INDEX 339202 KWARTALNIK TOWARZYSTWA NAUKOWEGO PŁOCKIEGO Płock 3/260 2019 ISSN 0029-389X INFORMACJA DLA AUTORÓW • Materiały do „Notatek Płockich” prosimy przysyłać pocztą mailową na adres [email protected] lub na płycie CD z wydrukiem na adres Towarzystwa Naukowego Płockiego (pl. Narutowicza 8, 09-402 Płock). • Czcionka – Times New Roman, wielkość – 12, interlinia – 1,15, maksymalna objętość tekstu – 15 stron z przypisami i zdjęciami, jedna szpalta; marginesy – 2,5 cm. • Zdjęcia z podpisami oraz podaniem autora i źródła pochodzenia wstawione do tekstu w odpowiednie miejsca. Artykuł powinien być zaopatrzony w krótki abstrakt w języku polskim (do 250 znaków) oraz słowa kluczowe (do 5). Na końcu artykułu należy dołączyć bibliografię oraz jego tytuł, słowa kluczowe i „Summary” w języku angielskim (do 250 znaków). W przypadku recenzji należy tylko dołączyć tytuł recenzowanej publikacji w języku angielskim oraz zdjęcie okładki recenzowanej książki. • Opuszczenia w cytowanym tekście sygnalizujemy trzema kropkami w nawiasie kwadratowym: […]. • Przypisy w języku polskim (tamże, dz. cyt., zob.), czcionka – Times New Roman, wielkość – 10, interlinia – 1,15; w przypisach odwołujących się do artykułów z gazet lub czasopism podajemy inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł pisany kursywą, tytuł gazety lub czasopisma w cudzysłowie, rok, numer, strony, np. S. Kostanecki, Marszałek w Płocku. Szkic literacki, „Głos Mazowiecki” 1938, nr 124 z 1 czerwca, s. 2. • Podobnie podajemy opis bibliograficzny książek: inicjał imienia i nazwisko autora, tytuł pisany kursywą, data i miejsce wydania, np. T. Chrostowski, 4 pułk strzelców konnych Ziemi Łęczyckiej, Płock 1992; w przypadku prac zbiorowych: Dzieje Płocka, t. 2, Dzieje miasta w latach 1793-1945, (red.) M. Krajewski, Płock 2006. • Przed przysłaniem ostatecznej wersji tekstu bardzo prosimy o jego sprawdzenie, ze zwróceniem uwagi na literówki, interpunkcję i poprawność przypisów. • Prosimy również o krótką informację Autora o sobie do notki o Autorach: tytuł lub stopień naukowy, miejsce pracy, pełnione funkcje oraz adres (w celu przesłania egzemplarza autorskiego), numer telefonu i adres mailowy do wiadomości redakcji. • Przesłanie artykułu do Redakcji „Notatek Płockich” oznacza zgodę Autora na jego publikację. • Warunkiem zakwalifikowania artykułu do druku jest pozytywna recenzja wydawnicza. Redakcja „Notatek Płockich” Na okładce: pałac w Wólce Przybojewskiej Rys. Anna Michalak Skład i druk: Wydawnictwo i Poligrafia „IWANOWSKI” ul. Dziewiarska 7, 09-407 Płock e-mail: [email protected] PŁOCK NOTATKI NOTICES PŁOCKIE QUARTERLY OF THE SCIENTIFIC KWARTALNIK TOWARZYSTWA SOCIETY OF PŁOCK NAUKOWEGO PŁOCKIEGO (published since July 1956) (ukazuje się od lipca 1956 r.) 3/260 3/260 JULY – SEPTEMBER LIPIEC – WRZESIEŃ 2019 2019 EDITORIAL BOARD KOLEGIUM REDAKCYJNE DR GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI DR GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI (EDITOR-IN-CHIEF) (REDAKTOR NACZELNY) MGR AGNIESZKA CIECHOMSKA MGR AGNIESZKA CIECHOMSKA (EDITORIAL SECRETARY) (SEKRETARZ REDAKCJI) MGR MAŁGORZATA DUCH MGR MAŁGORZATA DUCH (LANGUAGE EDITOR) (REDAKTOR JĘZYKOWY) DR AGNIESZKA KRZĘTOWSKA DR AGNIESZKA KRZĘTOWSKA (STATISTICAL EDITOR) (REDAKTOR