Instituut voor Natuurbehoud VERKENNENDE ECOLOGISCHE GEBIEDSVISIE VOOR DE TIJGEBONDEN DURME in opdracht van en in samenwerking met de Administratie Waterwegen en Zeewezen Sophie Vermeersch, Veerle Vandenbussche, Erika Van den Bergh & Kris Decleer IN.O.2001.4 VERKENNENDE ECOLOGISCHE GEBIEDSVISIE VOOR DE DURMEVALLEI in opdracht van en in samenwerking met de Administratie Waterwegen en Zeewezen Sophie Vermeersch, Veerle Vandenbussche, Erika Van den Bergh & Kris Decleer Eindrapport Februari 2003 Rapport Instituut voor Natuurbehoud Dankwoord Deze studie werd uitgevoerd in opdracht van en in samenwerking met de Administratie Waterwegen en Zeewezen, Afdeling Beleid, Havens, Waterwegen en Zeewezen. Veel personen droegen op één of andere manier bij tot de realisatie van deze studie. Een speciaal dankwoord gaat uit naar: Johan Pee, Willy Grare, Wim Dauwe en Petrus Kerstens van de Administratie Waterwegen en Zeewezen, afdeling Zeeschelde, Nathalie Devaere van de Administratie Waterwegen en Zeewezen, afdeling Beleid, Viviane Van den Bil, Johan Heirman, Steven Laureys en Vera De Vliegher van AMINAL, afdeling Natuur, buitendienst Oost-Vlaanderen, Paul Van Den Bremt en Nele Vanmaele van AROHM, cel Monumenten en Landschappen, Paul Durinck van ECONNECTION, André Verstraeten van vzw Durme. ECOLOGISCHE GEBIEDSVISIE EN NATUURONTWIKKELINGSCENARIO’S VOOR DE DURMEVALLEI Sophie Vermeersch, Veerle Vandenbussche, Erika Van den Bergh & Kris Decleer Instituut voor Natuurbehoud Rapport IN O.2001.4 KAARTEN (A3 formaat, schaal 1/35.000) Kaart 1. Afbakening studiegebied Kaart 2. Vogelrichtlijngebieden Kaart 3. Habitatrichtlijngebieden Kaart 4. Gewestplan Kaart 5. Ruilverkaveling Hamme Kaart 6. Verbodsbepaling en natuurvergunning voor de wijziging van vegetaties en kleine landschapselementen Kaart 7. Afbakening VEN-1e fase Kaart 8. Natuurreservaten in eigendom of beheer van natuurbeherende instanties Kaart 9. Beschermde landschappen Kaart 10. Landschapsatlas Kaart 11. Polders van de Durme Kaart 12. A.M.I.S projecten Kaart 13. Bodemassociatiekaart Kaart 14. Hydrologie Kaart 15. Van nature overstroombare gebieden Kaart 16. Baggergronden Kaart 17. Waterbodemkwaliteit Kaart 18. Brongebieden (Sombeekse Meersen) en gleyige bodems voor de Durmevallei Kaart 19. Oeverstructuren Kaart 20. Oevervegetatie Kaart 21. Biologische waardering van oevers op slik/schorniveau Kaart 22. Ecotopen voor de Durmevallei Kaart 23. Biologische waardering ecotopen Kaart 24. Scenario I: “Ruimte voor het estuarium: slik en schor” Kaart 25. Scenario II: “Aandacht voor de alluviale vlakte: meersenlandschap” Kaart 26. Scenario III: “Functionele en structurele basiskwaliteit” Kaart 27. Voorstel afbakening natuurfunctie (oevers)- Scenario I Kaart 28. Voorstel afbakening natuurfunctie (oevers)- Scenario II Kaart 29. Voorstel afbakening natuurfunctie (oevers)- Scenario III Kaart 30. Voorstel afbakening natuurfunctie (ecotopen)- Scenario I Kaart 31. Voorstel afbakening natuurfunctie (ecotopen)- Scenario II Kaart 32. Voorstel afbakening natuurfunctie (ecotopen)- Scenario III TABELLEN Tabel 1. BBI-index voor de Durme Tabel 2. Waterkwaliteit voor de Durme volgens de Prati-index Tabel 3. Percentage vuilvrachten voor de gemeenten Lokeren, Waasmunster en Hamme Tabel 4. Vogeltellingen langs de Durme Tabel 5. Dominerende vegetatie op de schorren langs de Durme in functie van de lengte dijktracé Tabel 6. Relatieve oppervlakte van de verschillende vegetatietypes in de belangrijkste schorgebieden langs de Durme Tabel 7. Belangrijkste broedvogels en hun aantallen voor de Rietsnijderij Tabel 8. Overwinteraars langs slik- en schorgebieden grenzend aan het Molsbroek en de putten van Ham Tabel 9.Doortrekkers langs slik- en schorgebieden grenzend aan het Molsbroek en de putten van Ham Tabel 10. Rodelijstsoorten (spinnen) die in zoetwaterestuaria voorkomen Tabel 11. Rode Lijstsoorten (loopkevers) gebonden aan zoetwatergebieden en estuaria Tabel 12. Dominerende talud- en kruinvegetatie in functie van de lengte dijktracé Tabel 13. Lokalisatie van algemene soorten op de dijk Tabel 14. Pioniersgemeenschappen langs de Durme Tabel 15. Water- en verlandingsvegetatie per geïnventariseerd deelgebied Tabel 16. Waarnemingen van zomergasten, stand- en/of broedvogels aan het Molsbroek en de putten van Ham gedurende de periode 1997-1998 Tabel 17. Overzicht van de evolutie van de broedvogelaantallen voor een aantal soorten in het Molsbroek Tabel 18. Waarnemingen van overwinteraars en doortrekkers aan het Molsbroek en de putten van Ham gedurende de periode 1997-1998 Tabel 19. Moerasgemeenschappen van het Molsbroek en het Weymeerbroek Tabel 20. Overzicht van enkele zomergasten, stand- en/of broedvogels in de moerasgebieden van het Molsbroek, in de omgeving van de putten van Ham en verder stroomafwaarts voor de periode 1997- 1998 Tabel 