NAJWYZSZA IZBA KONTROLI Delegatura w Gdańsku LGD.410.010.02.2019 Pani Magdalena Majewska Burmistrz Kępic Urząd Miejski w Kępicach ul. Niepodległości 6 77-230 Kępice WYSTĄPIENIE POKONTROLNE P/19/077 - Zapobieganie rozprzestrzenianiu się barszczy kaukaskich w Polsce NAJW'fŻ.SZA IZBA KONTROLI Delegatura w Gdańsku ul. Wały Jagiellońskie 36, 80-853 Gdańsk T +48 58 768 36 00. F +48 587683605 [email protected] I. I. Dane identyfikacyjne Jednostka Urząd Miejski w Kępicach, 77-230 Kępice, ul. Niepodległości 6 (dalej: "Urząd"). kontrolowana Kierownik jednostki Magdalena Majewska, Burmistrz Kępic od 5 grudnia 2010 r. (dalej: "Burmistrz"). kontrolowanej Zakres przedmiotowy Prawidłowość i skuteczność zwalczania barszczy kaukaskich. kontroli Okres objęty kontrolą Lata 2013-2019 (do 16 września). Podstawa prawna Art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli1. podjęcia kontroli Jednostka Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Gdańsku. przeprowadzająca kontrolę Kontroler Katarzyna Juchniewicz, specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr LGD/91/2019 z 17 czerwca 2019 r. (akta kontroli str. 1) II. Ocena ogólna2 kontrolowanej działalności OCENA OGÓLNA Najwyższa Izba Kontroli pozytywnie ocenia działalność Urzędu w zakresie zwalczania barszczy kaukaskich3 w okresie objętym kontrolą. Uzasadnienie Działania podejmowane w Urzędzie zakresie objętym kontrolą były rzetelne, oceny ogólnej poprzedzone diagnozą stanu faktycznego. Przyjęta do długoterminowego stosowania metoda zwalczania na terenie Gminy Kępice (dalej: "Gmina") barszczu Sosnowskiego4 została wybrana na podstawie prac na powierzchniach testowych. Wykonano i aktualizowano, precyzyjną inwentaryzację miejsc występowania barszczu Sosnowskiego, obejmującą zgłoszenia z terenu całej Gminy. Pracownik Urzędu, któremu powierzono realizację zadań związanych ze zwalczaniem barszczu, posiadał odpowiednie wykształcenie i doświadczenie. W okresie objętym kontrolą realizowano trzy projekty dofinansowane ze środków zewnętrznych, przeznaczonych na ochronę rodzimej przyrody przed inwazją obcych, ekspansywnych gatunków roślin, w ramach których m.in. prowadzono zwalczanie barszczu Sosnowskiego i edukację w tym zakresie. W wyniku realizacji w 2013 r. projektu "Likwidacja barszczu Sosnowskiego na terenie Gminy Kępice - etap I" (dalej: "projekt pilotażowy") wykonano szczegółową inwentaryzację, obejmującą zgłoszenia miejsc występowania barszczu oraz przeprowadzono jego zwalczanie na poletkach testowych o łącznej powierzchni 2,1 ha. Wyniki tych działań stanowiły podstawę do wytypowania najbardziej efektywnej technologii zwalczania barszczu na terenie Gminy. Technologię tę, polegającą na przemiennym stosowaniu zabiegów mechanicznych i chemicznych, zastosowano w ramach projektu "Ochrona rodzimej przyrody przed inwazją barszczu Sosnowskiego" (dalej: "projekt wieloletni"). Projekt, rozpoczęty w 2016 r., realizowany jest na powierzchni 48,2005 ha, tj. na całej powierzchni zajętej barszczem wg aktualizacji ww. inwentaryzacji, przeprowadzonej w 2016 r. Inwentaryzację, a następnie zwalczanie barszczu, prowadzono na gruntach będących w posiadaniu Gminy i innych podmiotów, w tym podmiotów prywatnych. Urząd w zakresie identyfikacji i zwalczania barszczu współpracował z mieszkańcami Gminy i właścicielami gruntów, na których barszcz występuje. Podpisano także porozumienie o współpracy z sąsiednią gminą (z Gminą Kobylnica), którego celem było udzielnie 1 Dz. U. z 2019 r. poz. 489, ze zm. (dalej: ,ustawa o NIK'). 