vrijdag 04.03.2011 BUDAPEST 20.00 Concertzaal FESTIVAL 19.15 Inleiding door ORCHESTRA Piet De Volder Van Siegfried-Idyll tot Götterdämmerung Biografi eën Uitvoerders en programma In 1983 beslisten dirigent Iván Fischer en opera’s van Londen, Parijs, Zürich, Frankfurt, Budapest Festival Orchestra pianist Zoltán Kocsis om een nieuw symfonisch Boedapest, Wenen en Stockholm. Iván Fischer: dirigent orkest op te richten: het Budapest Festival Eva Johansson: sopraan Orchestra. Niemand had toen kunnen De Deense sopraan Eva Johansson — raden dat dit het begin was van één van de debuteerde in 1982 aan het Danish Royal meest succesvolle en opwindende muzikale Theater als gravin in Mozart’s Le nozze di Richard Wagner (1813-1883) avonturen in Hongarije en op de internationale Figaro. Daarna zong ze er Elektra, Salome en Siegfried-Idyll (1870) podia. In het begin gaf het Budapest Festival Donna Anna. In 1988 bracht Götz Friedrich Orchestra maximum vier tot vijf concerten per haar naar de Deutsche Oper Berlin, een Richard Wagner jaar. Maar wanneer het in 1992 aangesteld gezelschap waarmee ze sindsdien nauw Tannhäuser, Ouverture & Bacchanale (1845-1861) werd als permanent orkest van Budapest, verbonden is. In Bayreuth zong ze Elsa in werd het vanaf toen beschouwd als de ware Lohengrin en Freia in Das Rheingold en Richard Wagner erfgenaam van de muzikale tradities van Sieglinde in Die Walküre. In de Metropolitan Die Meistersinger von Nürnberg, Ouverture (1867) Hongarije en Centraal­Europa. Tegenwoordig Opera in New York zong ze Eva in Die is het Budapest Festival Orchestra een van Meistersinger von Nürnberg. Ze werkte met — pauze — de meest gevraagde ensembles binnen dirigenten Claudio Abbado, Bernard Haitink, de internationale muziekscène. Het orkest James Levine, Daniel Barenboim, Christian Richard Wagner is een welkome gast op vooraanstaande Thielemann, Valery Gergiyev, Simon Rattle and Götterdämmerung (1876) muziekfestivals en in de belangrijkste Christoph von Dohnanyi. - Siegfrieds Rheinfahrt concertzalen. Ook de operaprojecten - Siegfrieds Trauermarsch oogstten succes en het orkest besteedt ruime - Slotmonoloog van Brünnhilde ’Starke Scheite ...’ aandacht aan nieuwe muziek. Iván Fischer (HU) studeerde aanvankelijk piano en viool en schakelde later over op cello en compositie. Vervolgens werkte hij gedurende twee seizoenen als assistent van Nikolaus Harnoncourt. De internationale carrière van Fischer ging van start toen hij op 25­jarige leeftijd in Londen de Rupert Foundation Conducting Competition won. In 1983 keerde hij terug naar Hongarije en richtte het Budapest Festival Orchestra op. Als gastdirigent wordt hij geregeld gevraagd door de Berliner Philharmoniker, Concertgebouworkest Amsterdam, New York Philharmonic, Cleveland Orchestra, London Symphony, Israel Philharmonic, Bayerischer Rundfunk Orchester, Westdeutscher Rundfunk Dit concert wordt opgenomen door Klara (uitzending Orchester, Orchestre National de France, op 07.04.2011, ‘In de loge’). Bedankt voor het vermijden Chamber Orchestra of Europe en Orchestra of van storende geluiden. ORKESTRAAL the Age of Enlightenment. Als operadirigent Met Nederlandse boventiteling. werd Iván Fischer uitgenodigd door de Uw applaus krijgt kleur dankzij de bloemen van Bloemblad. Van Tannhäuser tot Götterdämmerung: een Wagnermenu Een aubade op kerstdag door een heus Beide werken verschillen niettemin radicaal het minst door het liefdesoffer van Elisabeth, die anderen hebben uitgestippeld om de kamerorkest. Richard Wagner deed geen van toon. Het eerste is een groots opgezette die geheel aan Tannhäuser is toegewijd. Ring, nu in zijn bezit, te heroveren/veroveren. half werk wanneer hij op 25 december 1870 ‘romantische opera’ uit Wagners vroege In de Parijse versie van Tannhäuser uit 1861 Siegfrieds Rheinfahrt is de entrée dans echtgenote Cosima Liszt de Siegfried-Idyll loopbaan; het tweede is een imposant gaat een (ingekorte) ouverture over in een le monde van een zelfverzekerde maar cadeau deed. Een verjaardagsgeschenk – muziekdrama met vele uitstapjes naar de ballet, de zogenaamde Bacchanale, een onwetende man die zich gesterkt weet Cosima verjaarde eigenlijk een dag eerder traditionele opera, uit Wagners rijpe periode. sonore draaikolk vol flitsende, wervelende door Brünnhildes toewijding en liefde. – maar bovenal een hulde aan hun derde kind Oorspronkelijk was de idee om van Die muziek die een evolutie van roes en extase Optimistische muziek die voorbereidt op en enige zoon, Siegfried, die op dat moment Meistersinger de komische tegenhanger tot totale razernij beschrijft. Een liefdesorgie het charme­offensief dat Siegfried te beurt iets meer dan één jaar was. Eerder dan een van Tannhäuser te maken. Maar Wagner zou bevolkt met saters, faunen, nimfen en zal vallen aan het hof van de