STATYSTYCZNY) DR ANDRZEJ DWOJNYCH DR ANDRZEJ DWOJNYCH DR TOMASZ PIEKARSKI DR TOMASZ PIEKARSKI DR WALDEMAR PODEL DR WALDEMAR PODEL PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. RENATA WALCZAK PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. RENATA WALCZAK SCIENTIFIC COUNCIL RADA NAUKOWA PROF. DR HAB. SC. ZBIGNIEW KRUSZEWSKI PROF. NADZW. DR HAB. INŻ. ZBIGNIEW KRUSZEWSKI (CHAIRMAN) (PRZEWODNICZĄCY) REV. PROF. DR HAB. AMANTIUS AKIMJAK (Slovakia) KS. PROF. DR HAB. AMANTIUS AKIMJAK (Słowacja) PROF. DR HAB. ROMUALD BRAZIS (Lithuania) PROF. DR HAB. ROMUALD BRAZIS (Litwa) DR MARIAN CHUDZYŃSKI DR MARIAN CHUDZYŃSKI REV. PROF. DR HAB. MICHAŁ M. GRZYBOWSKI KS. PROF. DR HAB. MICHAŁ M. GRZYBOWSKI DR HAB. HENRYKA ILGIEWICZ (Lithuania) DR HAB. HENRYKA ILGIEWICZ (Litwa) PROF. DR HAB. SC. JANUSZ ZIELIŃSKI PROF. DR HAB. INŻ. JANUSZ ZIELIŃSKI PROF. DR HAB. SC. DANIELA ŻUK PROF. DR HAB. INŻ. DANIELA ŻUK EDITORIAL ADDRESS: ADRES REDAKCJI: pl. Narutowicza 8 pl. Narutowicza 8 09-402 Płock 09-402 Płock tel. (0-24) 366 99 53, (0-24) 262 26 04 tel. (0-24) 366 99 53, (0-24) 262 26 04 e-mail:[email protected] e-mail:[email protected] www.tnp.org.pl www.tnp.org.pl LIST OF CONTENTS SPIS TREŚCI TOMASZ KOWALSKI TOMASZ KOWALSKI PASTORAL WORK POSŁUGA DUSZPASTERSKA OF THE PŁOCK DOMINICANS PŁOCKICH DOMINIKANÓW IN THE PARISH OF ST. BARTHOLOMEW W PARAFII ŚW. BARTŁOMIEJA IN JEŻEWO AT THE TURN W JEŻEWIE OF THE 18TH AND 19TH CENTURIES .......................... 3 NA PRZEŁOMIE XVIII I XIX WIEKU ............................. 3 TOMASZ CYBULSKI TOMASZ CYBULSKI THE OTTON AND BOGUSŁAW WITTENBERGS – OTTON I BOGUSŁAW WITTENBERGOWIE – EVANGELICAL PASTORS FROM MAZOVIA .............. 13 PASTORZY EWANGELICCY Z MAZOWSZA ............. 13 MICHAŁ SOKOLNICKI MICHAŁ SOKOLNICKI IN THE PERIPHERAL PROVINCE. JAK TO BYŁO NA PROWINCJI. THE RESIDENTS OF PŁOCK TO THE WLADYSLAW PŁOCCZANIE WOBEC REFORMY WALUTOWEJ GRABSKI’S CURRENCY REFORM IN 1924 ............... 24 WŁADYSŁAWA GRABSKIEGO W 1924 ROKU .......... 24 MARIUSZ CELMER MARIUSZ CELMER FUNCTIONINGS OF COMMUNIST AUTHORITIES TO- DZIAŁANIA WŁADZ KOMUNISTYCZNYCH WARDS THE ROMAN CATHOLIC CHURCH WOBEC KOŚCIOŁA KATOLICKIEGO IN THE PŁOCK DISTRICT W POWIECIE PŁOCKIM IN THE YEARS 1945-1956 W LATACH 1945-1956 (SELECTED ASPECTS). PART I ................................. 36 (WYBRANE ASPEKTY). CZĘŚĆ I .............................. 36 REVIEWS RECENZJE GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI GRZEGORZ GOŁĘBIEWSKI GENERAL JOSEF HALLER’S ZWIĄZKI GEN. JÓZEFA HALLERA AND HIS SOLDIERS’ CONNECTIONS I HALLERCZYKÓW WITH PŁOCK-TOWN FROM 1917 TO 1924 Z PŁOCKIEM W LATACH 1917-1924 (Rev. Leszek Smoliński) ............................................ 48 (Rec. Leszek Smoliński) ........................................... 48 MAGDALENA BILSKA-CIEĆWIERZ, MAGDALENA BILSKA-CIEĆWIERZ, WHEN THE FREEDOM BEGINS… KIEDY STAŁA SIĘ WOLNOŚĆ… PŁOCK IN THE YEARS 1918 - 1921 PŁOCK W LATACH 1918–1921 (Rev. Michał Sokolnicki) .......................................... 51 (Rec. Michał Sokolnicki) .......................................... 51 BIBLIOGRAPHY OF MAZOVIAN PŁOCK BIBLIOGRAFIA MAZOWSZA PŁOCKIEGO FOR THE PERIOD 1 VII – 30 IX 2018 ....................... 54 ZA OKRES 1 VII – 30 IX 2018 R. .............................. 