Media en Christenen in Nederland Hoe christelijke organisaties media inzetten om hun heilsboodschap over te brengen Door: Jaap Kok 3090388 Instituut: Universiteit Utrecht Faculteit der Letteren Opleiding: Masterscriptie Nieuwe Media en Digitale Cultuur Begeleiding: Dr. Ann-Sophie Lehmann Tweede lezer: Prof. dr. Joris van Eijnatten Datum: Augustus 2010 1 Inhoudsopgave 1. Inleiding .............................................................................................................................................. 4 2. De teloorgang van de secularisatie: herleving van zingeving .............................................................. 8 2.1 Inleiding ...................................................................................................................................... 8 2.2 Cultuuranalyse: einde van de secularisatie? ............................................................................... 8 2.3 Religie en media in een post-seculiere tijd ................................................................................ 10 2.4 Onderzoeksmethoden: de Hoover benadering ......................................................................... 10 2.5 Christelijke media analyseren ................................................................................................... 13 3. Christelijke media in Nederland ........................................................................................................ 13 3.1 Inleiding .................................................................................................................................... 13 3.2 Spirit 24 ..................................................................................................................................... 13 3.2.1 Introductie ........................................................................................................................ 13 3.2.2 Multi-religieus portal ......................................................................................................... 14 3.2.3 Uit het leven gegrepen ...................................................................................................... 15 3.2.4 Zoektocht naar zingeving .................................................................................................. 15 3.3 Luisterpost – Bralectah ............................................................................................................. 16 3.3.1 Introductie ........................................................................................................................ 16 3.3.2 Referaten en lezingen ....................................................................................................... 17 3.3.3 Concertregistraties ............................................................................................................ 17 3.3.4 Meeleven .......................................................................................................................... 18 3.3.5 Geen commercie ............................................................................................................... 18 3.4 GKV forum ................................................................................................................................. 20 3.4.1 Introductie ........................................................................................................................ 20 3.4.2 Intern debat: christenen onderling ................................................................................... 20 3.4.3 Extern debat: christenen en niet-christenen in debat ....................................................... 22 3.4.4 Individualistisch samenzijn ................................................................................................ 23 4. Apologetiek en christelijke media: retorische werking ..................................................................... 24 4.1 Inleiding .................................................................................................................................... 24 4.2 Postmoderne apologetiek ......................................................................................................... 25 4.2.1 Algemene apologie en apologetiek ................................................................................... 25 4.2.2 Naar een postmoderne apologie en apologetiek .............................................................. 26 4.2.3 Retoriek door apologie ...................................................................................................... 27 2 4.3 Apologetische retoriek in media ............................................................................................... 27 4.3.1 Spirit24 .............................................................................................................................. 28 4.3.2 Luisterpost – Bralectah...................................................................................................... 28 4.3.3 GKV-forum ........................................................................................................................ 29 5. Conclusie ........................................................................................................................................... 30 5.1 Beknopte samenvatting ............................................................................................................ 30 5.2 Conclusies ................................................................................................................................. 31 6. Bibliografie ........................................................................................................................................ 33 De afbeelding op het titelblad is afkomstig van de website: http://www.sxc.hu 3 1. Inleiding In het huidige westersdenkende maatschappelijke klimaat is er veel tolerantie voor verschillende denkwijzen. Het wordt doorgaans niet als probleem beschouwd als men zichzelf als atheïst, vegetariër, humanist, christen of moslim bestempeld. Wat te constateren valt, is dat er in Nederland een neutraliteit is waar te nemen over levensopvattingen: mensen hebben een vrije keuze om zelf de principes te bepalen waarmee zij hun leven betekenis geven. Hoewel er een tolerantie is voor levensopvattingen, dus de principes, is er daarentegen minder tolerantie in de uitingsvormen van deze levensopvattingen. Voorbeelden van deze intolerantie zijn onder andere de hoofddoekjeskwestie van Moslims, maar ook Christenen zijn vaak het doelwit van spot vanwege bijvoorbeeld de positie van de vrouw of de typisch zwartgekleurde driedelige pakken, rokken en hoedjes op zondagochtend; en zo worden ook spiritueel actieve mensen wel eens gekscherend zweverige hippies genoemd.1 Charles Taylor, een Canadees filosoof en theoloog, noemt in zijn werk A secular age deze keuzevrijheid eerder een vervaging van geloofs- en levensovertuigingen. Er wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen religieuze opvattingen en andere opvattingen die niet op religie zijn gebaseerd, het zijn beide levensopvattingen die kunnen bijdragen aan een betekenisvol leven en daarvoor vervaagt feitelijk de grens tussen religie en andere opvattingen over het leven. Deze houding noemt Taylor ‘humanisme’, waarin het onderscheid tussen immanentie (geloven in de natuur, het materiële, het reële) en transcendentie (geloven in het onzichtbare, het onverklaarbare, in bovennatuurlijke krachten of wezens) vervaagt (Taylor, 2007: 15-16). Deze vervaging is volgens Taylor echter opvallend, aangezien zij de standaard definitie van de secularisatiethese, namelijk de scheiding tussen kerk en staat, of de afsplitsing van religie naar het privédomein, teniet doet. Volgens Taylors implicaties over de secularisatiethese gaan modernisering en secularisering namelijk hand in hand. Volgens Taylors analyse zou het tweespan modernisering en secularisering er namelijk toe bijdragen dat de samenleving materialistischer wordt en daarmee een afbrokkeling aan moraliteit teweeg zou brengen (Taylor, 2007: 2). Echter, hiervan is amper sprake in het huidige maatschappelijk klimaat: vraagstukken omtrent zingeving zijn namelijk ‘hotter’ dan het in alle redelijkheid zou verwacht mogen worden, implicerend dat de modernisering van de samenleving een rationaliseringsgedachte teweeg zou brengen en dat zingeving dus juist niet op de publieke agenda zou verschijnen. Mocht de ‘klassieke’ secularisatiethese het aan het juiste einde hebben, dan is het op z’n minst opvallend dat religie, het geloof in het transcendentale en zingevingaspecten uitgerekend nu weer terug zijn op de publieke agenda. In zijn werk pleit Taylor daarom voor een herformulering van de secularisatiegedachte, omdat rationalisme en transcendentie elkaar niet (langer meer) uitsluiten. Ook als we kijken naar een analyse van bijvoorbeeld Stewart Hoover’s Religion in the media age of het werk Religion and Media door Hent de Vries en Max Weber, zien we dat religie (even in de breedste zin van het woord gedefinieerd: het gaat hierbij om alle ‘klassieke’ religieuze praktijken, maar ook om zingevingaspecten en geloven in ‘iets’) vanuit het privédomein juist weer terug is in de 1 De website www.geenstijl.nl is een goed voorbeeld van het intolerante (meestal atheïstische) denken, die maar al te graag op nogal spottende wijze ‘de idiotie’ van het geloof in iets benadrukt. 4 publieke arena. De klassieke opvatting dat religie, welke aan instituten gebonden is, van de publieke sfeer verstoten is, lijkt inmiddels achterhaald