2 Najwyższa Izba Kontroli formułuje ocenę ogólną. jako ocenę pozytywną. ocenę negatywną albo ocenę w formie opisowej. 3 Dla celów kontroli określenie to obejmuje barszcz Sosnowskiego i barszcz Mantegazziego. 4 Na terenie Gminy z barszczy kaukaskich występuje jedynie barszcz Sosnowskiego (Heracleum sosnowskyi Manden.). jej wsparcia merytorycznego przy realizacji projektu mającego na celu zwalczanie barszczu Sosnowskiego. Działalność edukacyjną i informacyjną w zakresie zwalczania barszczy prowadzono w Urzędzie systematycznie, w całym badanym okresie. Zróżnicowane działania w ww. zakresie kierowano do wszystkich mieszkańców Gminy, w tym do dzieci i młodzieży, m.in. w ramach realizowanego w 2016 r. projektu "Ochrona Bioróżnorodności - Edukacja Ekologiczna mieszkańców Gminy Kępice" (dalej: "projekt edukacyjny"). Współpracowano z innymi gminami m.in. prowadząc szkolenia w zakresie metod zwalczania barszczy. Dla zachowania trwałości dotychczasowych efektów zwalczania barszczu Sosnowskiego wskazane jest kontynuowanie działań monitorujących i zwalczających populację odnawiającą się przede wszystkim z pozostających w glebie nasion. III. Opis ustalonego stanu faktycznego OBSZAR Prawidłowość skuteczność zwalczania barszczy kaukaskich Opis stanu 1.1. W okresie objętym kontrolą zadania związane z inwentaryzacją i zwalczaniem faktycznego barszczy kaukaskich nie były wprost przypisane konkretnej komórce organizacyjnej Urzędu, nie zostały wyodrębnione w Regulaminie Organizacyjnym Urzędu5 lub zakresach czynności pracowników. Do wykonania zadań w zakresie inwentaryzacji miejsc występowania barszczu Sosnowskiego wyznaczono inspektora ds. pozyskiwania środków zewnętrznych w Referacie Inwestycji i Rozwoju Strategicznego Urzędu6, który od 2011 r. uczestniczył w działaniach Gminy związanych z rozpoznaniem zagrożenia, inwentaryzacją i opracowaniem metod zwalczania barszczy? oraz prowadził prelekcje i szkolenia na temat inwazyjnych gatunków obcych (w tym barszczy kaukaskich) m.in. na Uniwersytecie Rolniczym w Krakowie, w WFOŚiGW i Urzędzie Miasta i Gminy Czarne. (akta kontroli str. 9-24,473-486) 1.2. Rada Miejska w Kępicach w 2014 r. przyjęła uchwałę "w sprawie zwalczania rośliny z gatunku barszcz Sosnowskiego (Heracleum Sosnowskyi) z terenu miasta i gminy Kępice"8. W uchwale m.in. zobowiązano właścicieli nieruchomości i inne podmioty nimi władające9, do likwidacji ze swoich posesji ww. rośliny, stanowiącej zagrożenie dla zdrowia i życia człowieka oraz środowiska przyrodniczego, w celu zapobieżenia jej rozprzestrzenianiu się. W załączniku nr 1 do uchwały zawarto szczegółową charakterystykę tej rośliny i podano sposobyjej zwalczania1o. (akta kontroli str. 25-26) Wprowadzonym zarządzeniem Burmistrza nr 10412015z 15 września 2015 r. Inżynier inżynierii środowiska. Do jego zakresu czynności należała m.in. współpraca z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku (dalej: ,WFOŚiGW') dol. projektów przyrodniczych. M.in. w oparciu o wiedzę i doświadczenia dra Lecha Krzysztofiaka z Wigierskiego Parku Narodowego. Uchwała Nr XLI354/2014 z 2? marca 2014 r., weszła w życie 9 maja 2014 r. W uchwale doprecyzowano, że przez właścicieli rozumie się także współwłaścicieli, użytkowników wieczystych oraz jednostki organizacyjne i osoby posiadające nieruchomość w zarządzie lub użytkowaniu. 