Irena Makarczyk MIKOŁAJ KOPERNIK W BADANIACH KSIĘDZA PROFESORA ALOJZEGO SZORCA † 2010* Słowa kluczowe: Mikołaj Kopernik, Warmia, kapituła warmińska Schlüsselwörter: Nikolaus Kopernikus, Ermland, ermländisches Kapitel Keywords: Nicolaus Copernicus, Warmia, Warmia chapter W roku 2014 archidiecezja warmińska (wcześniej diecezja) miała niejeden tytuł do świętowania. Pierwszy − to jubileusz 770-lecia istnienia, kolejne dotyczą jej znakomitych mieszkańców − Mikołaja Kopernika1 oraz błogosławionej Regi- ny Protmann założycielki Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny2. * W przygotowaniu niniejszego przedłożenia opierałam się głównie na materiałach pozostawionych przez ks. prof. Alojzego Szorca, zgromadzonych w pracowni jego imienia zorganizowanej w Archiwum Archi- diecezji Warmińskiej w Olsztynie przy ul. Kopernika 47 (dalej: AAW). Biogram ks. Szorca z podaniem biblio- grafii prac zob. I. Makarczyk, Ksiądz profesor Alojzy Szorc (6 X 1935 − 27 XII 2010), Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, 2012, t. 11, ss. 365−376. 1 Obchody ku czci Kopernika zostały zainaugurowane w Lidzbarku 18 V 2013 r. seminarium nauko- wym „Lidzbark Warmiński w życiu Mikołaja Kopernika”. Prelekcje wygłosili: Stanisław Achremczyk „Warmiń- ski świat Mikołaja Kopernika”; Jerzy Sikorski „Lidzbark Warmiński w życiu Mikołaja Kopernika – dylematy i rozterki”; Andrzej Kopiczko „Rękopisy Mikołaja Kopernika w Archiwum Archidiecezji Warmińskiej”; Irena Makarczyk „Mikołaj Kopernik w badaniach ks. profesora Alojzego Szorca”. Po konferencji miała miejsce pro- mocja książki † ks. Alojzego Szorca Mikołaj Kopernik kanonik warmiński, wyd. 2, Olsztyn 2013 oraz wystawa rękopisów Kopernika z archiwum archidiecezjalnego. 2 Konferencja naukowa poświęcona Reginie Protmann odbyła się na Wydziale Humanistycznym UWM w Olsztynie 17 V 2013 r. Prelekcje wygłosili: Marek Inglot „Powstanie Zgromadzenia Sióstr św. Kata- rzyny. Działalność społeczna Reginy Protmann na Warmii”; Hans-Jürgen Karp „Die Katharinenschwestern im ermländischen Kollektivgedächtnis. Zur Frage der Bedeutung Ermlands für die Identität der Kongregation”; Stanisław Achremczyk „Tło kulturowo-historyczne Warmii przełomu XVI/XVII wieku; Andrzej Kopiczko, „Braniewo w okresie powstania zgromadzenia sióstr katarzynek”; Relinde Meiwes „Aufbruch zu neuen Ufern: Die Geschichte der Schwestern von der hl. Katharina vom des Kulturkampfes bis zum Ersten Weltkrieg”; Mag- dalena Krebs, „Najnowsza historia Zgromadzenia Sióstr św. Katarzyny”. Komunikaty Mazursko-Warmińskie, 2014, nr 4(286) 554 Irena Makarczyk Mikołaj Kopernik w badaniach księdza Profesora Alojzego Szorca († 2010) 555 Rocznice związane z ważnymi wydarzeniami i wielkimi osobowościami zwykle mobilizują środowiska naukowe, kulturalne i społeczne do ich upamięt- nienia na różnych płaszczyznach. Postacią, która cyklicznie pobudza kolejne po- kolenia do pracy badawczej, bez wątpienia był i nadal pozostaje Mikołaj Koper- nik. W swoim czasie do badań nad tą wielką postacią włączył się też ks. prof. Alojzy Szorc, wieloletni i zasłużony badacz dziejów Warmii, autor wielu cennych opra- cowań, wydawca źródeł historycznych, za osiągnięcia naukowe oraz „szczegól- ną umiejętność budzenia