21. Overzicht van de evolutie van enkele broedvogelaantallen in de moerasgebieden van het Molsbroek Tabel 22. BWK-éénheden die in beide typen graslanden gekarteerd werden Tabel 23. Graslandgemeenschappen en de deellocaties waar ze voorkomen Tabel 24. Graslandtypes in functie van de deellocaties waar ze het best vertegenwoordigd zijn Tabel 25. Evolutie van broedvogelaantallen van enkele vogels gebonden aan graslandbiotopen in het Molsbroek Tabel 26. Zomergasten, stand- en/of broedvogels in de graslanden langs de Durme voor de periode 1997-1998 Tabel 27. Doortrekkers of overwinteraars waargenomen in de graslanden van het Molsbroek en in de omgeving van de putten van Ham voor de periode 1997-1998 Tabel 28. Vogels die in het Weymeerbroek voorkomen met aanduiding van hun rodelijstcategorie Tabel 29. Bosgemeenschappen als ondergroei van populieraanplantingen in verschillende deellocaties Tabel 30. Vergelijking van de soortensamenstelling tussen de Bijvoet-ooibosgemeenschap en het elzenbroekbos aan de Oude Durme Tabel 31. Vegetatiesamenstelling van de elzenbroeken in de Moerasput en het Molsbroek Tabel 32. Zomergasten, stand- en/of broedvogels in de bosgebieden van de verschillende deelgebieden Tabel 33. Evolutie van enkele broedvogelaantallen in de bosgebieden van het Molsbroek Tabel 34. Overwinteraars in de bosgebieden de verschillende deelgebieden voor de periode 1997- 1998 Tabel 35. Doortrekkers in de bosgebieden van de verschillende deelgebieden voor de periode 1997- 1998 Tabel 36. Overzicht van het ruimtebeslag door de verschillende ecotopen in de Durmevallei Tabel 37. Vergelijking van de oppervlakte ingenomen door de verschillende ecotopen in 1985 en 1999 Tabel 38. Bedekkingsgraad van de indicatorsoorten op verschillende deellocaties Tabel 39. Oppervlakteverlies aan potentieel kwel- of moerasgebied en aanwinst van potentieel slik/schorgebied in de drie verschillende scenario’s Tabel 40. Overzicht van de drie scenario’s uitgewerkt voor de verschillende deelgebieden van de Durmevallei Tabel 41. Landgebruik binnen de groene gewestplanbestemmingen in het studiegebied Tabel 42. Oeverlengte en procentueel aandeel van hoofd-, neven- en basisfunctie natuur in de verschillende scenario's Tabel 43. Oppervlakte en procentueel aandeel van hoofd-, neven- en basisfunctie natuur in de verschillende scenario's FIGUREN Figuur 1. Schematische weergave van de werkwijze Figuur 2. Lithostratigrafische kaart Figuur 3. Tijcurven voor Zele, Hamme en Tielrode (jaargemiddelden 1981-1990) Figuur 4. Tijcurven voor Daknam, Waasmunster, Tielrode (1888-1981) Figuur 5. Effecten op standplaatsfactoren van grondwaterstandsdaling INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING .................................................................................................................. 6 MOGELIJKE LANDSCHAPSBEELDEN VOOR DE DURMEVALLEI ....FOUT! BLADWIJZER NIET GEDEFINIEERD. SUMMARY...........................................................................................................................17 I STREEFBEELDEN .......................................................................................................21 I.1 OMSCHRIJVING ........................................................................................................21 I.2 ECOLOGISCHE GEBIEDSVISIES IN HET KADER VAN DE OPMAAK VAN STREEFBEELDEN VOOR DE WATERWEGEN BEHEERD DOOR AWZ......................................................................21 I.3 METHODIEK ECOLOGISCHE GEBIEDSVISIE .................................................................22 II OMGEVINGSANALYSE DURME ..............................................................................24 II.1 AFBAKENING STUDIEGEBIED EN ADMINISTRATIEVE SITUERING VAN HET STUDIEGEBIED..24 II.2 GEBIEDSGERICHT NATUUR - EN MILIEUBELEID .............................................................25 II.2.1 Internationaal niveau......................................................................................25 II.2.1.1 Verdrag inzake het behoud van wilde dieren en planten in Europa (Conventie van Bern) en Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (Conventie van Bonn) .............................................................................25 II.2.1.2 Internationale overeenkomst inzake watergebieden van internationale betekenis (Conventie van Ramsar)............................................................................25 II.2.1.3 Biodiversiteitsverdrag (Rio de Janeiro).....................................................26 II.2.1.4 EG-Richtlijn inzake het behoud van de vogelstand (Vogelrichtlijn)............26 II.2.1.5 EG- Richtlijn inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde fauna en flora (Habitatrichtlijn) ..........................................................................27