Gibichungen, kleinood dient de Siegfried-Idyll zich aan ‘Wagner’ niet zijn mocht hij genoegen nemen bacchanten die Charles Baudelaire, vurige de nieuwe machthebbers. Maar de carrière als een volwaardig instrumentaal opus; qua met een kleinschalige opera in het lichtere verdediger van het werk, ‘le chant furieux de van de nieuwbakken held is vlug afgelopen. duur vergelijkbaar met een langzaam deel genre. Die Meistersinger, dat ongetwijfeld la chair’ noemde. Als groen blaadje is Siegfried een makkelijke uit een gemiddelde romantische symfonie. veel humor bevat, is gaandeweg uitgegroeid prooi voor manipulatie en brainwashing. De De heerlijke melodie waarmee Brünnhilde in tot een ambitieus en feestelijk werk met Zowel de ouverture tot Tannhäuser als die tot beroemde Trauermarsch is het pakkende de slotscène van het muziekdrama Siegfried een allegorische en filosofische lading. Een Die Meistersinger berusten op tegengestelde symfonische antwoord op de laffe moord haar eerste en enige grote liefde bezingt bezinning over verleden, heden en toekomst klankwerelden. In de Tannhäuser­ouverture van Hagen, intrigant en raadgever van de (‘Ewig war ich, ewig bin ich in süss sehnender van de Duitse kunst. wordt de gewijde sfeer van Tannhäusers Gibichungen, op de man die ze als een belofte Wonne’) vormt de leidraad van deze kamer­ boetedoening (met onder meer het beroemde hadden binnengehaald. Muziek die als in een muzikale idylle. We horen ook andere muziek Met Tannhäuser und der Sängerkrieg auf thema van het Pelgrimskoor) geplaatst kortfilm Siegfrieds leven, liefde en roots (door uit Siegfried – het derde luik van Der Ring Wartburg vond Wagner voor het eerst tegenover de verlokkingen van de Venusberg hem nooit gekend) comprimeert. (Muziek des Nibelungen dat een jaar later, in 1871, inspiratie in middeleeuwse verhaalstof. Het en Tannhäusers hymne aan de liefdesgodin. die te vaak weerklinkt als soundtrack van zou worden voltooid. De grootte van de zou een constante blijven in zijn dramatische De ouverture tot Die Meistersinger documentaires over het Derde Rijk.) orkestbezetting werd ingegeven door het oeuvre tot en met het artistieke testament van daarentegen, pendelt muzikaal tussen de trappenhuis van Wagners villa in Tribschen Parsifal. potsierlijke en plechtige ernst van de kring Brünnhilde, die door Siegfrieds optreden aan (Zwitserland) waar de compositie voor het De laatmiddeleeuwse volkslegende (ca. 1400) der Meesterzangers (de opvolgers in de 15e het Gibichungenhof werd verraden, beseft eerst weerklonk ‘als in een droom’, tenminste waarop Tannhäuser gebaseerd is, verhaalt over en 16e eeuw van de vroegere Minnesänger), uiteindelijk hoezeer haar man slachtoffer is als we Cosima’s dagboek mogen geloven. De de gelijknamige historische ‘Minnesänger’ de amoureuze passie van het hoofdpersonage geworden van intriges. Ze eist voor hem een muziek evolueert van een intimistische naar die vertier heeft gezocht op de Venusberg; Walther voor Eva en Walthers creatieve waardig afscheid maar ze wil ook samen met een euforische stemming en citeert behalve tegenwoordig graag geëvoceerd als een drive die het vastgeroeste wereldje van de hem verdwijnen uit een wereld die niet meer Siegfried­motieven ook een slaapliedje. oord van ongebreidelde lusten, een bordeel. Meesterzangers uitdaagt. Een ouverture die de hare is en die ze hartsgrondig veracht. Haar Tannhäuser is oppervlakkig liefdesgenot beu bewust retro klinkt in de context van Wagners indrukwekkende slotmonoloog, het absolute In contrapunt met deze ‘Wagner voor de en besluit voor zijn zonden te boeten. Hij reist muziek en die meer dan één ironische knipoog einde van Der Ring, is van alles tegelijk: haar huiskamer’ horen we de meer vertrouwde naar Rome om vergiffenis te krijgen van de bevat naar het te grote gewicht dat de eigen afscheid, in grootse goddelijke stijl ‘openbare Wagner’: de grote 19e­eeuwse paus himself maar deze verwijst hem naar het Meesterzangers aan de traditie toekennen. (als voormalige Walküre); het voltrekken operacomponist. Tijdens dit concert is hij orakel van de pauselijke staf: Eens die groene van het einde van de oude wereld en, door vertegenwoordigd met hoogtepunten uit blaadjes draagt, zullen Tannhäusers zonden In Götterdämmerung vinden we Siegfried teruggave van de Ring, het creëren van Götterdämmerung, het finale luik van Der Ring vergeven zijn. terug als een volwassen man, klaar om grootse nieuwe perspectieven. Nostalgie naar een en de ouvertures tot twee opera’s die zich Vertwijfeld keert de minnezanger terug naar dingen te verrichten. De uitdagingen zijn oorspronkelijk groots project en aanvaarding uitvoerig bezinnen over het kunstenaarschap de liefdesgodin en te laat begint de staf niet gering: de verfoeide Ring – middel tot van het onherroepelijke einde