Flickr: ahisgett CC BY PRZEWODNIK PO OTWARTYCH ZASOBACH1 EDUKACYJNYCH Opracowanie: Karolina Grodecka, Kamil Śliwowski wersja 4. zaktualizowana Koalicja Otwartej Edukacji, 2012 Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych powstał dzięki wsparciu Grafika na okładce autorstwa ahisgett, licencja CC BY 2.0, źródło: http://www.flickr.com/ photos/hisgett/5292900367/ BY Przewodnik udostępniany na licencji Creative Commons: Uznanie autorstwa, Na tych samych warunkach 3.0. Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Koalicji Otwartej Edukacji. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści pod warunkiem wskazania autorów i Koalicji Otwartej Edukacji jako właścicieli praw do tekstu oraz zachowania niniejszej informacji licencyjnej tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Tekst licencji dostępny na stronie: http:// creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/deed.pl 2 SPIS TREŚCI O przewodniku ....................................................................................................................... s. 5 Otwartość w edukacji ........................................................................................................ s. 7 Otwarte Zasoby Edukacyjne ......................................................................................... s. 9 Wolne licencje ........................................................................................................................ s. 11 Domena publiczna ............................................................................................................... s. 19 Katalog Otwartych Zasobów Edukacyjnych ......................................................... s. 23 Wyszukiwanie Otwartych Zasobów Edukacyjnych .......................................... s. 43 Publikowanie i wykorzystanie otwartych treści w serwisach web 2.0 .... s. 51 Oznaczanie treści licencjami ........................................................................................... s. 79 Dostępność zasobów w Internecie (J. Zadrożny)................................................ s. 91 Wykorzystane źródła .......................................................................................................... s. 95 3 4 O PRZEWODNIKU Przewodnik po Otwartych Zasobach Edukacyjnych został przygotowany głównie z myślą o nauczycielach szkolnych, niemniej jednak każda osoba zainteresowana otwartością w edukacji, znajdzie tutaj praktyczne informacje, jak działać w otwartym modelu publikacji. Przewodnik to wiedza w pigułce. Jeśli chcesz zdobyć solidne podstawy teoretyczne na temat OZE, przewodnik to idealny punkt startowy. Jest również dobrym sposobem na usystematyzowanie problematyki otwartych treści. Znajdują się w nim najważniejsze informacje o idei OZE, katalog zasobów i sposobów wyszukiwania, założenia licencji Creative Commons, narzędzia do otwartego publikowania i wiele innych wskazówek. Raport HORIZON 2010 prognozował, że rozwój otwartych treści edukacyjnych na szeroką skalę to kwestia maksymalnie jednego roku. Naszym zdaniem otwartość w edukacji dawno przekroczyła etap prognozy. Mamy nadzieję, że po przeczytaniu przewodnika dowiesz się, że przewidywane trendy mają już bardzo realny kształt. Życzymy interesującej lektury. Zespół Koalicji Otwartej Edukacji 5 6 OTWARTOŚĆ W EDUKACJI Flickr: CC BY-SA opensourceway Flickr: CC BY-SA Idea otwartej edukacji zbudowana jest na Generalnie otwartość to, z jednej strony, kwestia przekonaniu, że wiedza całego świata jest dostępności treści, a z drugiej, zapewnienia ich dobrem publicznym, dlatego każdy powinien odbiorcom i użytkownikom określonych mieć swobodę w y k o r z y s t y w a n i a , swobód. Obok otwartej edukacji mamy dostosowywania do swoich potrzeb, ulepszania i otwartą naukę, kulturę, otwarte treści, rozpowszechniania materiałów edukacyjnych oprogramowanie, licencje, standardy, instytucje... i bez ograniczeń by uczynić edukację zarówno otwartych na kooperację i wzajemne uczenie bardziej dostępną, jak i bardziej skuteczną. się od siebie ludzi. Wspólnym mianownikiem tych zjawisk jest chęć rozwijania współpracy opartej o wzajemną otwartość na pracę innych i swobodę korzystania ze wspólnych materiałów Otwarta edukacja przez każdą ze stron: autorów, współautorów, edukacją przyszłości instytucje i odbiorców. Dlaczego wybieramy otwartość? Powszechny dostęp do informacji pozwala na zwiększenie pozytywnych efektów działań, Efektem działania w otwartym modelu jest służy budowaniu renomy instytucji, umożliwia otwarta publikacja treści, nazywanych wprowadzanie nowych modeli współpracy z w kontekście edukacji - otwartymi zasobami innymi instytucjami, wreszcie pozwala na edukacyjnymi (OZE). Jest to sposób innowacyjne działania angażujące bezpośrednio udostępniania treści, pozwalający na ich szerokie odbiorców. wykorzystywanie – bez przeszkód technologicznych ani prawnych (z otwartą Zapewnienie dostępu do treści to zadanie, licencją na ich dalsze wykorzystywanie). które z pomocą technologii cyfrowych może być realizowane przy niemal zerowych kosztach. Jednocześnie otwartość służy 7 zarówno organizacji – która dzięki temu może skuteczniej się komunikować. Otwartość to także sposób na maksymalizację społecznego zysku płynącego z działań organizacji. Otwarta dystrybucja wiedzy i informacji pomiędzy organizacjami ułatwia tworzenie nowych projektów, przyspiesza proces wdrażania wiedzy i jej aktualizowania, wreszcie – zapobiega dublowaniu się wysiłków. Otwarte publikacje dają znacznie większy od standardowego zwrot nakładów na inwestycje w postaci udzielonej pomocy, informacji, generowania nowych projektów w oparciu o dostępną wiedzę i możliwości współpracy. 8 OTWARTE ZASOBY EDUKACYJNE Flickr CC BY bachmot Otwarte Zasoby Edukacyjne (ang. Open Educational Resources, OER) definiowane są jako te materiały, które są publicznie dostępne w internecie (bez kontroli dostępu), opublikowane wraz z prawem do dalszego wykorzystania (w tym celu zalecane jest stosowanie tzw. wolnych licencji) i najczęściej rozwijane w otwarty sposób. [1] Powszechne już wykorzystanie komputerów i Impact of Open Courseware for Higher internetu jest dla nauczycieli ogromną szansą Education in Developing Countries przy – jeszcze nigdy samodzielne przygotowanie UNESCO w 2002 r. Uczestnicy spotkania bądź znalezienie i dostosowanie do własnych dostrzegli wtedy potrzebę tworzenia potrzeb interesujących i przydatnych pomocy dostępnych dla wszystkich zasobów naukowych nie było tak łatwe. edukacyjnych. Społeczność akademicka zawsze dzieliła się Nie istnieje centralna organizacja grupująca, wiedzą. Raport OECD Giving Knowledge for zarządzająca czy standaryzująca procedury Free: the emergence of Open Educational OZE. Otwarte Zasoby Edukacyjne to Resources wykazał, że ponad 3000 kursów termin określający wiele zróżnicowanych z ponad 300 uniwersytetów było inicjatyw edukacyjnych z całego świata, dostępnych na świecie w 2007 roku. zorganizowanych zarówno w tradycyjny, jak Rosnąca liczba inicjatyw otwartego i innowacyjny sposób, mających różne cele udostępniania treści edukacyjnych i grupy beneficjentów. Istnieje jednak zgoda spowodowała powstanie ruchu Otwartych czym OZE są. Zasobów Edukacyjnych (OZE). [2] Termin Otwarte Zasoby Edukacyjne po raz pierwszy został użyty podczas Forum on the 9 Otwarte Zasoby Edukacyjne to materiały dostępne do dalszego wykorzystania, bez DEKLARACJA KAPSZTADZKA konieczności pytania kogokolwiek o zgodę. W styczniu 2008 r. została Zasoby mogą mieć formę podręczników, opublikowana Kapsztadzka Deklaracja kursów online, syllabusów, testów, multimediów, Otwartej Edukacji, jeden z kluczowych oprogramowania i innych narzędzi, które dokumentów określających cele można wykorzystać w procesie nauczania i i metody ruchu OZE. Deklaracja była uczenia się. Mówiąc ogólnie, mogą to być efektem spotkania i wspólnej pracy materiały dedykowane, opracowane na kilkudziesięcioosobowej grupy potrzeby programu kształcenia lub każdy inny pracowników organizacji zasób, który w procesie kształcenia można pozarządowych, przedstawicieli instytucji wykorzystać. Każdy ma prawo się nimi dzielić, naukowych i administracji państwowej, adaptować, poprawiać i tłumaczyć na inne nauczycieli i autorów materiałów języki. Aby było to legalne w świetle prawa edukacyjnych z całego świata. [3] autorskiego przy ich publikacji stosowane są tzw. wolne licencje. 3 filary Deklaracji: Dzięki nim korzystanie z otwartych • nauczyciele i uczący się zasobów jest proste. Zgodnie z zapisami zaangażowani w tworzenie, wolnej licencji każdy może: wykorzystywanie, dostosowywanie do swoich potrzeb oraz ulepszanie • ponownie wykorzystywać materiały otwartych zasobów edukacyjnych opracowane przez innych, • otwarte zasoby edukacyjne • zmieniać, przekształcać, adaptować do publikowane na wolnych licencjach, swoich celów i potrzeb (np. tłumaczyć w formatach zapewniających w teksty w j. obcych), praktyce prawa gwarantowane • łączyć z innymi materiałami (remixować, przez licencje, oraz dostępnych na np. tekst z dźwiękiem), różnorodnych platformach • ponownie rozpowszechniać - dzielić się technicznych swoją pracą z innymi. [4] • polityka otwartej edukacji - organy władzy oraz dyrekcje szkół i uniwersytetów powinny nadać otwartej edukacji najwyższy OTWARTE ZASOBY W POLSCE priorytet. Polskie organizacje zaangażowane w tworzenie otwartych projektów edukacyjnych to 13 Deklaracja została przetłumaczona na instytucji i organizacji skupionych wokół Koalicji język polski. Otwartej Edukacji, której celem jest promowanie metod, ideałów i dobrych praktyk OZE. Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich, Fundacja Nowoczesna Polska, Interdyscyplinarne