zainteresowania historią tej ziemi” uhonorowany licz- nymi nagrodami. Ostatnim wyróżnieniem (dwa miesiące przed śmiercią) była przyznana mu w październiku 2010 r. nagroda humanistyczna im. Wojciecha Kętrzyńskiego. W polu zainteresowań ks. Szorca Mikołaj Kopernik nie był wprawdzie po- stacią najważniejszą, wiemy jednak, że wielkie postacie związane z Warmią zawsze miał na uwadze i sukcesywnie gromadził materiały na ich temat. Dzisiaj dorobek ks. Szorca związany z Mikołajem Kopernikiem możemy rozpatrywać na dwu płaszczy- znach. Pierwsza jest jasna i czytelna – to publikacje i wygłoszone referaty. Druga − to gromadzone przez wiele lat, pozostawione materiały oraz prace nieukończone. Pierwsze owoce pracy naukowej ks. Szorca poświęcone Kopernikowi od- notowujemy w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia. W 1973 r. święto- waliśmy pięćsetlecie urodzin Mikołaja Kopernika. Do obchodów włączył się też Kościół katolicki w Polsce3. Uroczystości wewnętrzne diecezji warmińskiej od- były się w wigilię rocznicy urodzin Kopernika − 18 lutego 1973 r. w prokatedrze olsztyńskiej, którym przewodniczył ordynariusz diecezji biskup Józef Drzazga4. Natomiast ogólnopolskie obchody kościelne pod przewodnictwem ks. prymasa kardynała Stefana Wyszyńskiego, z udziałem księży kardynałów Gabriela Garro- ne prefekta Kongregacji Nauki Katolickiej, Karola Wojtyły metropolity krakow- skiego, Bolesława Kominka metropolity wrocławskiego, biskupa warmińskiego Józefa Drzazgi oraz Episkopatu Polski miały miejsce 17 czerwca 1973 r. w kate- drze we Fromborku5. Zostały połączone z krótką sesją naukową, podczas któ- 3 Opisał je J. Obłąk, Kościół katolicki w hołdzie Mikołajowi Kopernikowi z okazji 500-nej rocznicy jego urodzin, Studia Warmińskie, 1974, t. 11, ss. 537−548. 4 Do przygotowania uroczystości bp J. Drzazga powołał 18 II 1972 r. Diecezjalny Komitet Organiza- cyjny, zob. Warmińskie Wiadomości Diecezjalne, 1972, nr 2−3, ss. 49−50. Na temat inauguracji oraz obchodów kopernikowskich w diecezji warmińskiej zob. Warmińskie Wiadomości Diecezjalne, 1973, nr 6, ss. 276−278; M. Borzyszkowski, Kościelne obchody 500-lecia urodzin Mikołaja Kopernika w diecezji warmińskiej, Studia War- mińskie, 1974, t. 11, ss. 491−510. 5 Kościelny Komitet Organizacyjny stanowili: kard. Karol Wojtyła – przewodniczący, bp Józef Drzazga – wiceprzewodniczący; członkowie: bp Lech Kaczmarek (Gdańsk), bp Zygfryd Kowalski (Pelplin), bp Jan Obłąk (Olsztyn), bp Jan Pietraszko (Kraków), bp Kazimierz Majdański (Włocławek), bp Zbigniew Kraszewski (War- szawa), ks. prof. Marian Rechowicz (Lublin), prof. Adam Vetulani (Kraków), prof. Stefan Swieżawski (Warszawa), doc. Mieczysław Markowski (Kraków), ks. doc. Michał Heller (Kraków), ks. doc. Tadeusz Pawluk (Olsztyn). 