ARCHIWUM EMIGRACJI W poprzednich zeszytach m.in.: Czesław Miłosz, Bieliński i jednoroŜec Jan K. Kapera, Od Guggenheim Museum do Currier Gallery. Jan Lebenstein — Kronika Amery- kańska Ryszard Löw, Literatura polska w przekładach hebrajskich Czesław Miłosz, Wielkie pokuszenie. Dramat intelektualistów w krajach demokracji ludowej Tymon Terlecki, Głos diabelskiego adwokata (w sprawie literatury na emigracji) Jerzy Malinowski, O malarstwie Leona Weissberga Lajos Pálfalvi, Recepcja Józefa Mackiewicza na Węgrzech Tymoteusz Karpowicz, Władca wyspy czystej świadomości. O poezji Zdzisława Marka Magdalena Szwejka, Sztuka religijna Adama Kossowskiego Wojciech Ligęza, Obrazy domu w twórczości Czesława Bednarczyka Wacław Lewandowski, Miłosz i nacjonalizm Stanisław Szukalski, Niemy śpiewak. Rozdział z autobiografii M.A.S., Emigracja i SB — jeden dokument, wiele pytań Krzysztof Cieszkowski, The Tate Gallery and Poland Listy A. Bobkowskiego i K. A. Jeleńskiego do M. Grydzewskiego, J. Kosińskiego do J. Chałasiń- skiego, M. Wertenstein do K. Kott, J. Stempowskiego do J. i W. Kościałkowskich, W. Gom- browicza do T. Terleckiego oraz korespondencja M. Chmielowca z H. Elzenbergiem, listy róŜnych osób do M. Modzelewskiej Rozmowy z Z. Michałowskim, S. Frenklem, J. Czapskim, W. Gombrowiczem, J. Nowakiem- -Jeziorańskim, Cz. Miłoszem, B. Taborskim, J. Giedroyciem, W. Iwaniukiem i K. Wierzyń- skim, J. Baranowską, A. Kossowskim Wspomnienia m.in. o: T. Karren-Zagórskiej, T. Nowakowskim, M. Reszczyńskiej-Stypińskiej, J. Kowalewskim, T. Wittlinie, Z. Broncelu, R. Kowalewskiej, K. Brandysie, S. Kotwiczu, A. Bogusławskiej, J. Kotcie, P. ŁabuŜku (Baro), E. Neusteinie, T. J. Nowackim, J. Eichle- rze, Ł. Gliksman, A. Tomaszewskim, Rafaelu Chwolesie, Januszu Eichlerze, Natanie Gros- sie, Janinie Kościałkowskiej, Mieczysławie Paszkiewiczu, Oldze Scherer, Witoldzie Leitge- berze, Tadeuszu śenczykowskim Redakcja: Beata Dorosz, Zbigniew Girzyński, Jarosław Koźmiński, Joanna Krasnodębska, Wa- cław Lewandowski (z-ca red. naczelnego; historia literatury), Rafał Moczkodan (se- kretarz redakcji), Jan W. Sienkiewicz (historia sztuki), Anna Supruniuk (źródła i do- kumenty), Mirosław A. Supruniuk (red. naczelny), Mariusz Wołos (historia) Naukowa Rada Redakcyjna: Swietłana Czerwonnaja (Rosja), Anna Frajlich (USA), Jerzy R. KrzyŜanowski (USA), Wojciech Ligęza, Józef Olejniczak, Krzysztof Pomian (Francja), Dobrochna Ratajczakowa ARCHIWUM EMIGRACJI STUDIA * SZKICE * DOKUMENTY _____________________________________________ ROK 2009 ZESZYT 1 (10) UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPERNIKA TORUŃ 2009 ARCHIWUM EMIGRACJI ŹRÓDŁA I MATERIAŁY DO DZIEJÓW EMIGRACJI POLSKIEJ PO 1939 ROKU XXXIII Pod redakcją Stefanii Kossowskiej i Mirosława A. Supruniuka Projekt okładki: Mirosław A. Supruniuk Rysunek na okładce: Stanisław Frenkiel Artykuły przeznaczone do kolejnych numerów pisma powinny być przesyłane w dwóch egzemplarzach wraz z krótkim streszczeniem (w miarę moŜliwości w j. angielskim) oraz wersją elektroniczną na adres: Archiwum Emigracji, Biblioteka UMK, Toruń 87–100, ul. Gagarina 13, p. 225, Poland tel. (48 56) 611 43 91, 611 43 98, tel./fax (48 56) 652 04 19 e-mail: [email protected] http://www.bu.uni.torun.pl/Archiwum_Emigracji Recenzent: Mariusz Zawodniak Kolegium Doradcze: Zofia Bobowicz (Francja), Maja E. Cybulska (Anglia), Stefania Kossowska (Anglia), Ryszard Löw (Izrael), Krzysztof Muszkowski (Anglia), Lech Paszkowski (Australia), Jerzy Pietrkiewicz (Anglia) © Copyright by Archiwum Emigracji, Toruń 2009 © Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009 ISBN 978-83-231-2385-9 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA Redakcja: ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń tel. (48 56) 611 42 95; fax (48 56) 611 47 05; e-mail: [email protected] Dystrybucja: ul. Reja 25, 87-100 Toruń tel./fax (48 56) 611 42 38; e-mail: [email protected] www.wydawnictwoumk.pl Druk i oprawa: Drukarnia Cyfrowa UMK ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń, tel. (48 56) 611 22 15 SPIS TREŚCI HISTORIA LITERATURY Mirosław A. Supruniuk, Literatura wielu emigracji — wstęp ................................... 7 Pen in Exile: Robert Vlach, Czeska literatura emigracyjna...................................................... 11 Zbigniew A. Grabowski, Polska literatura emigracyjna..................................... 13 Raimond Kolk, Estońska literatura emigracyjna ................................................ 21 Janis Andrups, Literatura łotewska w zmieniającym się świecie......................... 24 Alfonsas Nyka-Niliunas, Litewska literatura emigracyjna.................................. 28 Frantisek Vnuk, Słowacka literatura emigracyjna .............................................. 30 E. G. Kostetzky, Ukraińcy — literatura emigracyjna.......................................... 