SystemyMarek Graff, transportoweAleksander Drzewiecki Kolej Diakopto–Kalawrita Fragment linii biegnący odcinkiem wydrążonym w skale (17.05.2018 r.). Fot. A. Drzewiecki Kalawrita jest obecnie małą miejscowością, będącą m.in. bazą Linia kolejowa Diakopto–Kalawrita została zbudowana pod ko- narciarską. Centrum miasteczka zajmuje główny deptak, wzdłuż niec XIX w. w celu przewozu minerałów wydobywanych w po- którego znajdują się liczne sklepiki i tawerny oraz mały skwer z ko- bliskich górach. Linia ma ok. 22 km długości i biegnie przez ściółkiem. Idąc deptakiem, można zauważyć wybrukowane szyny teren górski, a maksymalne pochylenia dochodzą do 140‰. kolejowe wraz z rozjazdami – nawiązanie do znajdującej się tam Uwarunkowania terenowe wymusiły zastosowanie kolei zęba- stacji końcowej kolejki. Z miasteczka rozpościera się piękna gór- tej na wybranych odcinkach. Obecnie są eksploatowane 4 eg- ska panorama na ośnieżone (również latem) szczyty gór. zemplarze szt zbudowanych przez szwajcarski koncern Stadler Choć linia Diakopto–Kalawrita obecnie nie pełni praktycznie w 2007 r. Są to pojazdy trójczłonowe wyposażone w napęd kla- żadnej roli w przewozie towarów i ma znaczenie tylko w przewo- syczny i zębaty. zach pasażerskich (przeważnie turystów), to OSE nie zamierzają zawieszać ruchu na linii mimo głosów, iż skoro biegnie mniej więcej Słowa kluczowe: Diakopto, Kalawrita, kolej zębata, kolej wąskotorowa. równolegle do drogi E4, zatem jaki jest sens dalszego utrzymania. Podobne opinie pojawiły się przed zakupem obecnie eksploato- Półwysep Peloponeski w Grecji, znany głównie z Kanału Korync- wanego taboru dostarczonego przez Stadlera. Duża popularność kiego oraz pozostałości starożytnych miast i świątyń, oferuje cie- kolejki spowodowała, iż OSE zdecydowały się przewozy utrzymywać kawą i bardzo interesującą atrakcję – wąskotorową kolej zębatą – frekwencja, zwłaszcza latem, jest wysoka lub bardzo wysoka. na trasie Diakopto–Kalawrita. Jest to kolej lokalna, o długości ok. 22,3 km i przebiegu północ–południe, położona w północnej czę- ści Półwyspu, posiadająca połączenie z siecią kolei greckich OSE (linia Patras–Kiato–Ateny). Linia kolejowa Diakopto–Kalawrita została zbudowana w la- tach 1889–1896 przez spółkę Piraeus, Athens and Peloponne- se Railways (SPAP) w celu przewozu minerałów wydobywanych w pobliskich górach, przeładowywanych w porcie w Diakopto na statki. Trasa kolejki prowadzi z miejscowości Diakopto przez wą- wóz Vouraikos przecinany przez górski potok o tej samej nazwie, zatrzymuje się na stacji pośredniej Zachlorou (w rozkładzie stacja ta widnieje jako Mega Spilaio – nazwa pobliskiego klasztoru – waż- nego ośrodka greckiego prawosławia), a po kilkunastu minutach kończy bieg w Kalawricie. Początkowo planowano przedłużenie linii aż do Tripolis, jednak nie zostało to zrealizowane. Kolejka osiąga momentami prędkość 40 km/h, aby po chwili maksymalnie zwol- nić przy stromym podjeździe. Niekiedy zatrzymuje się całkowicie, aby przepuścić turystów wędrujących wzdłuż torów położonych w terenie bardzo atrakcyjnym dla sympatyków górskich wędrówek. Fragment toru wyposażony w zębatkę systemu Abty 52 1–2 /2019 Systemy transportowe Infrastruktura Tab. 1. Zestawienie