CYLCHGRAWN CYMDEITHAS YR IAITH RHIFYN 3.23 • IONAWR 2006 • £1 BLWYDDYN NEWYDD DDA! 2006: BLWYDDYN DEDDF IAITH NEWYDD 16 WEDI GWEITHREDU DROS DDEDDF IAITH HEFYD » RALI DEDDF EIDDO » CYFLWYNO’R DDEISEB I’R CYNULLIAD 2 · ytafod IONAWR 2006 Senedd Cymdeithas yr Iaith CYLCHGRAWN CYMDEITHAS YR IAITH Gymraeg 2005–2006 RHIFYN 3.23 • IONAWR 2006 • £1 �������������������� ��������������� ������������������ Swyddogion Deddf Iaith: Polisi Cadeirydd Sian Howys – [email protected] Steffan Cravos – [email protected] Addysg: Cadeirydd Is-Gadeirydd Cyfathrebu a Lobio Ffred Ffransis – [email protected] Hedd Gwynfor – [email protected] Addysg: Ymgyrchu Is-Gadeirydd Ymgyrchu Bethan Jenkins – [email protected] Heledd Gwyndaf – [email protected] Addysg: Cyfathrebu a Lobïo ������������������� ����������������� Trysorydd Rhys Llwyd – [email protected] ����� Danny Grehan – [email protected] Addysg ������������������ ���������������������������������� Codi Arian Aled Davies – [email protected] Aled Elwyn Jones – Gwreiddiwch yn y Gymuned: Cadeirydd [email protected] Rhodri Davies – [email protected] ytafod Aelodaeth Rhanbarthau CYLCHGRAWN CYMDEITHAS YR IAITH Osian Rhys – [email protected] Morgannwg-Gwent: Cadeirydd Mentrau Masnachol Robat ap Tomos – [email protected] CYFROL 3 — RHIFYN 23 Gwyn Sion Ifan – [email protected] Morgannwg-Gwent: Ysgrifennydd Y Tafod Branwen Brian – [email protected] (IONAWR 2006) ARGRAFFWYD GAN Ifan Morgan Jones – [email protected] Caerfyrddin-Penfro: Cadeirydd WASG MORGANNWG Gwefan a Dylunio Sioned Elin – [email protected] Iwan Standley – [email protected] GOLYGYDD IFAN JONES Caerfyrddin-Penfro: Ysgrifennydd DYLUNIO IWAN STANDLEY Adloniant Catrin Howells – LLUNIAU STEFFAN CRAVOS, IWAN Owain Schiavone – [email protected] STANDLEY CARTŴNS IFAN JONES [email protected] Ceredigion: Cadeirydd Ymgyrchoedd Angharad Clwyd – Os oes gennych chi unrhyw straeon neu [email protected] Cymunedau Rhydd: Cadeirydd newyddion o’ch ardal chi, danfonwch nhw Huw Lewis – [email protected] Gwynedd-Môn: Cadeirydd atom naill ai trwy’r cyfeiriad uchod, neu at Angharad Tomos – Cymunedau Rhydd: Ymgyrchu [email protected]. Am fanylion am [email protected] Menna Machreth – [email protected] ein prisiau hysbysebu, cysylltwch â’r brif Clwyd: Cadeirydd Cymunedau Rhydd: Cyfathrebu a Lobio swyddfa. Dewi Snelson – Dewi Jones – [email protected] [email protected] Swyddogion Cyflogedig Cymunedau Rhydd: Polisi Cenedlaethol º Dafydd Tudur – Dafydd Morgan Lewis – dafydd@cymdeith PRIF SWYDDFA [email protected] as.com PEN ROC Deddf Iaith: Cadeirydd Caerfyrddin-Penfro RHODFA’R MÔR Catrin Dafydd – [email protected] Angharad Clwyd – ABERYSTWYTH Deddf Iaith: Ymgyrchu [email protected] CEREDIGION Lowri Larsen – [email protected] Caerfyrddin-Penfro SY23 2AZ Deddf Iaith: Cyfathrebu a Lobïo Heledd ap Gwynfor – FFÔN 01970 624501 [email protected] Lois Barrar – [email protected] FFACS 01970 627122 Deddf Iaith: Cyfathrebu a Lobïo Gwynedd-Môn E-BOST [email protected] Hywel Griffiths – [email protected] Dewi Snelson – Y WE WWW.CYMDEITHAS.COM [email protected] ytafod IONAWR 2006 · 3 O’R GADAIR 2006 BLWDDYN DEDDF IAITH Gair gan y Cadeirydd, Steffan Cravos rwy gydol y flwyddyn Wrth galon ymgyrch 2005 mae Cymdeithas Cymdeithas