PRACOWNIA DW – Wanda Łaguna Ul. Okrzei 13/4 81-747 Sopot, Tel/fax - 058 551-16-51, kom. 0601 667710 www.pracowniadw.pl , emeil: dw@pracowniadw.pl STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO MIASTA I GMINY DZIERZGOŃ WARTOŚCI I OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA I GMINY DZIERZGOŃ Opracowała: Iwona Gołembiowska Gdańsk 2009 0 WARTOŚCI I OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA I GMINY DZIERZGOŃ Zawartość opracowania 1.0. Dane ogólne 1.1. Cel, zakres merytoryczny i charakter opracowania ……………… .……………… ………. ……………….. 2 1.2. Podstawy opracowania ………………………………………………………… .. ……………………………… ………. 3 1.2.1 . Materiały kartograficzne ………… ……………………………… ………………………… .. ……………. ………. 3 1.2.2 . Dokumentacje …………………………………………………… ……………………………………………… ……….. 3 1.2.3 . Literatura …………………………………………………………… …………………………………………… …………. 3 2.0. Stan środowiska kulturowego - uwarunkowania 2.1. Zagadnienia historyczno -kulturowe ………………………………………………………………………………… 4 2.1.1 R ys historyczny ……………………………………………………………………………………..………..………….… 4 2. 1. 2. Charakterystyka zasobów kulturowych …………………………………………………… .. ……….. ……….. 6 2.2. Obiekty w rejestrze zabytków ………………… ………………………………………………………………………… 8 2.2.1. Obiekty archeologiczne …………………………………………………………………………………………………. 8 2.2.2. Obiekty nieruchome ……………………………………………………………………………………………………… 8 2.3 . Obiekty w ewidencji konserwatorskiej …………………………………………………………… ………………. 10 2.3 .1. Obiekty archeologiczne ………………………………………………………………………………………………… 10 2.3 .2. Obiekty nieruchome ………………………………………………………………………………………………………. 12 2.4 . Karty miejscowości ……………………………………………………………………………………………… …………… 23 3.0. Ochro na wartości kulturowych 3.1. Zasady i kierunki ochrony ………………………………………………………… .. …………………………………… 61 3.1.1. Stanowiska archeologiczne ……………………………………………………… …………………………………… 61 3.1.2. Miasto Dzierzgoń – układ urbanistyczny ……………………………………………… ……………………….. 61 3.1. 3. Wsie o zachowanym układzie historycznym i zabudowie o wartościach kulturowych ….. 63 3.1.4. Krajobraz kulturowy……………………………………………………………………………………………………... 64 3.1. 5. Obiekty architektury sakralnej (w tym cmentarze) na terenie miasta i gminy.…… …… .…… 65 3.1.6 . Obiekty architektury i budownictwa na terenie miasta i gminy.. ..…………………………………. 65 3.1.7 . Zespoły i o biekty techniki i kultury materialnej na terenie miasta i gminy …………………… … 66 3.1. 8. Zesp oły dworsko -parkowe , aleje zabytkowe na terenie miasta i gminy ………………………… 66 3.1. 9. Zespoły oraz obiekty proponowane do objęcia ochroną prawną poprzez wpis do rejestru zabytków……………………………………………………………………………………………………………………….. 66 1 WARTOŚCI I OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA I GMINY DZIERZGOŃ 1.0. Dane ogólne 1.1 Cel, zakres merytoryczny i charakter opracowania Niniejsze opracowanie wykonane w ramach Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miasta Dzierzgoń poświęcone zostało problematyce z dziedziny konserwatorstwa, a mianowicie zagadnieniom dotyczącym ochrony wartości kulturowych gminy. Opracowanie składa się z części tekstowej, w której zawarto ocenę istniejącego stanu środowiska kulturowego, a także ustalenie kierunków polityki przestrzennej gminy w ramach ochrony układu urbanistycznego i układów ruralistycznych, obszarów i obiektów o wartości