stacji występu- Linia Diakopto–Kalawrita ma jących na linii Diakopto–Kalawrita 22,3 km długości i biegnie km Stacja m n.p.m. przez teren górski, a maksy- 0 Diakopto 10 malne pochylenia dochodzą 5,1 Niamata 125 do 140‰. Uwarunkowania 9,4 Triklia 518 terenowe wymusiły zastoso- Portes 518 wanie kolei zębatej systemu 12,6 Zachlorou–klasztor 625 Abty na wybranych odcinkach Mega Spilaio (występują 2 odcinki wyposa- 15,0 (15 km) 658 żone w zębatkę o długości su- 18,2 Kerpini 692 marycznej 3,8 km). Dodatko- 22,3 Kalawrita 712 wo zdecydowano się na użycie węższego rozstawu szyn – 750 mm wobec 1 435 mm stosowanego przez OSE. Na całej linii są obecne 4 tzw. pętle o wartości powyżej 180˚: Niamata, Triklia, Zachlorou i Kerpini. W ostatnich latach zde- cydowano się na remont infrastruktury, w tym mostów w północnej części – modernizacja linii wykonana kosztem 40 mln euro została Jeden licznych ostrych zakrętów oraz tuneli na linii zakończona w lipcu 2009 r. (fragmenty, ew. cała linia została wów- czas wyłączona z eksploatacji). Obecnie prędkość maksymalna na dowego z elektrycznego na spalinowy (silnik umieszczono w do- odcinkach klasycznych jest równa 40 km/h, a na odcinkach z zę- datkowym zbudowanym członie dwuosiowym pomiędzy dwoma batką – 12 km/h. Zestawienie stacji występujących na linii Diakop- wagonami). Zmodyfikowane pojazdy były eksploatowane z powo- to–Kalawrita zamieszczono w tab. 1. dzeniem przez wiele kolejnych lat. Seria ww. pojazdów została Podróż kolejką odbywa się w nowoczesnych, wygodnych i klima- oznaczona ADK 01-03, zmienione później na 3001–3003 (tab. tyzowanych wagonach, zaprojektowanych w sposób umożliwiający 3). W 1967 r. zamówiono we francuskiej firmie Decauville kolejne podziwianie krajobrazów na zewnątrz, bowiem trasa kolejki jest 3 pojazdy wyposażone fabrycznie w napęd spalinowy i oznaczone niezwykle malownicza. Na 22 km trasy kolejka pokonuje w pionie jako 3004–3006. Część starego taboru można podziwiać do dziś 750 m. Na trasie napotykamy liczne wykute w skale tunele, które na stacji w Diakopto – m.in. parowóz (nieczynny). są na tyle wąskie, że pomiędzy skalnymi ścianami a wagonami pozostaje kilka cm odległości. Najdłuższe tunele na trasie mają Tab. 2. Zestawienie parowozów eksploatowanych na linii Diakopto– wykute „okna”, przez które można obserwować krajobraz. Tory bie- Kalawrita do 1956 r. gną przez mosty zawieszone nad głębokim wąwozem, a z okien Rok Lokomotywa Seria Producent Uwagi wagonów można dostrzec strome urwiska. W kilku punktach trasa budowy kolejki biegnie po skalnych półkach i nawisach. Całości dopełnia DΚ1 DΚ-8001 0-6-2RT Cail 1891 zachowana na stacji Kalawrita okoliczna zieleń drzew oraz skaliste zbocza gór o piaskowym, cie- DΚ2 0-6-2RT Cail 1891 płym kolorze. Uznanie dla projektantów i budowniczych jest tym zachowana na pomniku większe, iż całość powstała wyłącznie na deskach kreślarskich, gdy DΚ3 DΚ-8003 0-6-2RT Cail 1891 nie dysponowano możliwością projektowania z użyciem kompute- na stacji Diakopto zachowana w muzeum kolej- ra, a w terenie posługiwano się wyłącznie prostymi narzędziami DΚ4 0-6-2RT Cail 1891 i pracą fizyczną – kilofem, łopatą i taczkami, ewentualnie zwie- nictwa w Atenach używana jako kocioł