CHEMIA DYDAKTYKA EKOLOGIA METROLOGIA 2010 , R. 15, NR 2 163 Małgorzata Ostrowska Zakład In ynierii Rolniczej i rodowiska Uniwersytet Opolski ul. R. Dmowskiego 7-9, 45-365 Opole email: [email protected] GLONY WSKA NIKOWE W MAŁYCH ZBIORNIKACH WODNYCH NA PRZYKŁADZIE WYROBISKA W BIESTRZYNNIKU INDICATORY OF ALGAE IN SMALL WATER BODIES ON THE EXAMPLE OF AN EXCAVATION IN BIESTRZYNNIK Abstrakt: Przedstawiono badania mikroflory (fitobentosu i planktonu) w akwenie powstałym w wyniku wydobycia piasku w miejscowo ci Biestrzynnik (województwo opolskie). Wyrobisko nie jest miejscem wypoczynku i rekreacji. Było jedynie przez kilka lat udost pnione dla w dkarzy. Akwen ma dobrze rozwini t stref brzegow , a w wodzie wyst puje wiele atrakcyjnych dla w dkarzy gatunków ryb. Pobierano próbki do bada mikroskopowych. Udział gatunków wska nikowych wynosił 50%. Nale ały one do: Bacillariophyceae, Chlorophyta, Cyanophyceae i Chrysophyceae . W ród nich przewa ały gatunki z grupy ekologicznej saproksenów. Bardzo liczne populacje w próbkach pi ciostopniowej skali miały: Cymbella ventricosa, Navicula radiosa, Cocconeis placentula, Nitzschia acicularis, Nitzschia hungarica, Cosmarium botrytis . Glony nale ały głównie do grupy saproksenów i pojedynczo do saprofili. Badany akwen ma walory przyrodnicze, estetyczne oraz rekreacyjne. Słowa kluczowe : fitomikrobentos, okrzemki, organizmy wska nikowe, jako wody Abstract: The paper presents the results of the researching of microflora (phytobenthos and plankton) in the water region created after extraction of sand in the locality of Biestrzynnik. The excavation is not a place for rest and recreation. It used to be available for anglers only for a period of several years. The water region has a well developed littoral zone and numerous species of fish attractive for anglers are found in its waters. Samples for microscopic examination of water were collected. The participation of indicatory species was 50%. They belonged to Bacillariophyceae, Chlorophyta, Cyanophyceae and Chrysophyceae. Among them, species from the ecological group of saproxenes were dominant. With regard to adopted 5-degree scale, Cymbella ventricosa, Nitzschia hungarica, Navicula radiosa, Cocconeis placentula, Nitzschia acicularis, Cosmarium botrytis had very large population. The algae mainly belonged to the group of saproxenes and few to saprophiles. The examined water body has natural, aesthetic and recreational values. Keywords : phytomicrobenthos, diatoms, index organisms, water quality, physical and chemical indexes Małe akweny, do których nale wyrobiska po piasku w miejscowo ci Biestrzynnik (województwo eksploatacji kruszyw, nie maj zbyt bogatej dokumentacji opolskie, gmina Ozimek). Wyrobisko usytuowane jest fykologicznej. S to cz sto tereny rekreacyjne w pobli u turawskiego zbiornika retencyjnego, ok. 10 km lub sporadycznie akweny słu ce do hodowli ryb i raków. na północny wschód od miejscowo ci Turawa (rys. Du y zakres bada hydrobiologicznych zbiorników l). wodnych dotyczy głównie jezior. Uwag po wi ca si Celem bada było okre lenie składu gatunkowego glonom w jeziorach i stawach rybnych ze wzgl du na ich organizmów ro linnych w mikrobentosie i planktonie znaczenie w hodowli ryb [1]. W tej pracy przedstawiono wyrobiska oraz przedstawienie charakterystyki gatunków skład mikroflory w akwenie powstałym po wydobyciu wska nikowych o du ych rozmiarach populacji. 