ANNALES UNI VERSIT ATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA VOL. XL.II, 10 SECTIO C 1987 Instytut Biologii UMCS Zakład Systematyki i Geografii Roślin Kazimiera KARCZMARZ Flora mszaków Beskidu Niskiego <L>jiopa MOxooGpa3Hbix Eecmma mreKoro Bryophytes Flora of the Beskid Niski Mountains Badania flory mchów Beskidu Niskiego zapoczątkował Krupa (4), przedsta­ wiając pierwsze dane z masywu Bielicznej i Białej Skały (903 m n.p.m.), Lackowej (997 m n.p.m.), okolic Hańczowej i z torfowiska koło Izb na wschód od Krynicy. Dopiero Wacławska (17, 18), wykrywając nowy dla flory Polski gatunek Rhyn- chostegiella jacquinii podała też wykaz 191 gatunków mchów i 10 torfowców z dorze­ cza Górnego Wisłoka. Jej wyniki uwzględnił Szafran (11) we florze mchów Polski. W wyniku badań terenowych, przeprowadzonych w latach 1973—1975, wykazano 95 gatunków mchów i 20 wątrobowców z pasma Bukowicy (1) oraz nieliczne sta­ nowiska rzadkich gatunków ze środkowej i zachodniej części Beskidu Niskiego (2, 3). W badaniach fitosocjologicznych zbiorowisk leśnych, prowadzonych przez S w i ę s a (13—16), uwzględnione zostały dominujące gatunki mszaków oraz struktura darni mszystej kilku wariantów i facji zespołów o wyraźnej przewadze mszaków. UDZIAŁ MSZAKÓW W ZBIOROWISKACH ROŚLINNYCH Na całym obszarze Beskidu Niskiego występuje duża grupa zbioro­ wisk leśnych o niewielkim zróżnicowaniu flory mszaków. Najliczniej mszaki rosną w wilgotnych zbiorowiskach z dużą ilością bloków skalnych. Diagramy podobieństwa zbiorowisk leśnych, opracowanych przez S w i ę- s a (13, ryc. 30—32d) na podstawie skorelowanych wartości klas stałości i pokrycia dla naziemnych mszaków i porostów, dają ogólny pogląd na ich rolę w fitocenozach. Bogaty w gatunki jest zespół bagiennej olszyny górskiej Caltho-Alnetum. Występuje w dorzeczach wielu większych rzek w Beskidzie, podobnie jak i w całych Karpatach (14, 16). Na skutek znacz­ nej wilgotności rozwijają się tu higrofilne gatunki: Brachythecium rivu- lare, Climacium dendroides, Conocephalum conicum, Plagiomnium undu­ latum. Zespół podgórskiego łęgu jesionowego — Carici remotae-Fraxine- ANNALES UNI VERSIT ATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN — POLONIA VOL. XLII, 10 SECTIO C 1987 Instytut Biologii UMCS Zakład Systematyki i Geografii Roślin Kazimiera KARCZMARZ Flora mszaków Beskidu Niskiego <f>jTopa M0xoo6pa3Hwx Eecfcuaa HH3Koro Bryophytes Flora of the Beskid Niski Mountains Badania flory mchów Beskidu Niskiego zapoczątkował Krupa (4), przedsta­ wiając pierwsze dane z masywu Bielicznej i Białej Skały (903 m rtp.m.), Lackowej (997 m n.p.m.), okolic Hańczowej i z torfowiska koło Izb na wschód od Krynicy. Dopiero Wacławska (17, 18), wykrywając nowy dla flory Polski gatunek Rhyn- chostegiella jacąuinii podała też wykaz 191 gatunków mchów i 10 torfowców z dorze­ cza Górnego Wisłoka. Jej wyniki uwzględnił Szafran (11) we florze mchów Polski. W wyniku badań terenowych, przeprowadzonych w latach 1973—1975, wykazano 95 gatunków mchów i 20 wątrobowców z pasma Bukowicy (1) oraz nieliczne sta­ nowiska rzadkich gatunków ze środkowej i zachodniej części Beskidu Niskiego (2, 3). W badaniach fitosocjologicznych zbiorowisk leśnych, prowadzonych przez S w i