10 W charakterystyce zawarto m.in. opis zagrożenia: ,Łodygi, liście i owoce zawierają olejki lotne, żywice oraz alkaloidy, związki, które w kontakcie ze skórą wywołują nadwrażliwość na działanie promieni słonecznych, a w konsekwencji trudno gojące się oparzenia i rany. Mogą również powodować uszkodzenia układu oddechowego. Blizny na skórze widoczne są przez wiele lal.'. W zaleceniach dol. zwalczania podano m.in.: ,Zaleca się zwalczanie roślin barszczu Sosnowskiego poprzez mechaniczne ich niszczenie, zachowując przy tym szczególne środki ostrożności (lj. w odzieży ochronnej, rękawicach i osłonie na twarzy). Można powierzyć wyżej wymienione zadania do wykonania firmie specjalizującej się w tego typu usługach.". 2 1.3. W Urzędzie nie obowiązywały pisemne procedury inwentaryzacji i zwalczania barszczy. Wypracowano jednak praktykę postępowania w ww. zakresie. Zgłoszenia miejsc występowania barszczu Sosnowskiego pracownicy Urzędu przyjmowali od użytkowników nieruchomości, lokalnych społeczności, sołtysów i radnych, pracowników wykonujących zabiegi zwalczania, pracowników Nadleśnictwa Warcino11. Informacje o pojawianiu się nowych stanowisk barszczu Sosnowskiego sprawdzano i w przypadku stwierdzenia nowych ognisk nanoszono na mapy, mierzono powierzchnię zajętą barszczem i wykonywano dokumentację zdjęciową. Burmistrz wyjaśniła, że uzupełnieniem szacowania prowadzonego w terenie była analiza map z Geoportalu12. Inwentaryzację barszczu Sosnowskiego, obejmującą zgłoszenia z terenu całej Gminy13, wykonano w 2013 r. (w ramach projektu pilotażowego), a w 2016 r. przeprowadzono jej aktualizację. W dokumencie sporządzonym w wyniku inwentaryzacji przeprowadzonej w 2013 r. zawarto m,in. opisy poszczególnych działek z uwzględnieniem formy własności, rodzaju użytku, ukształtowania terenu i stopnia opanowania działki przez barszcz (stwierdzono różną intensywność występowania barszczu: od pojedynczych stanowisk, przez skupiska osobników porastające obrzeża lub fragmenty działek do działek, na których występował w zwartych łanach), oznaczenie lokalizacji barszczu na tle mapy Gminy, wskazanie stanowisk na poszczególnych działkach na tle zdjęć z ortofotomapy oraz dokumentację fotograficzną, uwzględniono odległość stanowisk barszczu od granicy obszarów Europejskiej Sieci Natura 200014 i innych obszarów objętych ochroną15. W inwentaryzacji z 2013 r. udokumentowano występowanie barszczu Sosnowskiego w 13 miejscowościach Gminy16, na powierzchni 37,7853 ha17 (117 działek18), tj. na 0,13% powierzchni Gminy (293,4 km2). Z aktualizacji inwentaryzacji z 2016 r. wynika, że powierzchnia zajęta barszczem Sosnowskiego powiększyła się o 10,3252 ha (aktualizacja objęła 49 działek niezgłoszonych w 2013 r" ponadto powierzchnia zajęta barszczem zwiększyła