54 OUR AUTHORS ...................................................... 72 NASI AUTORZY ...................................................... 72 2 NOTATKI PŁOCKIE • 2019 • 3/260 TOMASZ KOWALSKI POSŁUGA DUSZPASTERSKA PŁOCKICH DOMINIKANÓW W PARAFII ŚW. BARTŁOMIEJA W JEŻEWIE NA PRZEŁOMIE XVIII I XIX WIEKU Abstrakt Prezentowany artykuł omawia formy działalności duszpasterskiej ojców dominikanów z klasztoru w Płocku prowadzone w ostatnich dekadach istnienia konwentu w wielu parafiach diecezji płockiej, na przykładzie parafii pw. św. Bartłomieja Apostoła w Jeżewie w dekanacie sierpeckim. W tej wspólnocie parafialnej, kierowanej przez duchowieństwo diecezjalne, znaczące znamię odcisnęli na przełomie XVIII i XIX wieku duchowi synowie świętego Dominika. Poza wprowadzeniem do parafii bractwa różańcowego i kierowaniem nim przez kolejne lata, prawie pół wieku spełniali tu liczne posługi duszpasterskie (łącznie z pełnieniem funkcji komendarza parafii). Ponadto płoccy dominikanie pozostawili materialne ślady swojej obecności w przestrzeni interioru kościoła parafialnego w Jeżewie. Słowa kluczowe: parafia św. Bartłomieja w Jeżewie (powiat sierpecki), klasztor Dominikanów w Płocku, bractwo różańcowe, nabożeństwa brackie Sięgający swoją genezą w głąb XIII wieku kon- praktyk pobożnościowych)4. Po powstaniu nowej went płockich dominikanów, na przełomie XVIII i XIX konfraterni, delegowani do parafii zakonnicy, przyj- wieku liczył około 24 zakonników1. Powszechnym mując funkcję promotora bractwa, stawali się tam zwyczajem braci kaznodziejów było propagowanie niejako drugorzędnymi duszpasterzami – odpra- modlitwy różańcowej i zakładanie bractw zrzeszają- wiali brackie msze święte (za żywych i zmarłych kon- cych czcicieli Matki Bożej. W płockim opactwie, na- fratrów oraz swoich fundatorów), głosili kazania, turalną koleją rzeczy, funkcjonowała taka konfrater- słuchali spowiedzi, szafowali sakramenty święte, nia, w randze arcybractwa2. Przełożony konwentu czuwali nad poprawnym wypełnianiem obowiązków miał przywilej powoływania takich bractw w para- przez osoby funkcyjne w bractwie, organizowali spo- fiach diecezjalnych (na zaproszenie fundatorów tkania i wybory urzędów w konfraterni. Ponadto czę- i kolatorów kościołów oraz za zgodą miejscowego stokroć promotor bractwa sprawował nadzór nad ordynariusza) i kierowania do nich podległych mu, jego funduszami5. Źródłem wynagrodzenia za peł- wyznaczonych braci kaznodziejów w funkcji promo- nienie funkcji duszpasterza konfraterni była zazwy- torów tych stowarzyszeń3. Bractwa dewocyjne zapro- czaj odrębna prebenda, specjalnie fundowana przy wadzane w parafiach miały za zadanie rozbudzać okazji powstania stowarzyszenia. Szczegóły wysoko- miejscowe życie religijne, a także podnosić moral- ści prowizji wypłacanej duchownemu z tzw. promo- ny poziom wiernych (przy pomocy zewnętrznych torii były zwykle ustalane już w akcie erekcyjnym bractwa6. 1 A. J. Nowowiejski, Płock. Monografja historyczna, wyd. 2, Płock 1930, s. 578; T. Żebrowski, Zarys dziejów diece- zji płockiej, Płock 1976, s. 81. 4 J. Flaga, Bractwa i przejawy ich życia religijnego 2 M. M. Grzybowski, Z dziejów płockich dominikanów, w 2. poł. XVIII wieku na przykładzie diecezji płockiej, „Roczni- „Miesięcznik Pasterski Płocki” 2000,