwzgl´dnie oddani partii komunistycznej realizujàcej w Polsce imperialnà polityk´ Rosji Radzieckiej, pod czujnym okiem doradców z NKWD eliminowali jej potencjalnych przeciwników. Âcigali, torturowali, mor- dowali bohaterów Polski Podziemnej, ˝o∏nierzy Armii Krajowej, Zrzeszenia „WolnoÊç i Niezawis∏oÊç”, Narodowych Si∏ Zbrojnych, Narodowego Zjednocze- nia Wojskowego (tak nazywa∏a si´ organizacja zbrojna za∏o˝ona w listopadzie 1944 r. przez przywódców NSZ) oraz innych organizacji walczàcych o niepodle- g∏oÊç ojczyzny. Na polecenie politycznych mocodawców niszczyli legalnie dzia∏a- jàce Polskie Stronnictwo Ludowe. Brutalnie zwalczali KoÊció∏ katolicki. Ogrom zbrodni dokonanych na narodzie polskim pozwala postawiç ich w jednym szere- gu z funkcjonariuszami radzieckiego NKWD i hitlerowskiego gestapo. „Resort” jest jednà z najbardziej tajemniczych i przera˝ajàcych instytucji Pol- ski Ludowej. Przez d∏ugie lata wiedz´ o Urz´dzie Bezpieczeƒstwa historycy czer- pali z og∏oszonych na antenie Radia Wolna Europa, a nast´pnie opublikowanych w Wielkiej Brytanii wspomnieƒ pp∏k. Józefa Âwiat∏y1, najwy˝szego rangà funkcjo- nariusza UB zbieg∏ego na Zachód, z przecieków ze Êledztw prowadzonych pod- czas krótkiej „gomu∏kowskiej odwil˝y” lat 1956–1958 oraz ze wspomnieƒ ofiar represji. Dopiero przemiany ustrojowe w Polsce po 1989 r. pozwoli∏y na nieco szersze badania nadal skrywanych tajemnic. Bez wàtpienia pierwszoplanowà rol´ w ujawnianiu tajemnic bezpieki odegra- ∏y prace prof. Andrzeja Paczkowskiego. Jednak prze∏omowym momentem w ba- daniach nad historià s∏u˝b specjalnych PRL by∏o powstanie Instytutu Pami´ci Narodowej i udost´pnienie historykom archiwów s∏u˝b specjalnych PRL. Odkry- wane obecnie przez nich tajemnice zmuszajà do ca∏kiem innego spojrzenia na najnowszà histori´ Polski. Dyskusja o s∏u˝bach specjalnych PRL zdominowana zosta∏a przez dyskusj´ o „teczkach” i „agentach”, którzy wspó∏pracowali z UB, a nast´pnie SB. Podej- mujàc prac´ nad niniejszà ksià˝kà, chcia∏em przedstawiç sylwetki ludzi, o których w tej dyskusji zapomniano. Tych, którzy byli pierwsi, funkcjonariuszy UB, rzeczy- wistych sprawców tragedii. To oni przygotowywali rozpracowania, ∏amali ludzi, pozyskiwali agentów i tworzyli „teczki”. 1 Józef Âwiat∏o (Izaak Fleiszfarb, 1915–1975) – cz∏onek PPR i PZPR, do 17 I 1945 r. zast´pca kierowni- ka WUBP w Warszawie, od 16 IX 1945 r. zast´pca kierownika WUBP w Olsztynie, od 25 X 1946 r. zast´pca szefa WUBP w Krakowie, od 1 X 1948 r. naczelnik Wydzia∏u V Departamentu I MBP, od 1 III 1950 r. wicedyrektor Biura Specjalnego MBP, od 1 XII 1951 r. wicedyrektor Departamentu X MBP. We wrzeÊniu 1953 r. podczas podró˝y s∏u˝bowej do Berlina zbieg∏ na Zachód. Podjà∏ wspó∏pra- c´ z Amerykanami. W wielogodzinnych audycjach w Radiu Wolna Europa ujawni∏ Êwiatu wiele tajem- nic partii komunistycznej i aparatu bezpieczeƒstwa w Polsce. 