Zał ącznik do Uchwały Nr XVI/127/2015 Rady Miejskiej w Strzelcach Opolskich z dnia 16 grudnia 2015 r. GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY STRZELCE OPOLSKIE NA LATA 2016 - 2019 STRZELCE OPOLSKIE, 2015 Spis tre ści 1. Wst ęp ...................................................................................................................................................... 4 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami ....................................... 5 3. Uwarunkowania prawne ochrony i opieki nad zabytkami w Polsce ..................................................... 6 4. Uwarunkowania zewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ........................................................ 13 4.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa i powiatu ........................................................................................................................ 18 5. Uwarunkowania wewn ętrzne ochrony dziedzictwa kulturowego ....................................................... 27 5.1. Relacje Gminnego programu opieki nad zabytkami na lata 2016 - 2019 z dokumentami wykonanymi na poziomie gminy ......................................................................................................... 27 5.2. Charakterystyka zasobów oraz analiza stanu dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy ..... 36 5.2.1. Charakterystyka gminy .......................................................................................................... 36 5.2.2. Zarys historii obszaru gminy ................................................................................................. 38 5.3. Zabytki obj ęte prawnymi formami ochrony ................................................................................. 40 5.3.1. Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków .............................................................. 41 5.3.2. Zabytki ruchome wpisane do rejestru zabytków ruchomych w gminie Strzelce Opolskie .. 44 5.4. Zabytki w Gminnej Ewidencji Zabytków .................................................................................... 45 5.5. Zabytki archeologiczne ................................................................................................................. 68 5.6. Krajobraz kulturowy i zabytki o najwy ższym znaczeniu dla gminy ........................................... 82 6. Ocena stanu dziedzictwa kulturowego gminy. Analiza szans i zagro żeń ......................................... 119 7. Zało żenia programowe oraz zasady oceny realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Strzelce Opolskie ....................................................................................................................... 122 8. Instrumentarium realizacji Gminnego programu opieki nad zabytkami .......................................... 128 9. Źródła finansowania Gminnego programu opieki nad zabytkami .................................................... 129 9.1. Dotacje ............................................................................................................................................. 130 9.2. Programy operacyjne Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego ......................................... 135 9.3. Środki europejskie ....................................................................................................................... 136 10. Realizacja i finansowanie przez gmin ę Strzelce Opolskie zada ń z zakresu ochrony zabytków .... 143 12. Spis tabel, rysunków i zdj ęć ............................................................................................................. 152 1. Wst ęp Przedmiotem Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Strzelce Opolskie jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego gminy Strzelce Opolskie. Program okre śla kierunki działa ń w zakresie opieki nad zabytkami: wskazuje konieczne do wykonania zadania i sugeruje sposoby ich realizacji poprzez okre ślenie podstawowych działa ń organizacyjnych, finansowych, promocyjnych i ochronnych. Niniejsze opracowanie sporz ądzono zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (t.j. Dz. U. 2014 poz. 1446, ze zm.) oraz z wytycznymi Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Gminny program opieki nad zabytkami sporz ądzany jest przez Burmistrza, nast ępnie po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków, zostaje przyj ęty przez Rad ę Miejską. Program ogłaszany jest w Dzienniku Urz ędowym Województwa Opolskiego. Sporz ądza si ę go na okres 4 lat, natomiast co 2 lata Burmistrz przedstawia Radzie Miejskiej sprawozdanie z wykonania programu. Program ten stanowi kontynuacj ę opracowanego Gminnego programu opieki nad zabytkami