554 Irena Makarczyk Mikołaj Kopernik w badaniach księdza Profesora Alojzego Szorca († 2010) 555 rej prelekcje wygłosili biskup Jan Obłąk „Mikołaj Kopernik, życie i działalność” oraz prof. Stefan Swieżawski „Myśl chrześcijańska w czasach Mikołaja Koperni- ka”6. W uroczystościach tych ks. Szorc uczestniczył jako baczny obserwator, po czym sporządził dokładne sprawozdanie7. Dzięki temu możemy poznać treści obu wystąpień. O pierwszym prelegencie ks. Szorc napisał: „Z okazji jubileuszu Kopernikowskiego zajął się bliżej postacią astronoma. W odkrywczym, opar- tym na bogatych źródłach i literaturze wykładzie ukazał postać wielkiego astro- noma jako człowieka nauki i gorliwego męża Kościoła”. Z kolei prof. Swieżawski „w sposób niezwykle interesujący i sugestywny dokonał wnikliwej analizy sytu- acji Kościoła w drugiej połowie XV i pierwszej XVI wieku. Wewnątrz Kościo- ła istniało ogromne zapotrzebowanie na reformę przestarzałych form. Do lu- dzi, którzy pragnęli z miłością odnowy Kościoła katolickiego, należał Kopernik. Prelegent zaszeregował go do grona chrześcijańskich humanistów”. Z relacji ks. Szorca dowiadujemy się ponadto, że na uroczystości przybyli dostojni goście z zagranicy, m.in. arcybiskup Wiednia kardynał Franciszek Koenig, arcybiskup włoski Emanuele Clarizio, arcybiskup z Jugosławii Marian Oblak, biskup sufra- gan z Bolonii – miasta, gdzie studiował Kopernik – Ludwik Dardami. Udział wzięli też przedstawiciele kilku polskich uczelni wyższych, przedstawiciele śro- dowisk katolickich z kraju i z zagranicy, goście z diecezji sąsiednich, duchowień- stwo oraz wierni diecezji warmińskiej. Do uroczystości włączył się też papież Paweł VI, przysyłając na ręce Prymasa okazjonalny list, w którym wielkiego astronoma nazwał „złocistym promieniem wśród uczonych, gdyż jako duchow- ny i mąż nauki przedziwnym węzłem zespolił wiarę i wiedzę”. Na ten wielki jubileusz ks. Szorc napisał swoją pierwszą książkę, zatytuło- waną Mikołaj Kopernik kanonik warmiński. Złożona do składu w 1973 r., dru- kiem ukazała się w maju 1974 r. nakładem Warmińskiego Wydawnictwa Die- cezjalnego8. Pracę tę adresował do szerokiego kręgu odbiorców, mając na celu przede wszystkim popularyzację wiedzy o Koperniku. Ta nieduża książecz- ka swoje zadanie spełniła bardzo dobrze. W sposób prosty i zrozumiały autor przedstawił osobę Kopernika i najważniejsze fakty z jego życia. W recenzji tej pracy możemy przeczytać m.in.: „Ks. Alojzy Szorc napisał o Koperniku rzecz wprawdzie niezbyt dużą, zawierającą w zasadzie wiadomości znane, ale równo- cześnie informujące czytelnika w sposób ciekawy i wyczerpujący oraz dającą mu z lektury dużo zadowolenia. Autor pisał o Koperniku z pozycji popularno-na- ukowej. Nie poddaje się modnej wśród niektórych popularyzatorów tendencji 6 Zob. AAW, Pracownia im. ks. prof. Alojzego Szorca, Teczka „Obchody Kopernikowskie 1973”. 7 Ibidem. 8 Za pracę tę autor otrzymał wówczas 5640 zł. 556 Irena Makarczyk Mikołaj Kopernik w badaniach księdza Profesora Alojzego Szorca († 2010) 557 opierania wiedzy o Koperniku na przypuszczeniach. Pisze otwarcie, o czym wia- domo, a co jest tylko domysłem. Tego rodzaju metoda sprawia, iż czytelnik na- biera zaufania do argumentacji Autora. Ten właśnie moment podnosi wartość publikacji Ks. dra Alojzego Szorca”9. Zapewne podobnego zdania byli też inni czytelnicy. Książka wydana w bar- dzo dużym nakładzie, bo aż 30 tys. egzemplarzy, po latach stała się niedostępna. Ksiądz Szorc niejednokrotnie otrzymywał zapytania o możliwość jej nabycia. Mobilizowany tą sytuacją, w 2010 r. podjął się przygotowania drugiego wydania. Okolicznością sprzyjającą tej inicjatywie była obchodzona wówczas 750. roczni- ca powołania Warmińskiej