HISTORIA NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM HISTORY AT THE UNIVERSITY OF WARSAW HISTORIA NA UNIWERSYTECIE WARSZAWSKIM Materiały konferencji naukowej z okazji jubileuszu 80-lecia Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, 21 października 2010 r. HISTORY AT THE UNIVERSITY OF WARSAW Materials from the scientific conference held to celebrate the 80th anniversary of the Institute of History at the University of Warsaw, October 21, 2010, Warsaw pod redakcją Marii Koczerskiej, przy współpracy Joanny Adamczyk Edited by Maria Koczerska, in cooperation with Joanna Adamczyk Wydawnictwo Neriton Warszawa 2012 Redakcja i korekta części polskojęzycznej Jolanta Rudzińska Redakcja i korekta części angielskojęzycznej Grażyna Waluga Tłumaczenie na angielski Aleksandra Rodzińska-Chojnowska Opracowanie graficzne i projekt okładki Karol Górski Na okładce Fot. prof. M. Handelsmana (ze zbiorów NAC), prof. T. Manteuffla (ze zbiorów Anny i Tomasza Szarotów), prof. A. Gieysztora (ze zbiorów Danuty Gawinowej), prof. A. Mączaka (ze zbiorów Anny Mączakowej), budynek Instytutu Historycznego UW (fot. Kazimierz Pelczar) © Copyright by Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego © Copyright by Wydawnictwo Neriton ISBN 978–83–7543–226–8 Publikacja dofinansowana przez Instytut Historyczny Uniwersytetu Warszawskiego Wydawnictwo Neriton Wydanie I, Warszawa 2012 Rynek Starego Miasta 29/31, 00–272 Warszawa tel. 22 831–02–61 w. 26 www.neriton.apnet.pl [email protected] Nakład 500 egzemplarzy Spis treści Przedmowa (Maria Koczerska) . 7 Krystyna Stebnicka, Historia starożytna na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1915–1987 . 11 Roman Michałowski, Mediewistyka w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego . 21 Wojciech Kriegseisen, Główne nurty badań nad dziejami nowożytnymi w Instytucie Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1930–1990 . 37 Maria Koczerska, Nauki pomocnicze historii, źródłoznawstwo i edytorstwo źró- deł na Uniwersytecie Warszawskim w XX wieku . 53 Tomasz Kizwalter, Od narodu do płci (i z powrotem). Instytut Historyczny UW jako ośrodek badań nad XIX wiekiem . 71 Andrzej Chojnowski, Perypetie badań nad historią XX wieku w Instytucie Historycznym UW . 85 Pracownicy Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930–2010 (zestawili Szymon Brzeziński, Krzysztof Fudalej) . 99 * * * Foreword (Maria Koczerska) . 107 Krystyna Stebnicka, Ancient History at the University of Warsaw 1915–1987 . 111 Roman Michałowski, Mediaeval Studies in the Institute of History at the University of Warsaw . 121 Wojciech Kriegseisen, Main Currents of Research into Modern History in the Institute of History at the University of Warsaw in 1930–1990 . 139 Maria Koczerska, Historical Auxiliary Sciences, Source Studies and Source Editing at the University of Warsaw during the Twentieth Century . 155 6 Spis treści Tomasz Kizwalter, From Nation to Gender (and Back Again). The Institute of History at the University of Warsaw as a Centre of Research into the Nineteenth Century . 173 Andrzej Chojnowski, Turning Points of Research into Twentieth-Century History in the Institute of History at the University of Warsaw . 187 * * * Indeks osobowy . 203 Spis ilustracji . 209 Przedmowa Książka, którą oddajemy do rąk czytelnika, składa się z sześciu referatów wygłoszonych 21 października 2010 r. w sali Senatu Pałacu Kazimierzowskiego w Warszawie na konferencji zatytułowanej Historia na Uniwersytecie Warszawskim. Konferencja ta zainaugurowała trzydniowe obchody jubileuszu 80-lecia Instytutu Historycznego UW. Miała przybliżyć zagadnienie uprawiania w IH UW badań historycznych w zakresie historii starożytnej (dr Krystyna Stebnicka), mediewistyki (prof. Roman Michałowski), historii wczesno- nowożytnej (prof. Wojciech Kriegseisen), nauk pomocniczych historii (prof. Maria Koczerska), historii XIX w. (prof. Tomasz Kizwalter) i historii XX w. (prof. Andrzej Chojnowski). Niektórzy autorzy zaczynali narrację od 1930 r., kiedy powstał Instytut Historyczny UW, inni sięgali aż do początków XX w.; kończyli ją natomiast z uwzględnieniem obecnego pokolenia historyków lub też – częściej – zatrzymując się na omówieniu dokonań tylko tych, których twórczość ma już obecnie charakter zamknięty. W konferencji uczestniczyli goście z całej Polski, zaproszeni w związku z jubileuszem Instytutu oraz uro- czystością odnowienia doktoratu prof. Henryka Samsonowicza. Referaty wygłoszone podczas konferencji w 2010 r. uległy mniejszym lub większym uzupełnieniom w toku przygotowywania ich do druku. Książka zawiera też wersję angielską referatów, zamieszczoną w intencji udostęp- nienia również cudzoziemcom wiedzy o kierunkach badań prowadzonych w Instytucie Historycznym UW. Konferencji towarzyszył panel dyskusyjny na temat perspektyw rozwoju badań historycznych, moderowany przez prof. Halinę Manikowską (IH PAN), w którym wzięli udział: prof. Ewa Domańska (UAM), dr Maciej Górny (IH PAN), dr Piotr Guzowski (UwB), prof. Maciej Janowski (IH PAN), prof. Halina Parafianowicz (UwB), dr Marek Węcowski (IH UW), prof. Przemysław Wiszewski (UWr). 