ken. De minder aangename component ruikt taard dus het meest op Witte munt. men vooral bij zacht wrijven van het blad, De bespreking van het geslacht Mentha de muntcomponcnt bij breken. vormt een niet onbevredigend slot van onze Mentha X dumetorum (de bastaard van oriënterende geurenstudie. Wij hebben ge- Hertsmunt en Watermunt) heeft een matig zien dat bij deze groep zowel de soorten als sterke geur, waarin men een zwakke water- de bastaarden tamelijk goed herkenbaar zijn muntgeur onderscheiden kan (duidelijker in aan hun geur, en dat die geurverschillen bo­ de bloeiwijzen), en een minder aangename vendien redelijk nauwkeurig onder woorden kattepisachtige geur. Wollige munt (een bas- te brengen zijn. Dit betekent dat het mogelijk taard van Witte munt en Hertsmunt, maar moet zijn meer geurkenmerken in onze flo- het nauwst verwant met eerstgenoemde) ra's op te nemen. Wij zagen al dat voor een heeft een krachtige, frisse, wat scherpe men- goede geurkarakteristiek meestal maar een tholgeur, ook wat geur betreft lijkt deze bas- klein aantal termen nodig is. Litteratuur: 1. Bayle, V., 1953. L'amateur de parfums. Petit guide historique, instructif et badin, a l'usage de ceux qui aiment les bonnes odeurs et craignent les mauvaises. Cannes. 2. Bourdin, G., 1965. Scent in Vogue. A-Z guide. Vogue (British edition) 122(13): 129-132. 3. Genders. R., 1971. The scented wild flowers of Britain. Londen. 4. Hegnauer, R., 1953. Über den Atherisch-ÖI- und Carvon-Gehalt einheimischer Miinzarten. Ber. Schweiz. Bot. Ges. 63:90-102. 5. Hegnauer, R. & J. 1. M. de Jong, 1956. Über das iitherische 01 mitteleuropaischer Mentha arven- sis L. Pharm. Act. Helv. 31: 367-382. 6. Henning, H.. 1916. Der Geruch. Leipzig. 7. Heukels, H. & S. J. van Ooststroom, 1962. Flora van Nederland (vijftiende druk). Groningen. 8. Heukels, H. & S. J. van Ooststroom, 1968. Beknopte school- en Excursieflora voor Nederland (twaalfde druk). Groningen. 9. Kerner von Marilaun, A., 1891. Pflanzenleben, Bd. 2. Leipzig. 10. Linnaeus. C 1756. Amoenitates academicae. Vol. 3. Stockholm. 11. Locquin. M.. 1956. Petite flore des Champignons de France, Tome 1. Agarics. Bolets, Clavaires. Parijs. 12. Stearn, W. T, 1973. Botanica! Latin. History, grammar, syntax, terminology and vocabulary (twee­ de druk). Newton Abbot. 13. Wright, R. H., 1966. De reuk. Het zintuig met onvermoede eigenschappen en mogelijkheden. (Aula-boeken). Utrecht. Amfibieën in en om de Vijfheerenlanden, een aan­ vulling op het Vierde Herpetogeografisch Verslag H. DE PRIESTER en G. VAN DER VELDE De Vijfheerenlanden omvatten de gemeenten bied in 1973 werd ook aandacht besteed aan Vianen, Hagestein, Everdingen, Lexmond, het voorkomen van amfibieën. Hei- en Boeicop, Schoonrewoerd, Leerbroek, Bij bestudering van de litteratuur bleek ons, Leerdam, Nieuwland, Kedichem en Arkel. hoe weinig er bekend is over de verspreiding Tijdens een botanisch onderzoek in dit ge- van de amfibieën in Nederland. Ter illustra- 244 V : —p .V ^ /" ^ •^ 1 ^4- y -^ —c y ^- 4^ -^ Lopik / / \ Houten ^ A \ V -^ Hagestein 7 < an en / j \ L J kf ^ A/ \ _^ <V , lx v -— 4v ^ <v —, •*- / \ \ / AH /[ ^^_ / / __^ / AJJK r-J-j J/ 1 exmo »d A 1 A r / "^ Everd ingen ^ r [Amei \ / ^ 4 ei-en Bc iicop / X J . ^ s. / "v \ / L^ h ^ N 1 •^—. •• y T i, A "--^ / Schoonrev oer? V / ~N M / 4 ^ CuleiT borg Mee rker c > ^ r J ^ s r •<- ^ A Leer broe A LP ^ / •^ 7 v y ^ >^ • / ^7 d i eerd am k. ^ / K 2 / l 1 A Be esd k^ f' \ / / -^j \ • / ïuwland . ^ \ ) [ \ ( \) r \ f' L /" < iHoog blok 14nd edic lem A spere n J M' / * C\ _ ) r j / <; V / / sA A NK De il 1 i -—< -- lieu ^.elu / -—< / u L/ • j r 'i s V tel --'i / h/ H ^1 "4 ^ H< rwi: nen \ s r^ "N > i Ar j > V ]i v ^ Vu en ^ =a J L: 1 4-r Z!f MUFHEERENLONDEN EN 0M6EV//VG j| GEWONE PAD nuGsmEEPPm y —^ ^ ^ >-- -^ 1 -H~ri i ivri i>i LI / n*r \ ^ AlJ KL M 1 r • ^ , ir L <[• f N / FW V v ^i^7^ /n\[^É^<LLK hU HA =- I ' " • U raJ Tff • r \ • v f? -P s D K H r >41 n l-- • ^i- • ^ I -<—y. •7 Vr\\ \h rn >J r w / n / ^m y < frfi h UTL 1 / w • ^ ll> r4>-Lrrra i u / WV tJ 4 rM 1 K /•l < • i h J a. f ir T -^ i \\ / 7^^ IfLrTi ^ m - / • / «. < e / fl 4 L> /t-V ^ • NK c N-) ~~> /-- '\. Fr PlrTT 4- LL \j HLT ^ / —< \ T^F/rLrcr LHTI 1 •l • > ^ ^ \ K ffbH^I n n-, ^ IJJW-H4TI 1 1 1 111 1 BRUINE KIKKER HEIKIKKER. V JGROENE KIKKER KL. WTmmM/msiA Fig. 1. Kaartje van de Vijfheerenlanden e.o. met gemeente- en kilometerhok-indeling, en de verspreiding van de hier aangetroffen 6 soorten amfibieën. Tek. H. Heijn. 245 tie hiervan moge dit artikel dienen. heid zijn naam eer aan. Hij is dan ook in Bij ons verspreidingsonderzoek, dat niet in alle gemeenten te verwachten. We vonden de eerste plaats op amfibieën gericht was, hem in de gemeenten Vianen, Hagestein, werd uitgegaan van de kilometerhokindeüng Everdingen, Lexmond, Hei- en Boeicop, van de topografische kaart van Nederland. Schoonrewoerd, Leerbroek, Leerdam, Dit biedt bepaalde voordelen boven de tot Nieuwland en Kedichem. Buiten de Vijfhee­ nu toe in het Herpetogeografisch Verslag (3) renlanden troffen we de soort aan in de ge­ gevolgde methode van indeling in gemeenten. meenten Lopik, Polsbroek en Culemborg. Daar gemeenten zeer verschillend van groot­ Van de Bund (3) vermeldt slechts Vianen. te zijn, mag aan het voorkomen van een De Rugstreeppad vonden we in de gemeen­ soort in de ene gemeente niet dezelfde waar­ ten Schoonrewoerd, Hei- en Boeicop, Leer­ de worden gehecht als aan het voorkomen broek en Leerdam. De aanwezigheid van de­ in een andere gemeente. Nog belangrijker is, ze soort is gecorreleerd met het voorkomen dat het gebruik van een indeling in vierkante van een zandige bodem, waarin de dieren kilometers een veel nauwkeuriger versprei­ kunnen graven (3). De aanwezigheid van dingsbeeld geeft. Een derde, in de toekomst stroomruggen in de ondergrond en van op­ belangrijk voordeel is, dat correlaties tussen gespoten terreinen (voor de nieuwbouw van de herpetofauna en de flora gelegd zullen Hei- en Boeicop en Leerdam) doet deze kunnen worden. Het floristisch onderzoek soort plaatselijk zeer algemeen zijn. De Rug­ binnen Nederland geschiedt namelijk ook op streeppad heeft, na de Groene kikker, het genoemde kilometerhokbasis (8). meest doordringende geluid, dat ongeveer als Binnen de Vijfheerenlanden werden 29 kilo- arrrr .... arrrr .... weergegeven kan wor­ meterhokken op het voorkomen van amfi­ den. Naar wij vernamen van oudere boeren bieën onderzocht (zie fig. 1), terwijl in an­ in de Vijfheerenlanden staat dit karakteristie­ dere kilometerhokken incidentele waarne­ ke geluid bekend als „de groei". Wanneer in mingen gedaan werden. Om ons onderzoek de lente de rugstreeppadmannetjes beginnen te laten aansluiten op het Vierde