ę s a (13—16), uwzględnione zostały dominujące gatunki mszaków oraz struktura darni mszystej kilku wariantów i facji zespołów o wyraźnej przewadze mszaków. UDZIAŁ MSZAKÓW W ZBIOROWISKACH ROŚLINNYCH Na całym obszarze Beskidu Niskiego występuje duża grupa zbioro- wiiisk leśnych o niewielkim zróżnicowaniu flory mszaków. Najliczniej mszaki rosną w wilgotnych zbiorowiskach z dużą ilością bloków skalnych. Diagramy podobieństwa zbiorowisk leśnych, opracowanych przez S w i ę- s a (13, ryc. 30—32d) na podstawie skorelowanych wartości klas stałości i pokrycia dla naziemnych mszaków i porostów, dają ogólny pogląd na ich rolę w fitocenozach. Bogaty w gatunki jest zespół bagiennej olszyny górskiej Caltho-Alnetum. Występuje w dorzeczach wielu większych rzek w Beskidzie, podobnie jak i w całych Karpatach (14, 16). Na skutek znacz­ nej wilgotności rozwijają się tu higrofilne gatunki: Brachythecium rivu- lare, Climacium dendroides, Conocephalum conicum, Plagiomnium undu- lutum. Zespół podgórskiego łęgu jesionowego — Carici remotae-Fraxine- 112 Kazimierz Karczmarz tum, rozpowszechniony w paśmie Bukowicy, ma ubogą florę mszaków. Najliczniej spotyka się w nim Brachythecium rwulare, B. rutabulum i Plagiomnium affine. Bogatą florę mchów posiada natomiast zespół nad­ rzecznej olszyny górskiej — Alnetum incanae, szczególnie częsty w do­ rzeczu Wisłoka, Osławicy i dopływów Jasiołki (14). Łącznie w warstwie mszystej tego zespołu zanotowano ponad 20 gatunków, w tym duży udział Brachythecium rutabulum, Cratoneuron filicinum, Eurhynchium angusti- rete, E. swartzii, Fissidens taxifolius, Plagiomnium affine, P. elatum, P. undulatum, Rhizomnium punctatum. Na odsłoniętych blokach piaskow­ cowych obficie rośnie Anomodon viticulosus, Brachythecium starkei, Co- nocephalum conicum, Fissidens taxifolius i Metzgeria conjugata. Zespół grądu wschodniopolskiego — Tilio-Carpinetum, nader częsty i zmienny w dorzeczu Ropy (16), posiada ponad 50 gatunków mszaków. Przy czym na blokach skalnych stwierdzono też rzadsze mchy: Cirri- phyllum piliferum, Ctenidium molluscum, Dicranodontium denudatum, Encalypta uulgaris, Eurhynchium pulchellum, Fissidens bryoides F. taxi- folius, Gyroweisia tenuis, Mniobryum wahlenbergii, Mnium stellare, Pla­ giomnium rostratum i Tortula subulata. Odmienny skład gatunkowy ma brioflora zespołu jaworzyny górskiej — Phyllitido-Aceretum, występują­ cej nielicznie na wysokości 560—720 m n.p.m. na złomach skalnych stro­ mych stoków wzniesień Cergowej, Piotrusia, Ostrej i Maślanej Góry. Obok pospolitych gatunków rosną w nim na kamieniach i drewnie: Brachythe­ cium reflexum, B. velutinum, Eurhynchium swartzii, Isothecium alope- curum, Plagiochila porelloides i Schistidium apocarpum. Zespół żyznej buczyny górskiej — Dentario glandulosae-Fagetum, mi­ mo dużej zmienności ekologicznej, ma znacznie słabiej wykształconą war­ stwę mszystą niż zespół kwaśnej buczyny górskiej — Luzulo nemorosae- -Fagetum. W pierwszym typie lasu w paśmie Bukowicy oraz w dolinie Jasiołki i Wisłoka na stokach wzniesień Piotrusia i Ostrej występuje wy­ jątkowo mało mszaków ze względu na zaleganie grubej warstwy ściółki. Na odkrytej ziemi zboczy spotyka się: Dicranella heteromalla, Ditrichum heteromallum, Fissidens