Gminy Strzelce Opolskie na lata 2012 - 2015, który został przyj ęty uchwał ą nr XIX/120/2012 Rady Miejskiej w Strzelcach Opolskich dnia 31 stycznia 2012 r. Program został zaktualizowany w zakresie potencjału dziedzictwa kulturowego i źródeł finansowania oraz dostosowany do zmieniaj ących si ę realiów dotycz ących opieki nad zabytkami w cz ęś ci analizy SWOT, celów i działa ń. Gminny program opieki nad zabytkami to dokument uzupełniaj ący do innych aktów planowania. Jest dokumentem polityki administracyjnej w zakresie podejmowanych działa ń dotycz ących inicjowania, wspierania i koordynowania prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz upowszechniania i promowania dziedzictwa kulturowego. Działania te okre ślone s ą w odniesieniu do całej gminy, jako jednostki podziału administracyjnego, a nie odnosz ą si ę jedynie do władz gminy, których bezpo średni wpływ na działalno ść instytucji sprawuj ących w ró żnej formie opiek ę nad zabytkami jest ograniczony tylko do nielicznych. Głównym odbiorc ą Programu jest lokalna wspólnota samorz ądowa. W zamierzeniu beneficjentami programu maj ą sta ć si ę nie tylko prywatni wła ściciele czy u żytkownicy obiektów zabytkowych, ale równie ż mieszka ńcy gminy. Istotnym celem Programu jest d ąż enie do osi ągni ęcia odczuwalnej i akceptowanej społecznie poprawy w zakresie: stanu zachowania i utrzymania obiektów zabytkowych znajduj ących si ę na terenie gminy, szeroko pojmowanego zasobu dziedzictwa kulturowego oraz zachowania krajobrazu kulturowego. Wa żne jest, aby poprawa ta dokonywała si ę przy partycypacji mieszka ńców gminy, w ró żnych formach ich życiowej aktywno ści (praca zawodowa, działalno ść społeczna, działania wynikaj ące z prawa własno ści lub z użytkowania obiektów zabytkowych) zaanga żowanych w opiek ę nad zabytkami. Obowi ązkiem władz publicznych w tym wzgl ędzie jest z kolei pobudzanie i usprawnianie mechanizmów reguluj ących kwestie tej opieki oraz tworzenie i wspieranie inicjatyw maj ących tak ą opiek ę na celu. 2. Podstawa prawna opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami Podstaw ę prawn ą opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami stanowi ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, która mówi o obowi ązku sporz ądzania przez samorz ądy wojewódzkie, powiatowe oraz gminne, na okres czterech lat Gminnego programu opieki nad zabytkami. W świetle ustawy ochrona zabytków to aktywno ść administracji publicznej, która ma na celu stworzenie sprzyjaj ących okoliczno ści prawnych, finansowych i organizacyjnych, słu żą cych zachowaniu, zagospodarowaniu i utrzymaniu zabytków, zapobieganie zagro żeniom, niszczeniu, niewła ściwemu u żytkowaniu, uszczupleniu zasobów zabytków, a tak że kontroli stanu zachowania i przeznaczenia zabytków oraz uwzgl ędnianie tych zada ń w kształtowaniu polityki planistycznej i środowiskowej. Terminem opieka nad zabytkami ustawa obejmuje działania wła ścicieli zabytków, które tworz ą warunki dla naukowego badania zabytków, prowadzenia przy nich prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, zabezpieczenia i utrzymania ich samych oraz ich otoczenia w jak najlepszym stanie oraz popularyzowania i upowszechniania wiedzy o nich. W ustawie okre ślono kwestie zwi ązane z ochron ą i zarz ądzaniem dziedzictwem kulturowym, a szczególnie zagadnienia tworzenia krajowego programu ochrony i opieki nad zabytkami, organizacj ę organów ochrony zabytków (zadania i kompetencje w zakresie ochrony zabytków wykonuje Generalny Konserwator Zabytków w imieniu ministra wła ściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego oraz Wojewódzcy Konserwatorzy Zabytków działaj ący w imieniu wojewodów), zakres i formy ochrony zabytków (którymi s ą: wpisanie do rejestru zabytków, uznanie za pomnik historii, utworzenie parku kulturowego oraz ustalenie ochrony w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego), a tak że zasady finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru. Zapisy ustawy, zwłaszcza w punktach dotycz ących form ochrony zabytków, s ą komplementarne do zapisów ustaw: o samorz ądzie terytorialnym (t.j. Dz. U. 2013 poz. 594, ze zm.), o planowaniu przestrzennym (t.j. Dz. U. 2015 poz. 199) oraz o ochronie przyrody (t.j. Dz. U. 2013 poz. 627, ze zm.). Ponadto, ustawa dookre śla zakres zada ń dotycz ących ochrony zabytków i opieki nad nimi administracji samorz ądu gminnego i powiatowego. Art. 87 ust. 2 cytowanej ustawy, wyznacza cele opracowania Gminnego programu opieki nad zabytkami i są one nast ępuj ące: 1. Wł ączenie problemów ochrony zabytków do systemu zada ń strategicznych, wynikaj ących z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju; 2. Uwzgl ędnianie uwarunkowa ń ochrony zabytków, w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego łącznie