164 CHEMIA DYDAKTYKA EKOLOGIA METROLOGIA 2010 , R. 15, NR 2 Rys. 1. Mapa terenu bada Fig. 1. The map of research area Charakterystyka terenu bada Piasek w Biestrzynniku był pozyskiwany metod Anguilla anguilla, Leuciscus idus , Carassius carassius, odkrywkow . Badane wyrobisko wypełnione jest głównie Ctenopharyngodon idella . wod gruntow i wodami opadowymi. Jest bezodpływowe o powierzchni 2 ha, redniej gł boko 2 m i maksymalnej Materiał i metody 4 m. Akwen znajduje si poni ej poziomu wody gruntowej, której zwierciadło jest na gł boko ci od 1,3 do 2,5 m p.p.t. Próby planktonu i mikrobentosu do bada [2]. Zbiornik otoczony jest lasem mieszanym z przewag mikroskopowych pobierano od 1997 do 2006 roku. Badania sosny. nie obejmowały całych sezonów wegetacyjnych Teren wyrobiska nie jest dost pny dla celów i pozawegetacyjnych. rekreacyjnych. W latach 1995-2005 zbiornik odwiedzali Mikrobentos pobierano w tym samym miejscu, przy brzegu bez wzgl du na stan wody z dna zbiornika wył cznie w dkarze, których wst p i łowione ryby były 2 kontrolowane. z powierzchni około 10 cm . Plankton pobierano siatk planktonow z gazy młynarskiej nr 25, przelewaj c przez ni Akwen ma wyra nie rozwini ty litoral. Zasiedlaj go 3 gatunki ro lin naczyniowych: Typha latifollia i Typha 50 dm wody. W laboratorium przygotowywano po 3 płynne angustifolia , Phragmites communis , Glyceria aquatica , preparaty mikroskopowe z ka dej próbki. Na szkiełku Acorus calamus , Carex sp. , Heleocharis palustris , Juncus przedmiotowym umieszczano 2-3 krople mułu lub próbki conglomeratus , Juncus effusus i Juncus inflexus . W wodzie wody z planktonem i pokrywano roztwór szkiełkiem dominuje Myriophyllum sp . oraz wyst puje Potamogeton nakrywkowym o wymiarach 24 x 24 mm. Oznaczano luceus i Potamogeton gramineus . gatunki, liczono poszczególne osobniki w ka dym preparacie Od pocz tku lat 90. XX wieku w zbiorniku prowadzono przy powi kszeniu 200x i 400x. Sporz dzano tak e stałe racjonaln gospodark zarybieniow . Dzi ki temu preparaty w celu dokładnego oznaczenia okrzemek [3-5]. wprowadzono i utrzymano w akwenie atrakcyjne dla Glony badano metod jako ciowo-ilo ciow w skali wdkarzy gatunki ryb. Nale do nich: Scardinius pi ciostopniowej, przegl daj c całe szkiełko przy erythrophthalmus, Rutilus rutilu, Ciprinus carpio , Abramis powi kszeniu 200x, a gatunki oznaczano według kluczy brama, Perca fluviatili, Sander lucioperca, Esox lucius , kilku autorów [3, 6-10]. CHEMIA DYDAKTYKA EKOLOGIA METROLOGIA 2010 , R. 15, NR 2 165 Wyniki analiz natlenienie wody w akwenie: Meridion circulare , Cymbella cistula , Fragilaria construens , Cymbella ventricosa , W wyniku przeprowadzonych analiz hydro- Diatoma vulgare , Diatoma elongatum , Navicula radiosa biologicznych stwierdzono wyst powanie w fitobentosie i Fragilaria capucina . i planktonie badanego akwenu 126 taksonów glonów. Wród gatunków glonów wyst puj cych głównie Z ogólnej liczby wyodr bniono 63 gatunki wska nikowe w wodach zanieczyszczonych