Społeczno-gospodarcze otoczenie rozwoju lokalnego i regionalnego UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ROZPRAWY I STUDIA T. (MCLXX) 1096 Społeczno-gospodarcze otoczenie rozwoju lokalnego i regionalnego Redakcja naukowa Krystyna Brzozowska Szczecin 2019 Rada Wydawnicza Tomasz Bernat, Anna Cedro, Urszula Chęcińska, Małgorzata Makiewicz, Małgorzata Ofiarska, Michał Pluciński, Małgorzata Puc, Andrzej Skrendo, Karol Sroka, Renata Urban, Grzegorz Wejman, Marek Górski – przewodniczący Rady Wydawniczej, Elżbieta Zarzycka – dyrektor Wydawnictwa Naukowego Recenzent dr hab. Sławomira Kańduła prof. UE w Poznaniu Redaktor pomocniczy Elżbieta Ociepa-Kicińska Redakcja językowa, korekta Elżbieta Blicharska Projekt graficzny Sonia Dubois Projekt finansowany w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą „Regionalna Inicjatywa Doskonałości” w latach 2019–2022 nr projektu 001/RID/2018/19 kwota finansowania 10 684 000,00 © Copyright by Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2019 ISBN 978-83-7972-321-8 ISSN 0860-2751 WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU SZCZECIŃSKIEGO Wydanie I. Ark. wyd. 8,0. Ark. druk. 8,3. Format 170/240 SPIS TREŚCI Wprowadzenie .................................................................................................................................. 7 Grażyna Ancyparowicz Bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Wyzwania dla Polski ....................................................11 Waldemar Kozłowski Ceny dualne w ocenie inwestycji infrastrukturalnych transportu drogowego ..................... 33 Dagmara Hajdys Zastosowanie formuły partnerstwa publiczno-prywatnego w obszarze sportu i turystyki w Polsce........................................................................................................................45 Rafał Klóska Proinnowacyjny rozwój regionalny w Polsce w ujęciu statystycznym ...................................59 Piotr Szklarz The growth of innovative sectors leading enterprises in West Pomeranian Voivodeship ....................................................................................................................................75 Małgorzata Gorzałczyńska-Koczkodaj Analiza wykorzystania środków z inicjatywy Jessica i Jeremie w latach 2007–2013 w województwie zachodniopomorskim ..................................................................................... 87 Przemysław Pluskota Analiza wykorzystania instrumentów finansowych w Szczecińskim Obszarze Metropolitalnym ...........................................................................................................................101 Elżbieta Ociepa-Kicińska Instytucje otoczenia biznesu w Szczecińskim Obszarze Metropolitalnym ........................... 117 Zakończenie ..................................................................................................................................131 Wprowadzenie Problematyka finansowania rozwoju lokalnego i regionalnego na tle rozwoju społecz- no-gospodarczego kraju jest zagadnieniem ważnym i aktualnym w warunkach niewy- starczających dochodów budżetowych jednostek samorządu terytorialnego wszyst- kich szczebli oraz niewystarczających kapitałów prywatnych, które ten rozwój mogłyby wspierać. Działania o charakterze społecznym, działalność komercyjna, skala przedsię- biorczości tworzą podwaliny dla rozwoju regionalnego z jednej strony, a poziom rozwoju regionalnego wyznacza ramy dla wzrostu przedsiębiorczości, inwestycji komercyjnych, działań społecznych o charakterze non profit z drugiej strony. Obie sfery wzajemnie na siebie wpływają na zasadzie sprzężenia zwrotnego, tworząc sprzyjające lub mniej sprzy- jające otoczenie. Otoczenie bezpośrednio i pośrednio przyczynia się do rozwoju regio- nalnego, wspierając przedsięwzięcia oraz wpływając na poprawę warunków prawnych i administracyjnych, informacyjnych, szkoleniowych, finansowych ukierunkowanych na stworzenie korzystnych możliwości rozwoju regionalnego. Celem monografii jest wykazanie znaczenia otoczenia społeczno-gospodarczego, ro- zumianego jako instytucjonalne i pozainstytucjonalne wsparcie dla rozwoju lokalne- go i regionalnego. W monografii poruszono zagadnienia i problemy związane z finan- sowaniem rozwoju lokalnego i regionalnego odnoszące się zarówno do rozwiązań sys- temowych (pośrednio wpływających na rozwój lokalny i regionalny), jak i aplikacyj- nego zastosowania wybranych instrumentów finansowych w praktyce w ujęciu całego kraju lub wybranych województw (bezpośrednio oddziaływujących na rozwój lokalny i regionalny). Zagadnienia systemowe poruszono w rozdziale 1, poświęconym bezpośrednim inwe- stycjom zagranicznym (BIZ) realizowanym w Polsce i ich implikacjom na rozwój spo- łeczno-gospodarczy kraju. Obecność BIZ, choć może stwarzać pewne zagrożenia, przy- nosi korzyści