AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Abdullah ZARARSIZ 16/4 NUMARALI DÜVEL-İ ECNEBİYE DEFTERİ “VENEDİK AHİDNAME DEFTERİ” (TRANSKRİPSİYON-DEĞERLENDİRME) Tarih Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Antalya 2015 AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Abdullah ZARARSIZ 16/4 NUMARALI DÜVEL-İ ECNEBİYE DEFTERİ “VENEDİK AHİDNAME DEFTERİ” (TRANSKRİPSİYON-DEĞERLENDİRME) Danışman Yrd. Doç. Dr. Fatma ŞİMŞEK Tarih Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi Antalya 2015 Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne, Abdullah ZARARSIZ’ın bu çalışması, jürimiz tarafından Tarih Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Programı tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan : Prof. Dr. Yılmaz KURT (İmza) Üye (Danışmanı) : Yrd. Doç. Dr. Fatma ŞİMŞEK (İmza) Üye : Prof. Dr. Fahrettin TIZLAK (İmza) Tez Başlığı: 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri “Venedik Ahidname Defteri” (Transkripsiyon-Değerlendirme) Onay : Yukarıdaki imzaların, adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım. Tez Savunma Tarihi : 08/10/2015 Mezuniyet Tarihi : 15/10/2015 Prof. Dr. Zekeriya KARADAVUT Müdür İ Ç İ N D E K İ L E R TABLOLAR LİSTESİ ............................................................................................................ iii KISALTMALAR LİSTESİ .................................................................................................... iv ÖZET ........................................................................................................................................ vi SUMMARY ............................................................................................................................. vii ÖNSÖZ ................................................................................................................................... viii GİRİŞ ......................................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM TÜRK-VENEDİK İLİŞKİLERİ VE AHİDNAMELER 1.1. Ahidnamenin Tanımı ve Venedik’e Verilen Ahidnamelerin Diplomatik Özellikleri ......... 4 1.2. Osmanlılardan Önce Venediklilerin Türklerden Aldığı Ahidnameler ................................ 9 1.3. Osmanlı-Venedik İlişkilerinin Başlaması ve Osmanlıların Venediklilere Verdiği Ahidnameler ............................................................................................................................. 12 İKİNCİ BÖLÜM 16/4 NUMARALI DÜVEL-İ ECNEBİYE DEFTERİ VE TRANSKRİPSİYONU 2.1. 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defterinin Özellikleri ................................................... 21 2.2. 16/4 Numaralı Defterin Değerlendirilmesi ........................................................................ 23 2.3. 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri (Venedik Ahidname Defteri)’nde Yer Alan Hükümlerin Özetleri ................................................................................................................. 25 2.4. 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri (Venedik Ahidname Defteri)’nin Transkripsiyonu ........................................................................................................................ 62 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HÜKÜMLERİN KONULARINA GÖRE TASNİF VE TAHLİLİ 3.1. Ahidname ve Korsanlık Nişan Suretleri ...................................................................... 326 ii 3.2. Korsanlıkla İlgili Sorunlar ........................................................................................... 326 3.3. Osmanlı Devleti’nde Görev Yapan Venedik Elçi ve Elçilik Görevlileri ile İlgili Hükümler ............................................................................................................................ 329 3.4. Yol İzinleri ................................................................................................................... 336 3.5. Cizye ve Gümrük Vergisi ile İlgili Sorunlar ................................................................ 337 3.6. Alacak-Borç Sorunları ................................................................................................. 340 3.7. Asayiş Sorunları ve Katl Olayları ................................................................................ 341 3.8. Konsolos ve Tercüman Atamaları ............................................................................... 344 3.9. Sınır Sorunu ................................................................................................................. 346 3.10. Esirlerin Durumu ....................................................................................................... 347 SONUÇ .................................................................................................................................. 348 KAYNAKÇA......................................................................................................................... 