POLSK A pod okupacją 1939–1945 centralny projekt badawczy tom 2 IPNZiemie polskie pod okupacją 1939-1945 INSTYTUT PAMIĘCI NARODOWEJ KOMISJA ŚCIGANIA ZBRODNI PRZECIWKO NARODOWI POLSKIEMU POLSK A pod okupacją 1939–1945 tom 2 WARSZAWA 2019 Kolegium redakcyjne dr Marcin Przegiętka (przewodniczący) dr Martyna Grądzka-Rejak, Marek Hańderek (sekretarz), dr Sławomir Kalbarczyk, dr Sebastian Piątkowski, dr Mirosław Sikora, dr Tomasz Toborek, dr hab. Janusz Wróbel Recenzenci prof. Bogdan Chrzanowski dr hab. Aleksander Lasik, prof. UKW prof. Grzegorz Mazur Projekt graficzny okładki Sylwia Szafrańska Opracowanie graficzne Katarzyna Szubka Redaktor prowadzący Irmina Samulska Redakcja Iwona Gałęzowska-Mikulska, Teresa Karpińska, Romuald Niedzielko, Irmina Samulska Korekta Maria Aleksandrow Redakcja techniczna Marcin Koc Indeks osób Andrzej Szafrański Skład i łamanie Katarzyna Szubka © Copyright by Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2019 ISBN 978-83-8098-724-1 Seria „Polska pod okupacją”: tom 2 Zapraszamy na stronę internetową www.ipn.gov.pl www.ipn.poczytaj.pl Spis treści Wykaz skrótów ...................................................................................................................... 7 Marcin Przegiętka – Wprowadzenie ................................................................................... 12 Studia Tomasz Sudoł – Organizacja i działalność Służby Budowlanej (Baudienst) w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa w latach 1941–1944 ............... 17 Tomasz Domański – Miejsca masowych straceń na Kielecczyźnie na przykładzie Nowej Słupi i Świętej Katarzyny ..................................................................................... 55 Marcin Przegiętka – Niemiecki obóz w Działdowie (niem. Soldau) w latach 1940–1945. Nowe ustalenia w świetle dokumentów ze zbiorów niemieckiego Archiwum Federalnego i Archiwum IPN ....................................................................... 78 Szkice Tomasz Butkiewicz – „Deutsche Wissenschaftliche Zeitschrift im Wartheland” jako narzędzie polityki germanizacyjnej w Kraju Warty ............................................. 119 Izabela Mazanowska – Obóz w Karolewie w okresie wrzesień – grudzień 1939 r. Funkcja nominalna i rzeczywista ................................................................................... 137 Tomasz Domański – Prowokacje niemieckich oddziałów policyjnych i wojskowych na terenach wiejskich dystryktu radomskiego. Zarys problematyki ............................ 149 Materiały Karol Sacewicz – Raport Komórki Bezpieczeństwa Departamentu Spraw Wewnętrznych Delegatury Rządu RP na Kraj na temat podziemia komunistycznego w okupowanej Polsce z 11 lutego 1943 r. ......................................... 169 Paweł Niziołek – Raport o współpracy Komendy Okręgu Białostockiego Bojowej Organizacji „Wschód” i Chorągwi Białostockiej Szarych Szeregów z Okręgową Delegaturą Rządu RP Białystok od lipca 1944 do stycznia 1945 r. ............................. 187 6 Spis treści Sebastian Piątkowski – Relacje o pomocy udzielanej Żydom przez Polaków zamieszkałych we wsiach Lubelszczyzny w latach 1939–1944. Wybór materiałów źródłowych ........................................................................................................................ 205 Badania Wojciech Wichert – Ustrój polityczno-administracyjny Okręgu Rzeszy Kraj Warty w latach 1939–1945 w świetle najnowszej historiografii Republiki Federalnej Niemiec .............................................................................................................................. 261 Artykuły recenzyjne Sławomir Kalbarczyk – Radianśki orhany derżawnoji bezpeky u 1939 – czerwni 1941 r. Dokumenty HDA SB Ukrajiny, red. W. Danyłenko, S. Kokin, Wydawniczyj dim „Kyjewo-Mohylanśka akademija”, Kyjiw 2009 (seria „Bilsze Ne Tajemno”, t. 3) ......... 305 Marcin Chorązki – Dawid Golik, Partyzanci „Lamparta”. Historia IV batalionu 1. pułku strzelców podhalańskich AK, Kraków 2014 ................................................... 326 Przegląd wydawnictw zagranicznych Jan Daniluk – Nowa praca o sądach „niemieckiego Wschodu”. Maximilian Becker, Mitstreiter im Volkstumskampf. Deutsche Justiz in den eingegliederten Ostgebieten 1939–1945, München 2014 ............................................................................................ 341 Mirosław Sikora – Handbuch der völkischen Wissenschaften. Personen – Institutionen – Forschungsprogramme – Stiftungen, red. I. Haar, M. Fahlbusch, München 2008 ................................................................................................................. 