Patronat honorowy Adam Struzik Ewa Malinowska-Grupińska Marszałek – Przewodnicząca Rady Województwa m. st. Warszawy Mazowieckiego ności S Organizatorzy półcze S w wyzwań Patronat medialny wobec kultury Samorząd tytucje MECENASEM S in Partnerzy KULTURY amorządowe S Samorządowe inStytucje kultury Muzeum Niepodległości w Warszawie jest jednostką organizacyjną Samorządu Województwa Mazowieckiego wobec wyzwań wSpółczeSności Samorządowe inStytucje kultury wobec wyzwań wSpółczeSności Samorząd mecenaSem kultury Samorządowe inStytucje kultury wobec wyzwań wSpółczeSności Self-Government cultural inStitutionS and the challenGeS of the contemporary world Redakcja naukowa Beata Michalec i Tadeusz Skoczek Warszawa 2019 Recenzenci: prof. dr hab. Marek Marian Drozdowski prof. dr hab. Zbigniew Judycki Muzeum Niepodległości w Warszawie ISBN 978-83-65439-84-0 Stowarzyszenie Dom Polski SARMACJA ISBN 978-83-956361-0-3 Muzeum Niepodległości w Warszawie jest instytucją kultury Samorządu Województwa Mazowieckiego SpiS treści s. 9 BEATA MICHALEC PRZEDMOWA PREFACE S. 15 FRANCISZEK KAMPKA Kultura i wspólnota: między bunKrem a azylem Culture and Community: between a bunKer and an asylum S. 37 artur buCzyńsKi samorząd jaKo Kreator Kultury LOCAL GOVERNMENT AS A CREATOR OF CULTURE S. 55 jan engelgard między historią a współCzesnośCią – X pawilon Cytadeli warszawsKiej w polityCe Kulturalnej samorządu województwa mazowieCKiego between past and present – the tenth pavilion of the warsaw Citadel in the Cultural poliCy of loCal government of the mazovian provinCe S. 81 ewa janCzar prynCypia społeCzeństwa informaCyjnego i infrastruKtury informaCji przestrzennej w działalnośCi samorządowyCh jednosteK Kultury the prinCiples of an information soCiety and of spatial data infrastruCture FOR SELF GOVERNMENT CULTURAL INSTITUTIONS S. 107 joanna gierCzyńsKa muzeum więzienia pawiaK: reliKt – Cmentarz – pomniK – instytuCja oddziaływania społeCznego w obliCzu wyzwań przyszłośCi museum of pawiaK prison: reliC – Cemetery– monument – soCial impaCt institution faCing the Challenges of the future S. 121 sławomir KordaCzuK przyjaCiele muzeum. Kto może wspomóC działalność samorządowej instytuCji Kultury? FRIENDS OF THE MUSEUM. who Can support the aCtivity of a loCal government Cultural institution? S. 151 janusz gmitruK dziedziCtwo poKoleń dla przyszłośCi – historia i współCzesność heritage of generations for the future – past and present S. 197 moniKa salamon-miłoboszewsKa muzeum jaKo „trzeCie miejsCe”. doświadCzenia muzeum romantyzmu w opinogórze museum as the „third plaCe”. eXperienCes of museum of romantiCism in opinogóra S. 223 leonard sobieraj Co nowego w muzeum mazowieCKim w płoCKu? sKansen osadniCtwa nadwiślańsKiego w wiąCzeminie polsKim oraz wystawa stała „sztuKa dwudziestoleCia międzywojennego art déCo” what’s new in the mazovian museum in płoCK? the vistula settlement heritage parK in wiąCzemin polsKi and a permanent eXhibition „art déCo – the art of the interwar period” S. 243 TADEUSZ SKOCZEK NOWE TCHNIENIE. rewitalizaCja pałaCu przebendowsKiCh/radziwiłłów A BREATH OF FRESH AIR. revitalising the przebendowsKi/radziwiłł palaCe przedmowa W Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej odbyła się, 12 września 2019 roku, trzecia konferencja z cyklu „Samorząd mecenasem kultury”. Podczas tego spotkania, pod nazwą „Samorządowe instytucje kultury wobec wyzwań współczesno- ści”, poruszono tematy związane z dorobkiem instytucji kultury na Mazowszu. Wydarzenie to zorganizowane zostało przez Muzeum Niepodległości w Warszawie wspólnie z Fundacją im. Władysława Orkana, Ludowym Towarzystwem Naukowo-Kulturalnym, Stowarzyszeniem Dom Polski SARMACJA, Towarzystwem Przyjaciół Warszawy, Związkiem Powiatów Polskich oraz z uczel- niami: Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego, Uniwersytetem Kardynała Stefana Wyszyńskiego i Uniwersytetem Jagiellońskim. 9 PRZEDMOWA Spotkanie poświęcono zaprezentowaniu dotychczasowego do- robku mazowieckich instytucji kultury w dziedzinie organizacji, inwestycji i rozwoju struktur w instytucjach kultury na Mazowszu. Wydarzenie rozpoczął prof. dr hab. Franciszek Kampka (SGGW) wystąpieniem pt. „Kultura i wspólnota: między bunkrem a azy- lem” wskazując różnice między tymi dwiema postawami wobec roli kultury we współczesnym świecie. Prelekcje w większości do- tyczyły zakończonych lub realizowanych w instytucjach działań podnoszących efektywność pracy, atrakcyjność miejsc i rozbudo- wę oferty dla gości a finansowanych ze środków pochodzących z samorządów. W konferencji wzięli udział przedstawiciele muzeów podle- głych Samorządowi Mazowsza, a także samorządowcy-prakty- cy. Podczas spotkania uczestnicy mogli wysłuchać między inny- mi wystąpień dyrektorów z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Muzeum Romantyzmu w Opinogórze, Muzeum Kultury Kurpiowskiej w Ostrołęce, Muzeum