33 Redakcja „Areny”, Rumuni.................................................................................. 36 Anna Mieszkowska, Biograficzny romans, czyli cuda Ŝycia emigranta z wyboru. Fryderyk Jarosy (1889–1960) autor nie napisanych wspomnień z Ŝycia wśród polskiej emigracji w Londynie ............................................................................. 40 Jerzy R. KrzyŜanowski, Londyński „Pamiętnik Literacki”...................................... 51 Karolina Famulska-Ciesielska, „Alija Gomułkowska”. Obraz odwilŜy w oczach śydów — pisarzy polskich, którzy wyemigrowali z Izraela w latach 1957–1958 ........................................................................................................... 58 HISTORIA Alicja Bieńkowska, Działalność Związku Pracy dla Państwa na Bliskim Wschodzie w czasie drugiej wojny światowej...................................................... 73 Anna Prokopiak-Lewandowska, „Instytut jednego człowieka” — Władysław Pobóg-Malinowski w okresie Ŝycia na emigracji. Przyczynek do biografii......... 91 Paweł Libera, Mieczysław Grydzewski i „Wiadomości” w oczach SłuŜby Bezpieczeństwa PRL .......................................................................................... 117 Tomasz Mianowicz, W słuŜbie „pierestrojki” po 10 latach................................... 128 HISTORIA SZTUKI Mirosław A. Supruniuk, Rzym w biografii Mariana Kościałkowskiego ................ 143 Marian Kościałkowski, Szkice: BoŜe Narodzenie w malarstwie.......................................................................... 157 O malarstwie...................................................................................................... 159 Sztuka na rozkaz?............................................................................................... 163 Od Delacroix do Cézanne’a............................................................................... 164 Anna B. Rudek, Władysław Teodor Benda................................................................. 168 ŹRÓDŁA I MATERIAŁY Wacław Lewandowski, Donosy na Józefa Mackiewicza........................................ 173 Konrad Tatarowski, Hilary Krzysztofiak, audycja wygłoszona w RWE 13 kwietnia 1990 r. w ramach cyklu „Polish authors in exile” ............................................ 181 WSPOMNIENIA – BIOGRAFIE BoŜena Szałasta-Rogowska, „Było we mnie wiele toŜsamości dramatycznych”. Bogdan Czaykowski (1932–2007)...................................................................... 187 Czesław Karkowski, Logik, filozof języka, etyk. Henryk HiŜ (1917–2006)............ 190 Jerzy R. KrzyŜanowski, Andrzej Pomian (1911–2008). Wspomnienie .................. 193 Paweł Stachowiak, Katolik „bez namaszczenia”. Wspomnienie o Antonim Pospieszalskim (1912–2008) ............................................................................. 195 Jan Zieliński, ElŜbieta (Iza) Rufener-Sapieha (1921–2008)................................... 199 Barbara Winklowa, Władysław Marcel śeleński (1903–2006) .............................. 202 RECENZJE – OMÓWIENIA – POLEMIKI – LISTY Justyna Chłap-Nowakowa, Powrót Andersa (Generał Anders w poezji, oprac. A. K. Kunert, Halinów 2007; „Nasze granice w Monte Cassino...”. Bitwa o Monte Cassino w poezji 1944–1969, oprac. A. K. Kunert, Warszawa 2007; Dom jest daleko. Polska wciąŜ jest blisko... Generał Anders i jego Ŝołnierze. Katalog wystawy, Warszawa 2007) ................................................................... 205 Olga Orzeł, Grynberg i granice historyczności (Sławomir Buryła, Opisać Zagładę: Holocaust w twórczości Henryka Grynberga. Wrocław 2006)........... 209 Rafał Moczkodan, Twórcy polscy w RWE (Violetta Wejs-Milewska, Radio Wolna Europa na emigracyjnych szlakach pisarzy. Kraków 2007).............................. 214 Roman P. Smolorz, (Christian Pletzing, Marianne Pletzing [Hgg.], Displaced Persons. Flüchtlinge aus den baltischen Staaten in Deutschland. München 2007).................................................................................................. 221 Marian Pacholak, „Fondo Litwornia” ................................................................... 226 Konrad Tatarowski, List do Redakcji ..................................................................... 234 Wacław Lewandowski, Odpowiedź........................................................................ 236 Summary..................................................................................................................... 238 ARCHIWUM EMIGRACJI Studia — Szkice — Dokumenty Toruń, Rok 2009, Zeszyt 1 (10) ________________________________________________________ HISTORIA LITERATURY LITERATURA WIELU EMIGRACJI — WSTĘP Mirosław A. SUPRUNIUK (Toruń) W bieŜącym tomie czasopisma zamieszczamy szkice poświęcone aktywności i do- robkowi pisarzy z ośmiu