dzięki włączeniu producentów danego kraju w globalną sieć powiązań go- spodarczych. W Polsce pierwsze próby BIZ, podjęte w drugiej połowie lat 70. XX wie- ku nie przyniosły pożądanych rezultatów. Również w pierwszych latach transformacji ustrojowej napływający stosunkowo wąskim strumieniem kapitał zagraniczny nie speł- nił pokładanych w nim nadziei na szybką modernizację aparatu wytwórczego i efek- tywną restrukturyzację gospodarki. Sytuacja zmieniła się dopiero po akcesji Polski do 8 | Wprowadzenie Unii Europejskiej, bowiem od tego czasu wyraźnie zwiększył się napływ inwestycji typu greenfield. Wprawdzie część inwestorów zagranicznych nadal postrzega Polskę jako ob- szar wysokiego ryzyka, ale lepiej znający polskie realia umacniają i rozwijają utworzone w Polsce firmy ku obopólnym korzyściom, w tym dla rozwoju lokalnego i regionalnego. W rozdziale 2 podkreślono priorytetowe znaczenie dla rozwoju gospodarczo-spo- łecznego kraju, regionu, gminy inwestycji w zakresie infrastruktury transportowej, któ- rej ilość i jakość umożliwia szybki i sprawny obrót towarowo-osobowy. Zasadniczą kwe- stią w przypadku wysoce kapitałochłonnych inwestycji infrastruktury drogowej staje się ocena ich efektywności ekonomiczno-społecznej z wykorzystaniem cen dualnych. Isto- tą cen dualnych jest wycena uzyskanych efektów w wymiarze pieniężnym, traktowana przez decydentów za bardziej miarodajną niż opisowe treści uzasadniające wybrane in- westycje. Trafność zastosowania cen dualnych do oceny efektywności drogowych inwe- stycji infrastrukturalnych z wykorzystaniem analizy korzyści i kosztów została przed- stawiona na przykładzie obwodnicy Olsztyna. Wykorzystanie przez samorządy lokal- ne mierników finansowych w postaci cen dualnych może umożliwić bardziej obiektyw- ną ocenę, zarówno na etapie planowania, jak i eksploatacji danego projektu drogowego. Kolejnym zagadnieniem podjętym w monografii jest ocena rynku projektów part- nerstwa publiczno-prywatnego (PPP) w Polsce na tle państw Europy, ze szczególnym uwzględnieniem wykorzystania formuły PPP w realizacji zadań własnych gmin w zakre- sie sportu i turystyki. Rynek PPP w Polsce znajduje się nadal w początkowej fazie rozwoju, o czym świadczy liczba i wartość realizowanych inwestycji oraz rozdrobnienie charak- terystyczne dla rynków rozwijających się, mimo że w latach 2009–2018 nastąpił wzrost liczby zarówno wszczętych postępowań, jak i liczby zawartych umów. Sprzyja temu poli- tyka wsparcia instytucjonalnego, poprawa regulacji prawnych oraz poszerzająca się baza dobrych praktyk. W analizowanym okresie najwięcej umów zawarto w sektorze sportu i rekreacji, chociaż 143 wszczętych postępowań nie można zaliczyć do spektakularnego rozwoju. Przyczyny niedorozwoju PPP nadal leżą w zbyt niskim poziomie odpowied- niej wiedzy o specyfice takich projektów po stronie podmiotu publicznego i prywatne- go, nieodpowiedniej alokacji ryzyka i nieuzyskaniu finansowego zamknięcia projektu. Rozdział 4 poświęcono problemom pomiaru innowacyjności regionów, zajmującym ważne miejsce w teorii ekonomii i odgrywającym kluczową rolę we współczesnej gospo- darce. W ujęciu mezoekonomicznym innowacyjność regionów jest stymulantą rozwoju regionalnego. Zdaniem autora pożądane jest łączne rozpatrywanie innowacyjności re- gionów i rozwoju regionalnego we wzajemnej relacji. Proinnowacyjny rozwój regionalny jest bowiem wprowadzonym określeniem dla pewnego rodzaju nadkryterium, pozwa- lającym rozpatrywać omawiane wielowymiarowe kategorie ekonomiczne razem, a nie, jak zazwyczaj, osobno. Dla potwierdzenia zaproponowanego podejścia autor przedsta- wił statystyczną analizę przy użyciu metod porządkowania liniowego innowacyjności w ujęciu regionalnym w Polsce w latach 2006–2016. Zagadnienia innowacyjności w ujęciu regionalnych stały się przedmiotem badań podjętych w rozdziale 5, w którym autor podnosi, że innowacje są postrzegane jako Wprowadzenie | 9 główny czynnik wzrostu i rozwoju gospodarczego, a liczne teorie zakładają ważną rolę przedsiębiorstw i ich działalności we wspieraniu rozwoju regionalnego. W tym kontek- ście analiza regionalnych sektorów innowacyjnych oraz wzrostu podmiotów będących liderami w tych sektorach, wydają się interesującym obszarem badawczym i mogą przy- czynić się do dyskusji na temat przyszłego rozwoju gospodarki i rozwoju regionalnego. Badania empiryczne przeprowadzono dla województwa zachodniopomorskiego, które należy do grupy najsłabszych regionów pod względem innowacyjności, z nisko ocenia- ną aktywnością innowacyjną przedsiębiorstw. Zamiarem autorów w rozdziale 6 było dokonanie analizy dostępności i wykorzysta- nia dofinansowania na prowadzenie i rozwój działalności przez małe i średnie przedsię- biorstwa oraz inne podmioty na rewitalizację obszarów miejskich, z dwóch inicjatyw eu- ropejskich – Jeremie i Jessica. Analiza objęła lata 2007–2013