taxifolius, Plagiomnium affine. W kwaśnej bu­ czynie górskiej na Magurze Wątkowskiej w rezerwacie Komuty (do 837 m n.p.m.) i na wzniesieniach u źródeł Białej Dunajcowej występują gatunki acydofilne. Obok skupień Vaccinium myrtillus, Luzula nemorosa i Majanthemum bifolium na piaszczystym podłożu występuje Atrichum undulatum, Dicranella heteromalla, Dicranum scoparium i Polytrichum formosum. Ze względu na znaczne prześwietlenie drzewostanów w oby­ dwu zespołach brak bogactwa epifitów. U nasady pni buków występuje głównie Anomodon attenuatus, A. uiticulosus, Homalia trichomanoides, Isothecium alopecurum, Metzgeria furcata, Orthodicranum montanum, Pterigynandrum filiforme, Radula complanata i Schistidium apocarpum. Flora mszaków Beskidu Niskiego 113 Zespół mieszanego grądu jodłowego Dryopterido dilatatae-Abietetum jest częsty w dolinie Ropy i Sękówki na wysokości 450—650 m n.p.m. (14, 16). W wyróżnionych w nim 5 wariantach liczba gatunków mszaków pospolitych waha się w granicach 15—40. W miejscach mokrych i ocie­ nionych występują: Blasia pusilla, Blepharostoma trichophyllum, Calypo­ geia muelleriana, C. trichomanis, Cephalozia bicuspidata, Lepidozia rep­ tans, Pellia epiphylla, Plagiochila asplenioides, Plagiothecium cauifolium, Riccardia pinguis, Thuidium delicatulum i T, tamariscinum. Z okolic Klimkówki wyróżniony został nawet higrofilny wariant tego zespołu z Lepidozia reptans (16). Zespół mieszanego boru jodłowego — Vaccinio myrtilli-Abietetum jest wykształcony w wariancie typowym oraz mszystym z Leucobryum glau- cum i Polytrichum formosum. Stwierdzono w nim obecność Sphagnum girgensohnii i S. nemoreum. Gatunki te zajmują najbardziej wilgotne płaskie wzniesienia w dorzeczu Białej Dunajoowej i Ropy koło Szym­ barku (13, 16). Obok gatunków, takich jak Calypogeia muelleriana, Di- cranella heteromalla, Pleurozium schreberi, Pohlia nutans, Polytrichum commune, występują jeszcze Dicranodontium denudatum i Plagiochila asplenioides. Duże znaczenie w rozwoju górskich mszaków mają w Beskidzie Ni­ skim lasy z przewagą jodły lub lokalnie świerka. Pierwszy z nich to zespół dolnoreglowego mieszanego grądu jodłowo-świerkowego — Galio rotundifolii-Abietetum z udziałem zielnych gatunków’ roślin. Stwierdzony został na glebach brunatnych kwaśnych w rejonie Krynicy. Odznacza się udziałem pospolitych borowych mchów oraz wątrobowców — Calypo­ geia neesiana, C. trichomanis, Pellia epiphylla. Zespół mieszanego boru jodłowo-świerkowego Abieti-Piceetum montanum ma podobne rozmiesz­ czenie jak poprzedni zespół. Jego wariant mszysty z Polytrichum com­ mune i Sphagnum nemoreum jest szczególnie bogaty w gatunki, głównie mszaki częstsze w reglu górnym: Bazzania trilobata, Calypogeia tricho­ manis, Rhytidiadelphus loreus, Sphagnum girgensohnii. W żródliskach śródleśnych na NE od Krynicy stwierdzono rzadki źródliskowy wątro­ bowiec Trichocolea tomentella. Brak opracowania grup zbiorowisk trawiastych oraz chwastów upraw uniemożliwia podanie udziału mszaków w ich zespołach. CHARAKTER GEOGRAFICZNEGO ROZMIESZCZENIA MSZAKÓW Obszar Beskidu Niskiego zajmuje wyjątkowe stanowisko w geografii roślin, gdyż ze względów dominacji niskich wysokości i braku regla gór- n®go odznacza się krótką