Tijdschrift voor het sociaal-liberalisme Digitale democratie #hoedan? Bottom-up burn-out onderzoek naar falende participatie Vernieuw de democratie leg het kapitaal aan banden! De toekomst van politieke partijen hoe de burger te betrekken april 2018 N0 200 AGENDA VAN MIERLO STICHTING 20 APRIL Lancering van de publicatie Van nieuwkomer naar Nederlander met onder meer Wouter Koolmees, Petra Stienen en Nanda Oudejans locatie Humanity House, Den Haag aanvang 14.30 uur 24 MEI Van Mierlo Symposium Ordening in de dreiging met onder meer Jaap de Hoop Scheffer & Herman Schaper locatie Eerste Kamer der Staten-Generaal, Den Haag aanvang 14.00 uur Meer informatie over evenementen vanmierlostichting.d66.nl/agenda woord vooraf vernieuwing ontwikkeld worden. Laat dit nummer dan ook fungeren als de start van deze discussie en zet in de goede richting om na te denken over de toekomst van onze democratie en Democratie gaat ons hoe en waar die mogelijk versterkt kan allen aan het hart, worden. alleen de vraag is hoe ze het beste wordt vormgegeven. Naast klassieke Het eerste nummer van dit nieuwe instrumenten als vertegenwoordi- jaar kent ook een geheel nieuwe gende democratie, en referenda, zijn vormgeving. Waar democratische er tegenwoordig steeds meer nieuwe vernieuwingen geopperd worden mag aanzetten om de stem van eenieder idee zelf uiteraard niet achterblijven. te horen. In navolging op het laatste Wij zijn erg benieuwd naar uw bevin- nummer van vorig jaar, Democracy dingen wat betreft deze nieuwe vorm and its discontents, staat dit nummer en zien uw reacties graag tegemoet op dan ook in het teken van democrati- [email protected]. sche vernieuwing. De analyses wat betreft uitdagingen voor de democra- In dit nummer vindt u onder andere tie maken in dit nummer plaats voor een tweeluik over de democratische mogelijkheden tot het versterken, vernieuwingsagenda’s van Forum verbreden en vernieuwen van de voor Democratie en D66, bestaande democratie. Het bevragen en beproe- uit een bijdrage van Arnout Maat en ven, sleutelen en meten, peilen en een reactie van Thijs van Reekum. proberen, allemaal ten behoeve van de Kevin Brongers en Dennis van Driel, duurzaamheid en toekomstbestendig- Landelijk Bestuursleden van de Jonge heid van de democratische rechtsstaat Democraten, buigen zich over de die ons zo lief is. Het is bij uitstek de interne democratie van een politieke eigenschap van elke sociaal-liberaal. partij, terwijl Sam van der Staak vanuit een iets breder perspectief Het bevorderen en versterken van de veranderende rol van een politie- de democratie is ook altijd een thema ke partij überhaupt toelicht. Ira van wat van groot belang is geweest in alle Keulen en Iris Korthagen van het werkzaamheden van de Van Mierlo Rathenau Instituut kijken naar de snel Stichting en D66 in bredere zin. toenemende digitale mogelijkheden Creatieve oplossingen en gedurfde tot het versterken van de democratie, denkrichtingen met betrekking tot de daar waar Bart Cosijn de zogeheten democratie zijn bij ons aan het goede bottom-up burn-out toelicht. adres. Zonder heilige huisjes aanzet- Dit, en nog veel meer, in dit ten formuleren om onze democratie eerste nummer van 2018. veerkrachtiger en sterker te maken is Ik wens u veel leesplezier iets waar wij ons als sociaal-liberalen en kijk uit naar uw altijd voor hebben ingezet, inzetten democratische input. 1 en blijven inzetten. Zo ook zal er de komende periode, op initiatief van het Landelijk Bestuur van D66, in nauwe Annet Aris samenwerking met de Van Mierlo voorzitter redactieraad idee Stichting en in samenspraak met alle geïnteresseerden een hernieuwde visie op bestuurlijke en democratische idee april 2018 thema Democratische vernieuwing 13 De toekomst van politieke partijen Drie innovaties 06 voor het Digitale betrekken democratie: van burgers #hoedan? door Sam van der Staak Hoe betrekken we de burger bij de politiek? door Ira van Keulen & Iris Korthagen 26 44 Vernieuw Bottom-up de democratie: Burn-out leg het kapitaal Het vertrouwen aan banden! van burgers door Bastiaan in overheid en van Apeldoorn democratie door Bart Cosijn Inhoudsopgave 06 Digitale democratie: #hoedan? door Ira van Keulen & Iris Korthagen 13 De toekomst van politieke partijen door Sam van der Staak 20 De evenredige vertegenwoordiging en de ‘praxis’ van de democratie door Daniël Boomsma & Pieter Fokkink 26 Vernieuw de democratie, Leg het kapitaal aan banden! door Bastiaan van Apeldoorn 31 D66: Democratisch genoeg? 