Regionalnego w Siedlcach czy Muzeum Mazowieckiego w Płocku. Oczywiście nie zabrakło też wystąpienia dyrektora Muzeum Niepodległości w Warszawie, dr. Tadeusza Skoczka, który opowiadał o rewitali- zacji Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów. Projekt „Dostosowanie Pałacu Przebendowskich/Radziwiłłów do nowych funkcji kulturalnych i edukacyjnych w tym dla osób niepełnosprawnych” pozwolił nadać zabytkowej zabudowie Pałacu Przebendowskich szereg funkcjonalności, jakie powinna posiadać nowoczesna instytucja muzealna. W wyniku inwestycji budynek jest w pełni dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, a ich potrzeby zostaną także uwzględnione w przyszłości w ra- mach planowanego do wdrożenia, bardzo bogatego i ambitnego programu kulturalno-edukacyjnego, skupionego wokół tematów „Ponad granicami” i „Wychowanie do niepodległości”. Wśród prelegentów znaleźli się samorządowcy: Jadwiga Zakrzewska Przewodnicząca Komisji Kultury i Dziedzictwa 10 PRZEDMOWA Narodowego Sejmiku Województwa Mazowieckiego, Ewa Janczar Zastępca Dyrektora Departamentu Cyfryzacji, Geodezji i Kartografii Urzędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego, Artur Buczyński Wiceburmistrz Dzielnicy Wilanów m. st. Warszawy, Agnieszka Szmulewicz Dyrektor Centrum Kultury i Aktywności Dzielnicy Targówek. Prezentowana publikacja pokonferencyjna jest próbą połą- czenia głosu dwóch środowisk: grona zawodowych muzealników oraz przedstawicieli samorządu terytorialnego. Autorzy poszcze- gólnych artykułów zauważają, że jedną z funkcji administracji samorządowej jest realizacja zadań mających na celu zapewnie- nie dostępu do kultury, jej trwania i pogłębiania. Administracja samorządowa została specjalnie do tego celu wyposażona w wiele szczególnych rozwiązań, które w założeniu mają jej pomóc w re- alizacji tego zadania. Autorzy wskazują, że realizowane projek- ty nie są oderwane od rzeczywistości i oczekiwań społeczności lokalnych. O tym czy samorządowe instytucje kultury służą komercjaliza- cji, czy też wypełniają misję społeczną pisze dr Janusz Gmitruk dyrektor Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego. Zakład Historii Ruchu Ludowego, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego i Ludowe Towarzystwo Naukowo-Kulturalne to pla- cówki o charakterze stricte ludowym, lecz działające autonomicz- ne wobec politycznych struktur organizacyjnych ruchu ludowe- go – są bezcenną skarbnicą wiedzy o jego dziejach i tradycjach, a także o miejscu i znaczeniu chłopów-ludowców w najnowszych dziejach Polski. Przedstawiamy także w niniejszej monografii artykuły takie jak: Muzeum jako „trzecie miejsce”. Doświadczenia Muzeum Romantyzmu w Opinogórze Moniki Salamon-Miłoboszewskiej; Między historią a współczesnością – X Pawilon Cytadeli Warszawskiej w polityce kulturalnej Samorządu Województwa Mazowieckiego Jana Engelgarda; Muzeum Więzienia Pawiak: 11 PRZEDMOWA relikt – cmentarz – pomnik – instytucja oddziaływania spo- łecznego w obliczu wyzwań przyszłości Joanny Gierczyńskiej; Przyjaciele muzeum. Kto może wspomóc działalność samo- rządowej instytucji kultury? Sławomira Kordaczuka; Co nowe- go w Muzeum Mazowieckim w Płocku? Skansen Osadnictwa Nadwiślańskiego w Wiączeminie Polskim oraz wystawa stała „Sztuka dwudziestolecia międzywojennego art déco” Leonarda Sobieraja. Muzeum Mazowieckie w Płocku jest dobrym przykładem jak można łączyć historię ze współczesnością. Proces tworzenia nowych kolekcji, uzupełniania istniejących, powstawania prze- strzeni wystawienniczych i wystaw stałych musi być dobrze prze- myślany, przystający do dotychczasowych „osiągnięć” muzeum. Nowe wyzwania muszą być dostosowane do możliwości placówki w kontekście potencjału kadry naukowej, zdolności organizacyj- nych oraz pozyskiwania obiektów i środków finansowych. Polecamy także uwadze dwa artykuły samorządowców-prakty- ków, którzy wyodrębniają relacje pomiędzy kulturą i ekonomią, granice komercjalizacji kultury, sposoby oceny działalności kul- turalnej oraz zwracają uwagę na sposób zarządzania instytucjami kultury. W artykule Pryncypia społeczeństwa informacyjnego i infrastruktury informacji przestrzennej w działalności samo- rządowych jednostek kultury dr inż. Ewa Janczar przedstawia możliwość zastosowania danych przestrzennych i systemów in- formacji przestrzennej jako integratora dla gromadzenia, za- rządzania, wizualizacji obrazu muzealiów i pozyskiwania z nich informacji oraz wiedzy. Wskazuje możliwe obszary zastosowań, korzyści dla jednostek kultury oraz ich interesariuszy, a także kie- runki działań dla pokonania barier w wykorzystywaniu systemów informacji przestrzennej w muzealnictwie. Zaś Artur Buczyński w artykule Samorząd jako kreator kul- tury omawia przygotowania struktur samorządowych na przy- kładzie m.st. Warszawy, a w szczególności Dzielnicy Wilanów, 12 PRZEDMOWA do sprawowania funkcji kreatora