stały rzętami pociągowymi. Należy dodać, iż w czasie budowy ww. linii DΚ11 0-6-2RT Krupp 1891 kolejowej dostępny był wyłącznie silnik parowy, a elektryczny i spa- z przegrzewaczem SPAP linowy znajdowały się dopiero w fazie koncepcji. Ponieważ lokalne DΚ-8005 0-6-2RT 1954 pasma górskie są zbudowane z miękkich skał – głównie wapienia Stocznia Pireus i piaskowca, zatem np. drążenie tuneli nie wymagało wielkiego wy- siłku, co nie oznacza, iż było nieskomplikowane. Tab. 3. Zestawienie szt eksploatowanych na linii Diakopto–Kalawrita do 2008/2009 r. Tabor Nr inwentarzowy Producent Rok budowy Seria Początkowo używano trakcji parowej – zamówiono 5 parowo- 3001 Billard 1958 3001+OPE3501+3001 zów tendrzaków w firmie Cail oraz 1 egzemplarz w firmie Krupp w 1891 r., które zostały oznaczone jako seria DK (tab. 2). 3002 Billard 1958 3002+OPE3502+3002 W 1954 r. stocznia w Pireusie pod Atenami dodatkowo zbudowała 3003 Billard 1958 3003+OPE3503 jeden podobny parowóz dla ww. przewoźnika. Trakcję parową sto- 3004 Decauville 1967 3004+OPE3504+3004 sowano do 1959 r., gdy rozpoczęto eksploatację wagonów z na- 3005 Decauville 1967 3005+OPE3505+3005 pędem spalinowym. Elektryfikacja linii była planowana, jednak 3006 Decauville 1967 3006+OPE3506+3006 z przyczyn finansowych ostatecznie została zarzucona. Zamówio- 3107 Stadler 2009 3107+3507+3207 ne już 2-wagonowe zespoły z napędem elektrycznym, zbudowane 3108 Stadler 2009 3108+3508+3208 przez francuską firmę Établissements Billard (od 1968 r. Socofer), 3109 Stadler 2009 3109+3509+3209 ostatecznie nie rozpoczęły eksploatacji na tej linii. Zdecydowano 3110 Stadler 2009 3110+3510+3210 się ww. zespoły przebudować w kierunku wymiany układu napę- 1–2 /2019 53 Systemy transportowe Tab. 4. Dane techniczne szt serii BDmh 2Z+4A/12 Seria pojazdu OSE BDmh 2Z+4A/12 Wąskotorowa Kolej Zębata Przewoźnik Diakopto–Kalawrita Numeracja pojazdów 3107+3507+3207 – 3110+3510+3210 Liczba pojazdów 4 Producent Stadler Rail Rok budowy 2007 Rodzaj systemu kolei zębatej Abt Maksymalne nachylenie dopuszczalne w ‰ 152 eksploatacji Maksymalne pochylenie na trasie ‰ 140 Układ osi: • napęd klasyczny, 2‘B’+2’2’+B’2’ • napęd zębaty. 2’2’+1A’1A’+2’2’ Rozstaw kół mm 750 Średnica kół mm 675 Zespół trakcyjny serii 3210 (producent – Stadler) na stacji Kalawrita Długość całkowita mm 34 950 Wysokość maksymalna mm 3 100 Szerokość maksymalna mm 2 200 Baza wózka: z napędem klasycznym, 1 800 • mm • z napędem zębatym, 1 900 • tocznego. 1 600 Masa bez pasażerów t 55 Prędkość maksymalna: 60 z napędem klasycznym, • km/h 16,5 z napędem zębatym – jazda pod górę, • 25 • z napędem zębatym – jazda z góry. Silnik spalinowy MAN 12-cylindrowy Moc maksymalna silnika spalinowego kW 588 Siła pociągowa: • z napędem klasycznym, kN 40 • z napędem zębatym. 80 Wysokość podłogi mm 850 Liczba miejsc siedzących 104 + 4 Klasa w przedziale pasażerskim 2 Źródło: Stadler Rail. Wycofany z eksploatacji parowóz serii DK-8003 (producent – Cail, 1891 r.) na stacji Diakopto 4. Organ J., Greece Narrow Gauge, Middleton Press, 2006. 5. Price J. H., Day trip to Kalavryta, „The Railway Magazine” 1962, Obecnie są eksploatowane 4 egzemplarze spalinowych zespo- nr 108 (737), London, UK, Toothill Press Ltd,