50 door Kevin Brongers & Dennis van Driel Forum voor Democratie: 35 Het referendum uit de mode feiten & cijfers de recalcitrante, gebrekkige erfge- 39 Referendum uitgespeeld naam van D66 door Koen Keepers door Arnout Maat 44 Bottom-up burn-out door Bart Cosijn 50 Forum voor Democratie door Arnout Maat 55 De D van D66: een reactie op Arnout Maat door Thijs van Reekum 60 Hans Engels Een bericht uit de Eerste Kamer Buiten het thema 63 Op weg naar een nieuw artikel 23 van de Grondwet door Meine Henk Klijnsma, Geert Pool & Henk Pijlman 60 Hans Engels 68 10 jaar na Bear Stearns en niets geleerd De valkuilen Knuppel in het hoenderhok Mark Sanders van de ‘nieuwe’ 72 Heeft de meritocratie ons kansen democratie voor iedereen gebracht? Een bericht uit de Eerste Kamer Boekrecensie Niels Back 75 In een democratische rechtsstaat heeft de overheid zich niet te bemoeien met de moraal van haar burgers Sociaal-liberaal debat Shirin Musa VS Reint Jan Renes 80 Paradijs van de sprinkhaan, hagedis en slang @VMStichting Filmrecensie Denise van Dalen #deidee vanmierlostichting.nl 84 Waarschuwingen van een radicaal-democraat Column Daniël Boomsma idee april 2018 Democratische vernieuwing 06 Hoe bewerkstelligen we burgerbetrokkenheid bij de politiek? Welke middelen staan tot onze beschikking, wat zijn de digitale mogelijkheden die nu nog on- benut blijven? Van Keulen en Korthagen geven een uiteenzetting van burgerbetrokkenheid en hoe die mogelijk digitaal te bevorderen is. Door Ira van Keulen & Iris Korthagen Digitale democratie: #hoedan? Het raadgevend referendum is verdwenen uit het Nederlandse democratisch landschap. Dat wilde het huidige kabinet. Het referendum zou bij burgers verkeerde verwachtingen hebben gewekt. Minister Ollon- gren zegt hierover in een recent debat in de Tweede Kamer: “Veel kiezers rekenen erop dat er iets wordt gedaan met de uitspraak, terwijl het alleen 1 | https://nos.nl/artikel/ maar vraagt aan het kabinet om een besluit te heroverwegen.” 1 Hoe moet 2217498-moeilijk-debat-voor het dan nu verder met de betrokkenheid van de Nederlandse burger bij -minister-ollongren-over- afschaffen-referendum.html politieke besluitvorming? Laten we het bij dat rode potlood? Of streven En voor verslag plenair we in Nederland toch meer democratische vernieuwing na? debat Tweede Kamer, zie https://www.tweedekamer.nl /kamerstukken/plenaire_ver Een ding staat vast: uit onderzoeken blijkt keer op keer dat burgers meer slagen/detail?vj=2017-2018& mogelijkheden willen om in te spreken en mee te beslissen. Ook aan de nr=53&version=2#idd1e713136 kant van bestuurders zien we een verlangen naar meer democratie. Mi- nister Ollongren wil daarom de komende jaren inzetten op een verster- king van de lokale democratie, omdat de besluitvorming daar dichter bij de burgers staat. Of dat werkelijk zo is, is de vraag. Bovendien is er ook op nationaal niveau nog wel een en ander te verbeteren als het gaat om burgerbetrokkenheid mèt politieke impact. En digitale technologie kan daarbij helpen. Er is inmiddels in binnen- en buitenland ervaring opge- daan met verschillende digitale instrumenten. In dit artikel bespreken we hoe op die ervaringen kunnen voortbouwen: hoe kan democratische vernieuwing digitaal worden vormgegeven? Bij het Rathenau Instituut hebben we, op verzoek van het Europees Parle- ment, recentelijk onderzoek gedaan naar de condities die eraan bijdra- gen dat digitale burgerparticipatie politieke impact heeft (Korthagen et al, 2017). Ons onderzoek bestond uit twee delen. In literatuuronderzoek zijn 400 publicaties meegenomen over digitale democratie, haar effecten Ira van Keulen & Iris Korthagen · Digitale democratie: #hoedan? 07 Laten we het bij dat rode potlood? Of streven we in Nederland toch meer democratische vernieuwing na? fotografie: Herman Wouters Herman fotografie: idee april 2018 Democratische vernieuwing 08 en de gedocumenteerde lessen over succes en falen. Een belangrijke conclusie uit de literatuur is dat digitale initiatieven weliswaar vaak een maatschappelijke waarde hebben – bijvoorbeeld een gevoel van gemeen- schap onder deelnemers – maar dat een concrete bijdrage aan beleid of politiek vaak mist. Dat kan leiden tot onvrede bij deelnemers en betrok- ken politici en beleidsmakers. In het tweede deel van het onderzoek hebben we daarom 22 lokale, nationale en Europese initiatieven voor digitale participatieprocessen geanalyseerd en vergeleken. Op die manier konden we condities identificeren die zorgen dat de inbreng van burgers substantieel bijdraagt aan politiek of beleid, om zo onvrede – en daarmee vergroting van de kloof tussen burger en politiek – te voorkomen. Behoefte aan democratische vernieuwing Even terug naar die behoefte tot democratische vernieuwing bij burgers. Uit onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau uit 2016 blijkt dat tweederde van de Nederlanders het eens is met de stelling ‘Het zou goed zijn als burgers meer konden meebeslissen over belangrijke politieke 2 | https://www.scp.nl/ kwesties’. 2 Slechts één op de tien is het daarmee óneens. De steun voor Publicaties/Alle_publicaties/ en de opkomst bij (dik vier miljoen geldige