oznaczono przedstawicieli: jako ci wody. Przewa ały saprokseny w liczbie 50 gatunków Euglena, sinice z rodzaju Oscillatoria oraz gatunki okrzemek (rys. 2). Nitzschia acicularis i Nitzschia palea . Gatunki te nie tworzyły du ych populacji. Podsumowanie Zinwentaryzowano i porównano podstawowe taksony wska nikowych glonów bentosowych i planktonowych. Najwi ksz liczb rodzajów i gatunków oznaczono w ród Chlorophyta i Bacillariophyceae . Glony wska nikowe o znacznych rozmiarach populacji w akwenie wg skali szacunkowej to: Cosmarium botrytis, Nitzschia acicularis, Cymbella ventricosa, Navicula radiosa, Nitzschia hungarica, Cocconeis placentula, Navicula cryptocephala, Tabellaria flocculosa, Dinobryon divergens, Aphanizomenon flos- aquae, Oscillatoria splendida i Oscillatoria tenuis . Nale ały one głównie do saproksenów. Rys. 2. Glony wska nikowe w wyrobisku w Biestrzynniku Udział gatunków wska nikowych przede wszystkim Fig. 2. Indicatory algae in the excavation in Biestrzynnik z grupy ekologicznej saproksenów wynosił 50%. Na podstawie składu gatunkowego glonów i warto ci Stwierdzono, e gatunki glonów wska nikowych wska nikowej tych organizmów wst pnie mo na uzna nale ały do grup systematycznych: Bacillariophyceae, wody badanego zbiornika za mało zanieczyszczone. W celu Chlorophyta, Cyanophyceae , Chrysophyceae , jednoznacznego okre lenia jako ci wody w wyrobisku Euglenophyceae i Dinoflhgellatae . Według przyj tej analizy fykologiczne nale y poł czy z badaniami pi ciostopniowej skali znaczne rozmiary populacji fizykochemicznymi wody. w próbkach miały gatunki głównie z grupy okrzemek: Badany akwen ma walory przyrodnicze, estetyczne oraz Cymbella ventricosa, Nitzschia hungarica, Navicula radiosa, rekreacyjne. Wydaje si celowe uwzgl dnianie tego typu Cocconeis placentula, Navicula cryptocephala , Nitzschia ekosystemów wodnych w badaniach hydrobiologicznych. acicularis, Nitzschia hungarica i Tabellaria flocculosa. Zielenice były reprezentowane przez Cosmarium botrytis - Literatura gatunek szeroko rozpowszechniony i odporny na zanieczyszczenia organiczne. Oscillatoria splendida [1] Bucka H., Wilk-Wo niak E. i Paj k G.: Materiały z 52. Zjazdu Polskiego Towarzystwa Botanicznego. Pozna 2001. i Oscillatoria tenuis s gatunkami sinic wyst puj cymi przez [2] Projekt techniczny: Projekt rekultywacji składowiska odpadów cały rok w bentosie i planktonie wód stoj cych i płyn cych. komunalnych w Biestrzynniku, gmina Ozimek. WAMECO s.c., Aphanizomenon flos-aquae to pospolita sinica tworz ca Wrocław 1996. w lecie zakwity w zbiornikach wodnych. Dinobryon [3] Kawecka B.: Zarys ekologii glonów wód słodkich i rodowisk ldowych. WN PWN, Warszawa 1994. divergens reprezentował grup Chrysophyceae . Gatunki [4] Rakowska B.: Studium ró norodno ci okrzemek ekosystemów przedstawionych glonów wska nikowych nale ały wodnych Polski ni owej. Wyd. Uniwersytetu Łódzkiego, Łód 2001. zdecydowanie do grupy saproksenów i pojedynczo do [5] Rakowska B.: Kosmos, 2003, 52 (2-3), 307-314. saprofili. [6] Hindak F.: Sladkovodne riasy. SPN, Bratislava 1978. [7] Kadłubowska J.Z.: Zarys algologii. PWN, Warszwa 1975. W badanym zbiorniku na 13 taksonów wska nikowych [8] Siemi ska J.: