GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI NA TERENIE PSZCZYNY NA LATA 2015-2018 Pszczyna 2015 GMINNY PROGRAM OPIEKI N A D Z A B Y T K A M I NA TERENIE PSZCZYNY Autorzy opracowania: Barbara Gołąb Mirosław Furmanek Magdalena Kopaczewska Sławomir Kulpa Jolanta Nowok Ewa Pilarska Adrian Podgórski Adam Suchański Piotr Wybraniec CHORZÓW 2014 SPIS TREŚCI 1. CEL..........................................................................................................................................5 1.1. Przesłanki formalno-prawne, zakres opracowania................................................................5 2. RYS HISTORYCZNY ORAZ CHARAKTERYSTYKA MIASTA I GMINY PSZCZYNA..........................................................................................................................10 2.1. Położenie, komunikacja, środowisko gminy Pszczyna.......................................................10 2.2. Zarys dziejów gminy Pszczyna...........................................................................................13 2.2.1. Początki wsi i miasta........................................................................................................13 2.2.2. W Państwie Stanowym.....................................................................................................15 2.2.3. Dwory i folwarki..............................................................................................................17 2.2.4. Wieś, Miasto - Układy przestrzenne w czasach nowożytnych..........................................21 2.2.5. Podstawy gospodarcze wsi i folwarków...........................................................................22 2.2.6. Rewolucja przemysłowa, budowlana i oświatowa...........................................................24 2.2.7. Likwidacja obszarów dworskich, parcelacja...................................................................27 2.2.8. Pszczyna w II połowie XX wieku......................................................................................28 3. KALENDARIA.....................................................................................................................28 3.1. Kalendarium dziejów wsi Brzeźce......................................................................................28 3.2. Kalendarium dziejów wsi Czarków.....................................................................................31 3.3. Kalendarium dziejów wsi Ćwiklice.....................................................................................31 3.4. Kalendarium dziejów wsi Jankowice..................................................................................33 3.5. Kalendarium dziejów wsi Łąka...........................................................................................35 3.6. Kalendarium dziejów wsi Piasek.........................................................................................35 3.7. Kalendarium wsi Poręba (Hauwald)...................................................................................35 3.8. Kalendarium dziejów Pszczyny...........................................................................................37 3.9. Kalendarium dziejów wsi Rudołtowice...............................................................................41 3.10. Kalendarium dziejów wsi Studzienice (Studzienitz)...........................................................42 3.11. Kalendarium dziejów wsi Studzionka.................................................................................42 3.12. Kalendarium dziejów wsi Wisła Mała (Deutsch Weichsel)................................................43 3.13. Kalendarium dziejów wsi Wisła Wielka..............................................................................43 4. PRZEMYSŁ W GMINIE PSZCZYNA ORAZ ZABYTKOWE OBIEKTY INDUSTRIALNE.................................................................................................................49 4.1. Historia przemysłu w Gminie Pszczyna..............................................................................49 4.2. Wykaz obiektów i zespołów o wartościach zabytkowych, zlokalizowanych na terenie Miasta i gminy Pszczyna.....................................................................................................53 5. ZABYTKOWA ZIELEŃ W GMINIE PSZCZYNA.........................................................62 5.1. Kalendarium........................................................................................................................64 PSZCZYNA 1 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na terenie gminy Pszczyna 5.2. Inwentaryzacja zabytkowej zieleni............................................................................................66 6. ZABUDOWA ZABYTKOWA MIASTA I GMINY PSZCZYNA...........................................77 6.1. Dawna zabudowa mieszkalna i gospodarcza gminy Pszczyna..................................................78 6.2. Zabytkowa zabudowa Miasta Pszczyna.....................................................................................81 6.3. Zabudowa przemysłowa i poprzemysłowa gminy Pszczyna.....................................................84 6.4. Obiekty użyteczności publicznej gminy Pszczyna....................................................................86 6.5. Zespoły rezydencjonalno-parkowe gminy Pszczyna.................................................................89 6.5.1. Zespół pałacowo-parkowy w Rudołtowicach przy ulicy Zawadzkiego 128............................89 6.5.2. Zespół dworsko-parkowy „Ludwikówka” przy ulicy Chopina/Dunikowskiego.....................90 6.5.3. Zespół pałacowo-parkowy w Porębie przy ulicy Barbórki 47................................................90 6.6. Zabudowania folwarczne gminy Pszczyna................................................................................90 6.7. Obiekty sakralne gminy Pszczyna.............................................................................................91 6.7.1. Kościoły...................................................................................................................................91 6.7.2. Budynki plebanii i domów parafialnych.................................................................................94 6.8. Cmentarze..................................................................................................................................94 6.9. Obiekty małej architektury.........................................................................................................95 7. TYPOLOGIA ZABUDOWY NA TERENIE GMINY PSZCZYNA......................................97 7.1. Obiekty kubaturowe...................................................................................................................97 7.1.1. Obiekty sakralne.....................................................................................................................97 7.1.2. Obiekty sakralno-mieszkalne..................................................................................................97 7.1.3. Pałace, dwory..........................................................................................................................97 7.1.4. Zabudowania folwarczne........................................................................................................97 7.1.5. Obiekty przemysłowe..............................................................................................................98 7.1.6. Budynki użyteczności publicznej.............................................................................................98 7.1.7. Kamienice.............................................................................................................................101 7.1.8. Oficyny mieszkalne kamienic................................................................................................101 7.1.9. Budynki mieszkalne w typie kamienic...................................................................................101 7.1.10. Budynki wielorodzinne o charakterze małomiasteczkowym.................................................102 7.1.11. Budynki wielorodzinne o charakterze willowym, o rozczłonkowanej bryle..........................102 7.1.12. Budynki jednorodzinne..........................................................................................................102 7.1.13. Budynki o charakterze wiejskim...........................................................................................104 7.2. Mała Architektura....................................................................................................................108 7.3. Cmentarze................................................................................................................................109 8. NAJCENNIEJSZE OBIEKTY ZABYTKOWE ORAZ OBIEKTY PROPONOWANE DO WPISU DO REJESTRU ZABYTKÓW..................................................................................110 8.1. Wykaz obiektów wpisanych do rejestru zabytków..................................................................110 8.1.1. Pszczyna................................................................................................................................110 PSZCZYNA 2 Gminny Program Opieki Nad Zabytkami na terenie gminy Pszczyna 8.1.2. Brzeźce...................................................................................................................................111 8.1.3. Ćwiklice.................................................................................................................................111 8.1.4. Łąka.......................................................................................................................................112