8 Przedmowa Potem nastąpiło rozstrzygnięcie dorocznego konkursu prac rocznych stu- dentów Instytutu Historycznego, w którym pierwsze miejsce zdobył Emil Kalinowski za pracę Signifer jako postać literacka. Znaczenie i funkcja cho- rążego w średniowiecznych przekazach historiograficznych. Wyróżniono rów- nież prace: Tomasza Gackowskiego, Marcina Czajkowskiego, Grzegorza Ćwika, Andrzeja Kryńskiego, Anny Pomierny, Marzeny Szugiero, Joanny Rączki, Kingi Turkowskiej, Kamila Frejlicha, Mateusza Stelmasiaka i Łukasza Gołaszewskiego. Kolejnym punktem programu pierwszego dnia jubileuszu było otwarcie w hallu Pałacu Kazimierzowskiego okolicznościowej wystawy pt. Instytut Historyczny UW w służbie społeczeństwu polskiemu, przygotowanej według koncepcji dr. Łukasza Niesiołowskiego-Spanò przez dr. Piotra Szlantę i dr Zofię Wóycicką, a od strony graficznej przez pana Kazimierza Pelczara. Równocześnie zostało zaprezentowane nowe, trzecie z kolei wydanie Historyki Marcelego Handelsmana, opracowane przez Piotra Węcowskiego. Jest to pierw- sza pozycja z nowej serii wydawniczej Instytutu Historycznego we współpracy z Wydawnictwem Neriton pod nazwą Klasycy Historiografii Warszawskiej, nad którą to serią pieczę sprawuje prof. Małgorzata Karpińska. W prezentacji uczestniczyli m.in. krewni Marcelego Handelsmana. 22 października 2010 r. był głównym dniem obchodów jubileuszowych. Rozpoczęły się one w auli Starego BUW-u, z udziałem rektora Uniwersytetu Warszawskiego prof. Katarzyny Chałasińskiej-Macukow, szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej – ministra Jacka Michałowskiego, wiceministra nauki i szkolnictwa wyższego – prof. Zbigniewa Marciniaka, władz wydziałowych z dziekanem Wydziału Historycznego UW prof. Elżbietą B. Zybert, prezesa PTH – prof. Krzysztofa Mikulskiego i wielu innych zapro- szonych gości, uroczystością nadania pracownikom Instytutu Historycznego orderów i odznaczeń państwowych, resortowych i uniwersyteckich. O godz. 12 rozpoczęła się w Auditorium Maximum uroczystość odno- wienia doktoratu prof. Henryka Samsonowicza, emerytowanego profesora Uniwersytetu Warszawskiego, dziekana Wydziału Historycznego w latach 1970–1974, dyrektora Instytutu Historycznego w latach 1975–1980 oraz rektora Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1980–1982, ministra edukacji narodowej w rządzie Tadeusza Mazowieckiego (1989–1991), członka PAN i PAU. Bezpośrednio po tej uroczystości prezydent Rzeczypospolitej Polskiej Bronisław Komorowski odznaczył profesora Samsonowicza Orderem Orła Białego. Po przejściu do Sali Złotej w Pałacu Kazimierzowskim kontynuowano obchody jubileuszu prof. Samsonowicza, zakończone wręczeniem Jubilatowi księgi pamiątkowej zatytułowanej Świat średniowiecza, zredagowanej przez zespół jego uczniów: Agnieszkę Bartoszewicz, Grzegorza Myśliwskiego, Jerzego Pysiaka i Pawła Żmudzkiego, w której artykuły zamieściło przeszło sześćdzie- sięciu autorów. Przedmowa 9 W trzecim dniu obchodów jubileuszowych – 23 października – w auli Starego BUW-u i w budynku Instytutu Historycznego odbył się Pierwszy Zjazd Absolwentów Instytutu Historycznego UW, zorganizowany przez zespół studentów, doktorantów i pracowników IH, kierowany przez dr. Piotra Węcowskiego. Pierwszym punktem programu był panel zatytułowany: Czy warto było studiować historię? Wspomnienia absolwentów. Swoje stu- dia w Instytucie Historycznym wspominali: Jakub Borawski (wicedyrektor Biura Studiów i Analiz Sejmu RP), Jerzy Halbersztadt (ówczesny dyrektor Muzeum Historii Żydów Polskich), Jacek Kalinowski (specjalista public rela- tions, m.in. były rzecznik prasowy PTK Centertel-Orange, TP SA, Microsoft), Agnieszka Romaszewska-Guzy (dziennikarka, dyrektor TV Biełsat), prof. Michał Tymowski (były dyrektor IH UW) oraz Bożena Wiórkiewicz (Zamek Królewski w Warszawie). Niniejszy tom zamyka lista pracowników Instytutu Historycznego UW z lat 1930–2010, opracowana przez Szymona Brzezińskiego i Krzysztofa Fudaleja. Biogramy pracowników IH UW z tego okresu, w opracowaniu tychże autorów, są publikowane jako osobna pozycja bibliograficzna jedno- cześnie z niniejszym tomem. Maria Koczerska Krystyna Stebnicka Historia starożytna na Uniwersytecie Warszawskim w latach 1915–1987 Zaproponowane w tytule ramy chronologiczne badań nad starożytno- ścią w ośrodku warszawskim wydają się oczywiste: pierwsza data związana jest z odnowieniem życia naukowego na Uniwersytecie, druga zaś – z odej- ściem na emeryturę prof. Izy Bieżuńskiej-Małowist, które zakończyło pewną epokę w dziejach Zakładu Historii Starożytnej. Wszyscy następni kierow- nicy