kulturowej, historycznej, architektonicznej i naukowej, tworzących wraz z naturalnym krajobrazem kompozycję przestrzenną o walorach krajobrazowych i estetycznych. Ponadto zawiera wskazania dotyczące kierunków ochrony dziedzictwa kulturowego i wartości krajobrazowych, polegającej generalnie biorąc, na zachowaniu, wyeksponowaniu (tzn. odtwarzaniu elementów zniszczonych i usunięciu nawarstwień, degradujących walory pierwotnej kompozycji) oraz harmonijnej adaptacji struktur i elementów historycznych w procesie rozwoju. Sformułowane w opracowaniu zasady ochrony zasobów kulturowych gminy opierają się na wartościowaniu i waloryzacji rozpoznanych zasobów dziedzictwa kulturowego oraz na zebraniu danych historycznych z obszaru regionu. Rozpoznanie stopnia zachowania w terenie historycznych obiektów, zespołów oraz struktur przestrzennych ruralistycznych (w tym zespołów dworsko-parkowych), umożliwiło ocenę wartości składników kształtujących krajobraz kulturowy przedmiotowego obszaru. W pracy wykorzystano również dane źródłowe, zarówno bibliograficzne jak i historyczno- kartograficzne dla głębszego poznania zachodzących zmian w środowisku kształtowanym przez człowieka. Opracowanie posiada charakter konserwatorsko-przestrzenny i wymaga okresowej aktualizacji ze względu na ciągły proces rozpoznania zasobów kulturowych, nowe odkrycia naukowe oraz zmiany w teorii i praktyce opracowań konserwatorskich i planistycznych, a także ze względu na zmiany zachodzące w organizacji przestrzeni i stanie zachowania zasobów. 2 WARTOŚCI I OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA I GMINY DZIERZGOŃ 1.2. Podstawy opracowania 1.2.1. MATERIAŁY KARTOGRAFICZNE 1. Karte von Ost Preussen nebst Preussisch Litthauen Und West Preussen nebst den Netzdistrict, Schroeter, 1802; 2. Mapy topograficzne /Messtischblätter/ 1:25.000, Ark.: Posilge 1981, Gross Waplitz 2081, Christburg 2082, Gr Rohdau 2181, Alt Christburg 2182; 3. Mapa Wojskowego Instytutu Geograficznego, PAS 32-SŁUP 28-I Pilge (Żuławka). 1.2.2. DOKUMENTACJE 1. Lipińska B., Ewidencja parku zabytkowego w Jeziornie, Gdańsk 1977. 1.2.3. LITERATURA 2. Die Bau und Kunstdenkmäler Pomesaniens, B. 3 Kreis Stuhm, Danzig 1903; 3. Biskup M., Labuda G., Dzieje Zakonu Krzyżackiego w Prusach, Gdańsk 1986. 4. Ciemnołoński J., Mamuszka F., Stankiewicz J., Wykaz zabytków powiatu sztumskiego, Gdańsk 1956 r., 5. Dehio G., Handbuch der deutschen Kunstdenkmäler – Deutschordenland Preussen neu bearb. E. Gall, München-Berlin 1952; 6. Dzierzgoń, Z. Mojska, Z. Mojski, K. Podolski, Gdańsk 1967; 7. Górnowicz H., Topominia Powiśla Gdańskiego, Gdańsk 1980; 8. Heimat zwischen Weichsel, Nogat und Sorge, Osnabrück 1982; 9. Heise J., Schmid B., Die Bau und Kunstdenkmäler der Provinz Westpreussen, Danzig 1884- 1919; 10. Die Kreis Stuhm, Ein Westpreussich Heimatbuch, Herausgegeben G. Lickfett u. and., Osnabrück 1975; 11. Odyniec W., Wapiński R., Podoski K., Ziemia Sztumska, Gdynia 1968; 12. Semrau A., Die Orte und Fluren im ehemaligen Gebiet Stuhm und Waltamt Böhnhof (Komturei Marienburg). Brien Paul: Bericht über die Tätigkeit des Coppernicus-Vereins September 1927-August 1928, Thorn 1928; 13. Semrau A., Die Siedlungen In Kammeramt Morein (Komturei Christburg) wahrend der Ordenseitz, W: Witteilungen des Coppernicus-Vereins für Wissenschaft und Kunst zu Thorn, Heft 39, Thorn 1931; 14. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 1 – 15, pod red. F. Sulimierskiego, B. Chlebowskiego, W. Walewskiego, Warszawa 1880-1902; 15. Szorc A., Dzierzgoń od początku do dni naszych 1248-1998, Dzierzgoń 1998; 16. Woelky C., Urkundenbuch des Bisthums Culm, Danziger 1884. 3 WARTOŚCI I OCHRONA DZIEDZICTWA KULTUROWEGO MIASTA I GMINY DZIERZGOŃ 2.0. Stan środowiska kulturowego - uwarunkowania 2.1. Zagadnienia historyczno-kulturowe 2.1.1. RYS HISTORYCZNY Dzierzgoń położony jest na terenie historycznych Prus, w krainie zwanej Pomezanią. W najstarszym okresie osadnictwa Prusy zasiedlone były przez koczowniczą ludność trudniącą się łowiectwem, myślistwem i rybołówstwem – przedstawiciele kultury „grzebykowo- dołkowej”. Początki osadnictwa stałego tych terenów sięgają mezolitu i neolitu. W okresie od 2300- 2100 lat p.n.e. zaczęła na Pobrzeże Pruskie napływać ludność pastersko-hodowlana z kręgu kultury ceramiki sznurowej. Kolejno pojawiali się tu przedstawiciele kultury pucharów lejkowatych i amfor kulistych. W dorzeczu Wisły powstają pierwsze osady tzw. kultury łużyckiej, ogarniającej z wolna całe Pomorze Słowiańskie. Około 1000 r. p.n.e. nastąpił odpływ ludności „łużyckiej”. Około VI – V w. p.n.e. rozpoczęła się migracja Prabałtów na teren Prus. W stosunku do okresu poprzedniego następują znaczne przeobrażenia ekonomiczne; powiększa się zaludnienie, osadnictwo wchodzi na tereny leśne, upowszechnia się gospodarka rybacko-łowiecka. Obok nowych osad utrzymuje się stare osadnictwo z tradycyjnymi formami wytwórczości rękodzielniczej i rolniczej. Na przełomie dwu er doszło do bardzo ważnych przemian kulturowych i etnicznych. Na całe Pomorze zaczęły przenikać plemiona germańskie. Natomiast w samym ujściu Wisły wylądowali Gepidowie, którzy w I i II w wytworzyli kulturę zwana wielbarską, której centrum mieściło się miedzy Wisłą a Pasłęką. Odpłynęli z tych terenów w ciągu III - IV w. , na ich miejsce powoli nasuwała się ludność bałtyjska. W VI w. ustał wiele wieków trwający handel między krajami nadbałtyckimi i śródziemnomorskimi. Ostatnie monety bizantyjskie, jakie dotarły na pomorskie wybrzeże Bałtyku, zostały wybite w początkach VI stuleciu. O ważnej funkcji handlowej samej ziemi dzierzgońskiej w czasach Cesarstwa Rzymskiego i wczesnym średniowieczu świadczą tzw. „pomosty bągardzkie” - trakty handlowe łączące Prusy z Pomorzem. Prawdopodobnie w X wieku nad rzeką Sirgune (Dzierzgonią) w miejscu dzisiejszego Dzierzgonia istniała osada targowa. W roku 997 rozpoczęła się misja chrystianizacyjna na ziemi pruskiej, podczas której pod Bągartem, został zamordowany św. Wojciech. Na lata 1233 - 1234 przypadła pierwsza wspólna wyprawa rycerzy niemieckich i polskich do Pomezanii. Zwycięstwo krucjaty podczas bitwy nad rzeką Dzierzgoń zostało upamiętnione malowidłem ściennym w sali refektarza na zamku w Malborku. W roku 1248 Zakon Krzyżacki ustanowił Komturię Dzierzgońską. Potwierdzenie istnienia osady znajduje się w zapisach kronikarskich. 7 lutego 1249 roku ma miejsce podpisanie na zamku w
Details
-
File Typepdf
-
Upload Time-
-
Content LanguagesEnglish
-
Upload UserAnonymous/Not logged-in
-
File Pages68 Page
-
File Size-