Historische ecologie in Limburg Deelstudie Bosland Thematisch rapport 03. In opdracht van de Provincie Limburg met de steun van Erfgoedcel Mijn-Erfgoed uitgevoerd door Regionaal Landschap Lage Kempen in samenwerking met VUB en wvi mei 2014 Colofon Auteurs: Eric Cosyns, Ruben Jarych, Joël Burny, Arnout Zwaenepoel & Dries Tys Geïnterviewde personen: Dr Clement Agten, Henri Agten (†), Johan Agten, Jozef Winters, André Maes (lader, houthandel), Marcel Theo Rutten, André Maes (bosarbeider met paardenkracht), Ferdinand Abrahams, Nelis Van Duffel Lay-out: Lena Vereecke Foto’s: Eric Cosyns, tenzij anders vermeld Wijze van citeren: Cosyns, E., Jarych, R., Burny, J., Zwaenepoel, A. & Tys, D. (2014). Historische ecologie in Limburg deelstudie Bosland. Thematisch rapport. Regionaal Landschap Lage Kempen i.s.m. VUB en wvi, in opdracht van de Provincie Limburg, met de steun van Erfgoedcel Mijn-Erfgoed, 70 p. Klankbordgroep: Ilse Ideler, Jos Gorissen, Leen Gos, Klara Hermans, Bart Paesen, Joep Fourneau, Dries Goris- sen, Martin Hermy, Jan Nuijens, Guido Pirotte, Huig Deneef, Johan Van Den Bosch, Myriam Van den Broeck, Bert Van Doorslaer, Jan Stevens Inhoudstafel Inleiding 1. Bosland................................................................................................................................................................... 1 2. Vraagstelling .......................................................................................................................................................... 1 3. Fysisch-geografische situering .......................................................................................................................... 3 4. Historische achtergrond ..................................................................................................................................... 5 5. Materiaal en Methoden ......................................................................................................................................... 7 5.1. Algemeen ................................................................................................................................................................ 7 5.2. Opsporen van informanten ...................................................................................................................................... 7 5.3. Vragenlijsten ............................................................................................................................................................ 8 5.4. Bandopname ........................................................................................................................................................... 8 5.5. Geschreven bronnen ............................................................................................................................................... 8 5.6. Fotomateriaal en kaarten ........................................................................................................................................ 8 5.7. Verwerking .............................................................................................................................................................. 8 5.8. Literatuur .................................................................................................................................................................. 9 De institutionele genese van het Pijnven 10 1. De administratieve context: instanties bevoegd voor bebossing en bosbeheer, een chronologie ......... 10 2. Beleidsmatige context en initiatieven ...............................................................................................................11 De technische oprichting van het bosdomein Pijnven en het bosbeheer in open- bare bossen 14 1. De bebossing van de heide .................................................................................................................................14 1.1. Toegepaste technieken ..........................................................................................................................................14 2. De wijze van herbebossen ................................................................................................................................. 23 2.1. Voorbereidende werken na een kaalkapping ........................................................................................................ 23 2.2. Grondbewerking na een kaalkapping .................................................................................................................... 24 2.3. Plantwijze na kaalkap ............................................................................................................................................ 27 3. Dunningen en snoei ............................................................................................................................................ 30 3.1. De eerste dunningen of zuiveringen ...................................................................................................................... 30 3.2. Uitvoering van zuivering en dunningswerken - kaalkap ........................................................................................ 32 4. Bomen in het bos ................................................................................................................................................ 37 5. Van gewenst tot verguisd: Amerikaanse vogelkers ....................................................................................... 37 6. Bosbranden - brandpreventie en – bestrijding ................................................................................................ 40 6.1. Historiek van de provinciale bosbranden ............................................................................................................. 40 6.2. Brandpreventie ...................................................................................................................................................... 40 Houtverkoop – transport - houthandel 42 1. Verkoopwijzen ..................................................................................................................................................... 42 2. Houtgebruik - afzetmogelijkheden .................................................................................................................... 43 2.1. Brandhout .............................................................................................................................................................. 43 2.2. Mijnhout ................................................................................................................................................................. 43 2.3. Vezelhout ............................................................................................................................................................... 44 2.4. Zaaghout................................................................................................................................................................ 44 2.5. Hout voor landbouwdoeleinden ............................................................................................................................. 44 3. De Ekselse houthandel Van Duffel ................................................................................................................... 45 4. Houtvoorraad en gebruik in de steenkoolmijnen ............................................................................................ 49 Bosonderzoek en bosgebruiken 50 1. Het Pijnven als openluchtlaboratorium ............................................................................................................ 50 1.1. Een eeuw bosbouwkundig onderzoek .................................................................................................................. 50 1.2. Overig onderzoek en studie ................................................................................................................................. 52 2. Strooiseloogst ..................................................................................................................................................... 52 3. Plukken en rapen ................................................................................................................................................. 55 4. Jacht en ander faunagebruik ............................................................................................................................. 56 4.1. Reguliere jacht ....................................................................................................................................................... 56 4.2. Overige gebruiken ................................................................................................................................................. 58 5. Rupsen verzamelen en insectenbestrijding .................................................................................................... 59 Het Pijnven 62 Nabeschouwing 64 1. Enkele conclusies ............................................................................................................................................... 64 2. Mogelijke betekenis van de studie voor het toekomstige bosbeheer: het verleden een toekomst geven 65 2.1. Het toekomstig boslandschap .............................................................................................................................. 65 2.2. Bedrijfsvorm ..........................................................................................................................................................