7 Pierwszymi jednostkami organizacyjnymi dzia∏ajàcego w ramach PKWN i kie- rowanego przez Stanis∏awa Radkiewicza Resortu Bezpieczeƒstwa Publicznego by∏y: Sekretariat, Wydzia∏ Personalny i Kontrwywiad2, natomiast pierwszà kadr´ kierowniczà stanowili przeszkoleni w szko∏ach NKWD polscy komuniÊci przebywa- jàcy w czasie wojny w Zwiàzku Radzieckim. Byli wÊród nich m.in. Józef Czaplicki, Longin Ko∏arz, Faustyn Grzybowski, Leon Ajzen-Andrzejewski, Konrad Âwietlik. Obsadzili oni kierownicze stanowiska w centrali i wielu wojewódzkich oraz powia- towych urz´dach bezpieczeƒstwa, wspierajàc dzia∏ania radzieckich Wojsk Ochrony Ty∏ów, a nast´pnie Wojsk Wewn´trznych NKWD w zwalczaniu polskiego podzie- mia niepodleg∏oÊciowego3. 22 sierpnia 1944 r. w Resorcie Bezpieczeƒstwa utwo- rzono Wydzia∏ Ochrony PKWN, 1 wrzeÊnia Wydzia∏ Cenzury, 26 wrzeÊnia Biuro Prawne, 4 paêdziernika Wydzia∏ Wi´ziennictwa, 20 grudnia Wydzia∏ Finansowy4. W miar´ przesuwania si´ linii frontu na zachód pewnym uzupe∏nieniem kadry resortu byli cz∏onkowie Armii Ludowej i Polskiej Partii Robotniczej. Jednak to nie oni stanowili w tym czasie trzon jego rozrastajàcych si´ struktur. Do s∏u˝by w UB masowo zg∏aszali si´ wówczas przedstawiciele wiejskiego i miejskiego lum- penproletariatu. Bez wykszta∏cenia, bez jakiegokolwiek majàtku, stanowiàcy mar- gines polskiego spo∏eczeƒstwa w nowo powstajàcym ustroju dostrzegli szans´ dla siebie. W koƒcu 1944 r. struktury UB liczy∏y oko∏o 2500 funkcjonariuszy. Po powstaniu 1 stycznia 1945 r. Rzàdu Tymczasowego Resort Bezpieczeƒstwa Publicznego przemianowano na Ministerstwo Bezpieczeƒstwa Publicznego. Przekszta∏cono wówczas Kontrwywiad w Departament I, w którego sk∏ad wcho- dzi∏o osiem wydzia∏ów: I – ds. niemieckich, II – ds. podziemia, III – do walki z bandytyzmem politycznym, IV – ds. ochrony gospodarki narodowej, V – ds. ochrony legalnych organizacji przed penetracjà podziemia, VI – wi´zieƒ i obo- zów, VII – obserwacji, VIII – Êledczy5. 2 stycznia 1945 r. utworzono Wydzia∏ Wy- wiadu (od 21 czerwca u˝ywajàcy nazwy Wydzia∏ Samodzielny II ds. wywiadow- czej i kontrwywiadowczej ochrony placówek polskich za granicà, 5 stycznia Wydzia∏ Gospodarczy (od 12 kwietnia jako Departament III). 15 stycznia po- wsta∏o Centralne Biuro Kontroli Prasy6. Nast´powa∏ dynamiczny rozwój struktur resortu, w którym w maju 1945 r. pracowa∏o ponad 11 tys. funkcjonariuszy. 1 kwietnia 1945 r. utworzono zajmujàcy si´ technikà operacyjnà, ewiden- cjà i ∏àcznoÊcià Departament II. 14 kwietnia z Departamentu I wyodr´bniono Samodzielny Wydzia∏ do Walki z Bandytyzmem, 19 kwietnia utworzono Wydzia∏ 2 Utworzone 1 VIII 1944 r. Êcis∏e kierownictwo Resortu Bezpieczeƒstwa Publicznego poza Radkiewi- czem stanowili Roman Romkowski – szef kontrwywiadu oraz Mieczys∏aw Mietkowski – zast´pca szefa resortu (od 1 I 1945 r. wiceminister bezpieczeƒstwa publicznego). 3 Ocenia si´, ˝e do stycznia 1945 r. wojska radzieckie stacjonujàce na ziemiach Rzeczypospolitej (w gra- nicach z 1939 r.) aresztowa∏y i wywioz∏y do ZSRR oko∏o 50 tys. obywateli polskich. 4 Aparat bezpieczeƒstwa w latach 1944–1956. Taktyka, strategia, metody, cz. 1: Lata 1945–1947, red. A. Paczkowski, Warszawa 1994, s. 11. 5 Ibidem, s. 11–12. 6 D. Na∏´cz, G∏ówny Urzàd Kontroli Prasy 1945–1949. Dokumenty do dziejów PRL, z. 6, Warszawa 1994. 8 ds. Funkcjonariuszy. W miar´ umacniania si´ w kraju struktur komunistycznych systematycznie rozbudowywano struktury MBP, które w listopadzie 1945 r. liczy- ∏y ju˝ 24 tys. funkcjonariuszy. Rozkazem nr 51 z 6 wrzeÊnia 1945 r. dokonano zasadniczej reorganizacji struk- tur operacyjnych. Teraz wyglàda∏y one nast´pujàco: Departament I – kontrwywiad, Departament II – technika operacyjna, Departament IV – ochrona gospodarki, Departament V – ds. spo∏eczno-politycznych, Samodzielny Wydzia∏ II – wywiad zagraniczny, Samodzielny Wydzia∏ III – obserwacja, Samodzielny Wydzia∏ IV – Êledztwa, Samodzielny Wydzia∏ ds. Funkcjonariuszy – kontrwywiad wewn´trzny, G∏ówny Urzàd Cenzury – perlustracja korespondencji. Ponadto poza MO i Kor- pusem Bezpieczeƒstwa Wewn´trznego w ramach MBP istnia∏y: Departament III (zaopatrzenie), Wydzia∏ Wi´zieƒ i Obozów, Gabinet Ministra, Centralna Szko∏a Oficerów Bezpieczeƒstwa, Wydzia∏ Ochrony Rzàdu, Wydzia∏ Finansowy, Biuro Prawne, Wydzia∏ Transportu, Wydzia∏ Budowlany, Szefostwo S∏u˝by Zdrowia. Powstawa∏y pierwsze przeznaczone dla funkcjonariuszy bezpieczeƒstwa publiczne- go domy wypoczynkowe, ˝∏obki, przedszkola, a tak˝e sieç zamkni´tych sklepów7. Struktur´ wojewódzkich i powiatowych urz´dów bezpieczeƒstwa publicznego dostosowano do odpowiednich jednostek w MBP. Zmiany organizacyjne z lat 1946–1947 mia∏y w zasadzie charakter formalny, polega∏y na wprowadzaniu nowych nazw i podnoszeniu do rangi departamen- tów niektórych wydzia∏ów. Wydzia∏ do Walki z Bandytyzmem przemianowano 15 stycznia 1946 r. na Departament VII, a nast´pnie (25 marca 1946 r.) na De- partament III. W lipcu 1947 r. Samodzielny Wydzia∏ II (wywiad zagraniczny) przemianowano na Departament VII. Po przeprowadzonej przez komunistów amnestii i ujawnieniu si´ wi´kszoÊci zbrojnych struktur podziemnych, m.in. Zrzeszenia „WolnoÊç i Niezawis∏oÊç”, Ruchu Oporu Armii Krajowej, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, w po∏o- wie 1947 r. sytuacja