346 Tomasz Butkiewicz – Alexander Kranz, Reichsstatthalter Arthur Greiser und die „Zivilverwaltung” im Wartheland 1939/40. Die Bevölkerungspolitik in der ersten Phase der deutschen Besatzungsherrschaft in Polen [Namiestnik Rzeszy Arthur Greiser i Zarząd Cywilny w Kraju Warty 1939–1940. Polityka ludnościowa w pierwszej fazie okupacji niemieckiej w Polsce], Potsdam 2010 ............................. 351 Sławomir Kalbarczyk – Swietłana Uszakowa, Idieołogo-propagandistskije kampanii w praktikie funkcyonirowanija stalinskogo rieżima. Nowyje podchody i istoczniki, Moskwa 2013 (seria „Istorija Stalinizma”) ................................................................... 358 Jan Jerzy Milewski – Nowe prace białoruskie o wrześniu 1939 r. i początkach okupacji sowieckiej północno-wschodniej Rzeczypospolitej. Anatol Trafimczyk, 1939 hod i Biełaruś: zabytaja wajna, Minsk 2014; Wosień 1939 hoda u histarycznaj tradycyi i wusnaj historyi, red. Alaksandr Smalanczuk, Minsk 2015 ....................... 363 Noty o autorach .................................................................................................................... 370 Indeks osób ............................................................................................................................ 374 Wykaz skrótów AAN – Archiwum Akt Nowych ACz – Armia Czerwona AEL – Arbeitserziehungslager (wychowawczy obóz pracy) AIPN – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie AIPN Bi – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Białymstoku AIPN Gd – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Gdańsku AIPN Ki – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach AIPN Lu – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Oddział w Lublinie AIPN Ra – Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej Delegatura w Radomiu AK – Armia Krajowa AKO – Armia Krajowa Obywatelska AL – Armia Ludowa AOK – Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie AOK, Ds. – Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie, Dokumentacja śledztwa AOK, S – Archiwum Oddziałowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Krakowie, Śledztwo APK – Archiwum Państwowe w Kielcach ASG – Zbiór Ankiet Sądów Grodzkich BAB – Bundesarchiv, Berlin-Lichterfelde (Archiwum Federalne w Berlinie- -Lichterfelde) BAL – Bundesarchiv, Außenstelle Ludwigsburg (Archiwum Federalne, Filia w Ludwigsburgu) BCh – Bataliony Chłopskie b.d. – brak daty BDC – Berlin Document Center (Berlińskie Centrum Dokumentacji) BIP KG – Biuro Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK 8 Wykaz skrótów BOW – Bojowa Organizacja „Wschód” b.p. – brak paginacji BSRR – Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka BSRS – Białoruska Socjalistyczna Republika Sowiecka CAW – Centralne Archiwum Wojskowe CdZ – Chef der Zivilverwaltung (szef administracji cywilnej) ChWO – Charkiwśkyj wijśkowyj okruh (Charkowski Okręg Wojskowy) CK – Centralnyj komitet (Komitet Centralny) DSW – Departament Spraw Wewnętrznych DVL – Deutsche Volksliste (niemiecka lista narodowościowa) EWZ – Einwandererzentrale (Centrala Imigracyjna) Gestapo – Geheime Staatspolizei (Tajna Policja Państwowa) GG – Generalne Gubernatorstwo GK – Główna Komisja GKBZH – Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich GKBZHwP – Główna Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce GKBZHwP-Bd – Zbiór Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Akta badawczo-dochodzeniowe GKBZHwP-Ob – Zbiór Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce, Akta obozowe i więzienne GL – Gwardia Ludowa GPO – Generalplan Ost (Generalny Plan Wschodni) HDA SBU – Hałuzewyj derżawnyj archiw Służby bezpeky Ukrajiny (Wydzielone Państwowe Archiwum Służby Bezpieczeństwa Ukrainy) HEU – Hołowne ekonomiczne uprawlinnia (Główny Zarząd Ekonomiczny) HSSPF – Höherer SS- und Polizeiführer (wyższy dowódca SS i policji) HTO – Haupttreuhandstelle Ost (Główny Urząd Powierniczy Wschód) HUDB – Hołowne uprawlinnia derżawnoji bezpeky (Zarząd Główny Bezpie- czeństwa Państwowego) ITW – Inspektorat Terenów Wschodnich Julag – Judenarbeitslager (obóz pracy przymusowej dla Żydów) KB – Komórka Bezpieczeństwa KC – Komitet Centralny KdO – Kommandeur der Ordnungspolizei (komendant Policji Porządkowej) KdS – Kommandeur der Sicherheitspolizei und des Sicherheitsdienst (komen- dant Policji Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa) KG – Komenda Główna KL – Konzentrationslager (obóz koncentracyjny) KOP – Korpus Ochrony Pogranicza Wykaz skrótów 9 KOWO – Kyjiwśkyj osobływyj wijśkowyj okruh (Kijowski Specjalny Okręg Woj- skowy) KP(b)U – Komunistyczna Partia (bolszewików) Ukrainy KPZB – Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi Kripo – Kriminalpolizei (Policja Kryminalna) lejt. – lejtnant LWP – Ludowe Wojsko Polskie mf. – mikrofilm MSW – Ministerstwo Spraw Wewnętrznych NKGB – Narodnyj komissariat gosudarstwiennoj biezopasnosti (Ludowy Komi- sariat Bezpieczeństwa Państwowego) NKWD – Narodnyj