yr Iaith mae’r Dyr Iaith Gymraeg wedi sylweddoliad nad yw’r bod yn datgan un neges yn glir ddeddfwriaeth bresennol yn i bawb. Erbyn 2020, os bydd y gweddu i’r Cymru bresennol. Mae tueddiadau presennol yn parhau, Deddf Iaith 1993 yn gyfyngedig bydd y Gymraeg wedi colli tir ar i gyrff cyhoeddus, ac erbyn raddfa gyflym iawn. Y neges hon hyn mae’r sectorau preifat a oedd canolbwynt ein Heisteddfod, gwirfoddol wedi meddiannu mwy larwm i ddeffro’r Cymry Cymraeg a mwy o swyddogaethau’r sector o’u difaterwch a hoelio eu sylw hwnnw. Mae angen mynd i’r afael ar y raddfa roedd eu hiaith a’u â thwf technoleg hefyd. Dyw’r diwylliant yn llithro trwy eu ddeddfwriaeth bresennol ddim bysedd. yn dweud dim am y ffordd y mae Ond nid sêr-ddewiniaid segur gwasanaethau rhyngrwyd yn cael yw’r Gymdeithas, yn myfyrio eu darparu – pwy a wyddai am ar y dyfodol a phroffwydo rhyw effaith y rhyngrwyd yn 1993? dynged bellennig. Rydym ni’n Does dim deddfwriaeth yn canolbwyntio ar y presennol, sicrhau bod banciau yn darparu hawliau cydradd. Ymhob adran a her y flwyddyn newydd sydd gwasanaeth bancio ar-lein arall – hil, rhyw, rhywioldeb, o’n blaenau ni. Prif amcan y dwyieithog, er enghraifft. anabledd – mae’r Llywodraeth yn flwyddyn 2006 i’r Gymdeithas Mae dogfennau swyddogol y deall nad yw dibynnu ar ewyllys fydd sicrhau Deddf Iaith newydd i Cynulliad yn cynnwys y Gymraeg da busnesau yn gweithio. Rhaid Gymru. fel rhan annatod o’i agenda cael deddfwriaeth. § 4 · ytafod IONAWR 2006 NEWYDDION presennol. Yn lle bod cyrff PROCLEMASIWN cyhoeddus yn gweithio (gydag ychydig eithriadau) trwy’r CYMRAEG YN Saesneg gyda chyfieithu symbolaidd i’r Gymraeg, HANFODOL bydd y cyrff hyn yn gweithio trwy’r Gymraeg gan gyfieithu Mae Cymdeithas yr Iaith yn galw gwybodaeth berthnasol ar ar y cyrff cyhoeddus hynny sydd gyfer trigolion sy’n parhau’n yn gwasanaethu ein cymunedau ddi-Gymraeg. Cofnodir cost y Cymraeg i gymryd camau cyfieithu hwn fel gwariant ar yr pendant ar frys i sicrhau bod yr iaith Saesneg. MUDIAD DI- iaith Gymraeg yn dod yn hanfodol Bydd aelodau Cymdeithas yr i’w holl waith. Mae cymryd camau Iaith yn y cymunedau Cymraeg yn DRAIS CRAVOS o’r fath yn angenrheidiol os ydym ymgyrchu i weddnewid ein cyrff am normaleiddio’r defnydd o’r cyhoeddus. § YN DDI-EUOG iaith Gymraeg fel cyfrwng byw o fewn ein cymunedau. Ar y 17eg o Dachwedd cafwyd Er mwyn cyflawni hyn, DEDDF IAITH Steffan Cravos yn ddi-euog dylai’r Gymraeg gael ei sefydlu o achosi niwed corfforol fel iaith weinyddol fewnol cyrff HYSBYSEB mewn protest yn erbyn pwysig megis cynghorau sir Radio Caerfyrddin y llynedd. ac awdurdodau iechyd, a phob CEFNOGAETH Bu’n protestio am fod Radio asiantaeth gyhoeddus arall sy’n Carmarthenshire yn darlledu gweithio tu fewn i’r cymunedau yn Sir Gâr bron yn gyfangwbl Cymraeg. Ar ben hynny, dylai’r Saesneg ac yn dangos amharch gallu i weithio trwy gyfrwng y llwyr at natur ieithyddol y sir. Gymraeg fod yn rhan hanfodol i Mae’r cyhuddiad yn erbyn Radio bob cwrs mewn colegau addysg Carmarthenshire yn aros a bydd bellach ac hefyd yn rhan hanfodol yr ymgyrch i Gymreigio’r orsaf o addysg gynradd ac uwchradd. radio yn parhau. Ni bydd byw ein cymunedau Meddai Steffan Cravos: Cymraeg oni ddaw’r Gymraeg Yn niwedd mis Medi gwelodd “Rwyf yn hynod falch fod y llys yn hanfodol i holl waith y cyrff hysbyseb newydd olau dydd yn wedi fy nghael yn ddi-euog. Rwy’n cyhoeddus sy’n eu gwasanaethu, y wasg genedlaethol Gymraeg aelod o Gymdeithas yr Iaith sy’n a hynny er mwyn annog trigolion a Chymreig. Mae’r hysbyseb fudiad di-drais, a phrotest ddi- oll y cymunedau hyn i ddysgu a yma yn mynd law yn llaw gyda drais a gynhaliwyd yn stiwdios denyddio’r iaith. ymgyrch Deddf Iaith Newydd. Radio Carmarthenshire nôl yn O hyn allan, galwn am Ynddi dangosodd nifer o 2004.” § Ddwyieithrwydd Cymraeg yn enwogion Cymru eu cefnogaeth lle’r dwyieithrwydd Saesneg i’r ymgyrch. Ymhlith y rhain oedd Dewi Pws, Beti George a Colin Williams o Fwrdd yr Iaith. Rydym yn hynod ddiolchgar i’r bobl hynny WYT TI’N AELOD? am ddangos eu cefnogaeth CEFNOGA CYMDEITHAS YR IAITH a mawr gobeithiwn y caith yr hysbyseb nesaf gefnogaeth o’r LLENWA’R FFURFLEN AR DUDALEN 15 fath. § ytafod IONAWR 2006 · 5 STATWS GAEAF GWEITHREDU 16 YN CAEL EU HARESTIO DROS DDEDDF IAITH NEWYDD gan Lowri Larsen, Lois Barrar, Ifan Jones rth i oerfel y gaeaf gyfres o weithredoedd am ddau am beintio sloganau yn datgan gau am gymoedd fis cyfan i hoelio sylw Rhodri ‘Deddf Iaith: Dyma’r Cyfle’. WCymru mae’r frwydr Morgan a’i lywodraeth ar yr Roedd y neges ar y wal, ac er am Ddeddf Iaith newydd wedi angen i gyflwyno deddfwriaeth ymdrechion y llywodraeth i roi poethi yn sylweddol. Trwy newydd. taw ar y protest a sgwrio’r gydol y flwyddyn bu Cymdeithas Nid bygythiad gwag oedd paent, byddai’r neges hwnnw yr Iaith yn ceisio argyhoeddi’r hwn. Ar Hydref 13 arestiwyd yn parhau i ymddangos dros yr llywodraeth am yr angen am Huw Lewis a Hywel Griffiths o wythnosau nesaf. O fewn pum Ddeddf Iaith newydd. Gwrthododd Gymdeithas yr Iaith Gymraeg diwrnod roedd gan yr adeilad y llywodraeth pob cais, ac felly doedd gan y Gymdeithas ddim dewis ond gweithredu yn uniongyrchol. Ers mis Medi fe arestiwyd 16 o bobl am beintio waliau swyddfa’r Cynulliad ym Mharc Cathays. Bob wythnos aethpwyd ati i ail-addurno’r waliau, gan ddatgan mai ‘Dyma’r Cyfle’ am ‘Ddeddf Iaith Newydd’. Ymddangosodd llawer o’r bobl yma o flaen eu gwell yn llysoedd yr ynadon, a rhai yn derbyn dirwy drom – cymaint â £1,100. Dangosodd hyn yn sicr i Lywodraeth y Cynulliad ein difrifoldeb, ac nad ydym yn mynd i adael i’r cyfle euraidd yma, yn sgil diddymu Bwrdd yr Iaith, i basio. Gyda rali genedlaethol ym mhencadlys Llywodraeth y Cynulliad ar y 1af o Hydref, cyhoeddodd Cymdeithas yr Iaith 6 · ytafod IONAWR 2006 STATWS got ffres o baent, ac Osian Rhys bod wedi paentio’r slogan ‘Deddf Wedi’r gorymdeithio, Jones a Dafydd Morgan Lewis Iaith Newydd: Dyma’r Cyfle!’ ar cyfarchwyd y dorf gan y wedi eu harestio. waliau Llywodraeth y Cynulliad. siaradwyr gwadd: Steffan Targedwyd adeilad Taflwyd yr achos allan gan nad Cravos, Catrin Dafydd, Cefin Llywodraeth y Cynulliad tan oedd yr erlyniad wedi paratoi eu Campbell, Rhodri Glyn Jones ddechrau Rhagfyr. Ar Hydref 31 papurau mewn pryd! ac Adam Price. Soniwyd yn arestiwyd Mair Stuart, yr unfed Cyrhaeddodd yr ymgyrchu helaeth am y rai a arestiwyd aelod ar ddeg mewn cyfres o uchafbwynt ar y 3ydd o Ragfyr yn yr wythnosau blaenorol ac weithredwyr. Bwriad yr heddlu yn y Rali Nadolig yn Gaerfyrddin.