350 E K L E R .............................................................................................................................. 356 EK 1- 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri'nin İlk Sayfası ......................................... 356 EK 2- 16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri'nde Hükümlerin Başladığı Sayfa ............ 357 EK 3- Ohri Cizyedarının Venedikli Sailerden Ahidnameye Aykırı Olarak Cizye Aldığına Dair Hüküm (h.19) .............................................................................................................. 358 EK 4- Girolamo (Giulio) Giustiniani'nin Baylos Olarak Atandığına Ve İstanbul'a Gelene Dek Kendisine ve Yanındakilere Müdahale Edilmemesine Dair Hüküm (h.50)................ 358 EK 5- Kıbrıs Ve Haleb'e Girolamo Brigadi'nin Venedik Konsolosu Olarak Atandığına Dair Hüküm (h.298) .................................................................................................................... 359 EK 6- Tercümanların ve Hizmetkarlarının Vergilerden Muaf Olduklarına Dair Hüküm (h.334) ................................................................................................................................. 359 EK 7- Venedik Kıyılarında Balıkçı Kayıklarını Vuran Korsanların Hanya'da Hapsedilmesine Dair Hanya Muhafızına Hüküm: İE.HR. 8/744. (h.220) .......................... 360 DİZİN..................................................................................................................................... 361 Ö Z G E Ç M İ Ş ................................................................................................................... 365 iii TABLOLAR LİSTESİ Tablo 2.1.-16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri (Venedik Ahidname Defteri)’nde Yer Alan Hükümlerin Konularına Göre Sayısı ve Yüzdeleri……………………………………..23 Tablo 2.2.-16/4 Numaralı Düvel-i Ecnebiye Defteri (Venedik Ahidname Defteri)’nde Yer Alan Hükümlerin Özetleri…………………………………………………………………….25 iv KISALTMALAR LİSTESİ A.DVNS.DVE.d Bâb-ı Âsafî-Düvel-i Ecnebiyye Defterleri AE.SAMD.III Ali Emirî-III. Ahmed AE.SMHD.I Ali Emirî-I.Mahmud B Receb bkz. bakınız BOA Başbakanlık Osmanlı Arşivi bs. baskı C Cemaziye’l-ahir c. cilt CA Cemaziye’l-evvel çev. çeviren DİA Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi DTCFD Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi DTCFTAD Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi EJOS Electronic Journal of Oriental Studies h. hüküm haz. hazırlayan İA İslam Ansiklopedisi İE.HR. İbnülemin-Hariciye İÜEF İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi L Şevval M Muharrem v MEB Milli Eğitim Bakanlığı N Ramazan n. numara OTAM Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi R Rebiü’l-ahir RA Rebiü’l-evvel S Safer s. sayfa sad. sadeleştiren Ş Şaban TDV Türkiye Diyanet Vakfı TTK Türk Tarih Kurumu vd. ve devamı vs. ve sâire yay. haz. yayına hazırlayan Z Zi’l-hicce ZA Zi’l-kaʻde vi ÖZET Osmanlı-Venedik ilişkileri, XIV. yüzyıl sonlarında başlamış ve XVIII. yüzyıl sonuna kadar siyasî, iktisadî, sosyal ve kültürel alanlarda son derece sıkı bir durumda olmuştur. Doğu-batı ticaretinde aracılık görevi gören Venedik ile ticaret yollarını elinde bulunduran Osmanlı Devleti arasındaki dostane ilişkiler zaman zaman yerini uzun süreli savaşlara bırakmıştır. Osmanlı-Venedik arasındaki ilişkiler taht değişikliği veya savaşlar sonrasında imzalanan ahidnamelerle düzenlenmiştir. XVIII. yüzyıl sonuna kadar Osmanlı Devleti tarafından Venedik’e 30 ahidname verilmiştir. Venedik’e verilen ahidnamelerin sorunsuz uygulanması mümkün olmamıştır. Zaman zaman iki devlet reayası arasında sorunlar meydana gelmiş, kimi zaman devlet görevlilerinin suiistimali ortaya çıkmış, bazen de diğer devlet görevlilerinin faaliyetleri sorunlara neden olmuştur. Ortaya çıkan bu sorunlar ahidnamelere uygun olarak çözüme kavuşturulmuştur. Bu sorunlarla ilgili olarak Divan’dan çıkan hükümler önceleri Mühimme defterlerine kaydedilirken, daha sonra Düvel-i Ecnebiye defterlerine kayd edilmeye başlanmıştır. Çalışmamızın konusunu da Venedik ile ilgili hükümlerin kaydedildiği 16/4 numaralı Düvel-i Ecnebiye defteri oluşturmaktadır. Defterde 1699-1797 yılları arasında meydana gelen korsanlık, asayiş, alacak sorunları, gümrük problemleri, konsolos ve tercüman atamaları gibi konularla ilgili hükümler bulunmaktadır. Bu çalışmada söz konusu defter tanıtılmakta, içerdiği hükümlerin özetleri ve transkripsiyon halinde tam metinleri verilmekte ve nihayet bu hükümlerden yola çıkılarak Osmanlı-Venedik ilişkilerinde XVII. yüzyıl başlarında yaşanan problemler ortaya konulmaya çalışılmaktadır. Anahtar Kelimeler: Osmanlı Devleti, Venedik, ahidname, düvel-i ecnebiye defteri. vii SUMMARY THE DUVEL-I ECNEBIYE DEFTER NUMBERED 16/4 “THE VENICE AHDNAME DEFTER” (TRANSCRIPTION AND ASSESMENT) The relations between the Ottoman Empire