Herpeto­ te zagen, gaat het gras weer groeien. geografisch Verslag geven wij ook aan in De Bruine kikker vonden we in de gemeen­ welke gemeenten onze vondsten gedaan wer­ ten Vianen, Lexmond, Everdingen, Schoon­ den. rewoerd, Hei- en Boeicop, Leerbroek, Nieuwland, Leerdam, Kedichem en Arkel, In de Vijfheerenlanden werden door ons zes buiten de Vijfheerenlanden in Culemborg, soorten amfibieën aangetroffen: de Gewone Houten en Lopik. Geen van deze gemeenten pad (Bufo bufo), de Rugstreeppad (Bufo ca- wordt vermeld in het Vierde Herpetogeo­ lamita). de Bruine kikker (Rana temporaria), grafisch Verslag. de Heikikker (Rana arvalis), de Groene kik­ ker (Rana esculenta) en de Kleine watersala­ De Heikikker troffen we altijd aan in en mander (Triturus vulgaris). In het Vierde langs heldere wateren, dat wil zeggen, wate­ Herpetogeografisch Verslag wordt alleen de ren, die niet sterk geëutrofieerd waren. Deze Gewone pad vermeld en dan nog alleen van worden in de Vijfheerenlanden en in de aan­ de gemeente Vianen (vondst uit 1950). Van grenzende poldergebieden gekenmerkt door Kampen en Hcimans (6) geven in 1927 nog het voorkomen van fonteinkruiden (Pota- de Kamsalamander (Triturus cristatus) op, mogeton lucens, P. compressus, P. obtusifo- aangetroffen in de gemeente Vianen. lius, P. crispus, P. pusillus), Canadese water­ De Gewone pad doet door zijn algemeen­ pest (Elodea canadensis) en Stijve waterra- 246 Fig. 2. Heikikker (Rana arvalis). Foto H. de Priester. nonkel (Ranunculus circinatus) en in de ui­ lemborg en Houten aan. Bovendien vonden terwaarden o.a. ook door Gewoon blaasjes- we de Heikikker in de gemeente Harmeien, kruid (Utricularia vulgaris). In sloten met een ten westen van Utrecht. We verwachten de dichte krooslaag, meestal bestaande uit Wor- soort in de meeste tussenliggende gemeenten, telloos kroos (Wolff ia arrhiza), Buitkroos waarbij wellicht de lijn Nieuwkoop-Woer- (Lemna gibba) en Veelwortelig kroos (Spi- den-Gorinchem als de westgrens van het aan­ rodela polyrhiza), die wel geëutrofieerd zijn, eengesloten verspreidingsgebied mag gelden. wordt de Heikikker niet of zeer zelden aan­ Daar verwarring mogelijk is bij het onder­ getroffen, in tegenstelling tot de Bruine kik­ scheiden van de Bruine en de Heikikker, ge­ ker. Een bijzonder aardige waarneming wil­ ven wij hier de verschilkenmerken. De Hei­ len we niet onvermeld laten. Toen een onzer kikker heeft een duidelijke lichte rugstreep, enige exemplaren van de Heikikker voor na­ die tot vóór de ogen doorloopt (fig. 2). Langs dere determinatie had meegenomen, bleken deze rugstreep bevinden zich regelmatige, tijdens het transport drie barnsteenslakjes donkere knobbeltjes. Exemplaren van de (Succinea spec.) te zijn uitgespuwd. Bruine kikker met een rugstreep kunnen van Bekijken we in het Herpetogeografisch Ver­ de Heikikker onderscheiden worden, door­ slag het verspreidingskaartje van de Heikik­ dat de rugstreep ten hoogste tót de ogen ker, dan lijkt het, alsof de soort een zeer loopt, terwijl de knobbels langs de rugstreep onderbroken verspreidingsgebied heeft. Hoe­ nooit zo regelmatig van ligging en grootte wel dit misschien juist is voor de kuststreek zijn; vaak zijn er vooraan twee grote knob­ — Schouwen, Texel (3) en Voorne (10) — bels, die samen een V vormen met de punt wijzen onze gegevens op een veel groter, naar voren.