TRADYCJA MAZOWSZA powiat garwoliński Przewodnik subiektywny Mazowiecki Instytut Kultury Warszawa 2016 Autor: Sławomir Kordaczuk Tłumaczenie na język angielski: Marek Czekański Redaktor serii: Alicja Jankiewicz (MIK) Redakcja: Rafał Sarna Projekt i opracowanie DTP: Jacek Szymański Zdjęcia: Sławomir Kordaczuk Na okładce: Wisła koło Skurczy, kapliczka na cmentarzu z I wojny światowej w Kobylnicy, siedziba Starostwa Powiatowego w Garwolinie i Urzędu Miasta Garwolin, wiatrak w Chrominie. Materiały archiwalne pochodzą ze zbiorów: Muzeum Regionalnego w Siedlcach oraz zbiorów prywatnych Macieja Falkiewicza, Adama Jońcy, Adama Krzeskiego, Wojciecha Szczegota i Włodzimierza Soszyńskiego. Autor zamieścił także fotografie wykonane przez: Bartosza Kordaczuka, Wandę Księżopolską oraz Adolfa Ganiewskiego (Gancwola). ISBN 978-83-63427-30-6 © Copyright by Mazowiecki Instytut Kultury and authors Wydawca: Mazowiecki Instytut Kultury ul. Elektoralna 12 00-139 Warszawa www.mik.waw.pl Druk: Drukarnia TINTA, Działdowo www.drukarniatinta.pl 2 Tradycja Mazowsza Spis treści Od Wydawcy ...................................................................................................................... 5 Od Autora .......................................................................................................................... 7 Warunki naturalne i walory przyrodnicze ........................................................................... 10 Zarys dziejów powiatu garwolińskiego ................................................................................. 17 Dziedzictwo kulturowe i historyczne powiatu ..................................................................... 22 Najstarszy zabytek pisma w Polsce .............................................................................. 22 Ziemiańskie siedziby .................................................................................................. 23 Zabytki budownictwa przemysłowego ......................................................................... 31 Młynarstwo wodne ................................................................................................ 31 Młynarstwo wietrzne ............................................................................................. 34 Budownictwo drewniane ............................................................................................. 37 Krzyże i kapliczki ........................................................................................................ 40 Religie i świątynie ....................................................................................................... 47 Śladami powstań narodowych ..................................................................................... 50 Zaginiony świat mazowieckich Żydów ........................................................................ 58 Garwolińskie garnizony .............................................................................................. 63 Ciekawe postacie związane z powiatem garwolińskim ......................................................... 69 Heraldyka .......................................................................................................................... 73 Przewodnik subiektywny po powiecie garwolińskim ................................................... 76 Borowie ....................................................................................................................... 76 Chotynia ..................................................................................................................... 79 Garwolin .................................................................................................................... 80 Głosków ..................................................................................................................... 87 Godzisz ...................................................................................................................... 89 Gończyce .................................................................................................................... 93 Górzno ....................................................................................................................... 97 Kochów ...................................................................................................................... 101 Korytnica .................................................................................................................... 103 Łaskarzew .................................................................................................................. 107 Maciejowice i Podzamcze ............................................................................................ 110 Mariańskie Porzecze ................................................................................................... 117 Miastków Kościelny ................................................................................................... 121 Miętne ....................................................................................................................... 125 Nowa Krępa ................................................................................................................ 129 Parysów ...................................................................................................................... 132 Pilawa ........................................................................................................................ 135 Skurcza ...................................................................................................................... 138 Sobolew ...................................................................................................................... 141 Trąbki ........................................................................................................................ 146 Trojanów ................................................................................................................... 150 Wanaty ....................................................................................................................... 152 Powiat garwoliński 3 Wilga ......................................................................................................................... 155 Żelechów ................................................................................................................... 157 Życzyn ....................................................................................................................... 165 Oferta turystyczna i kulturalna .......................................................................................... 17 3 Informacja turystyczna .............................................................................................. 173 Muzea i kolekcje ........................................................................................................ 174 Muzycy, kapele i zespoły ............................................................................................ 177 Imprezy kulturalne .................................................................................................... 179 Propozycje rekreacji i wypoczynku ............................................................................. 181 Powiat na filmowo ...................................................................................................... 183 Potrawy regionalne ..................................................................................................... 186 Welcome to Garwolin County ........................................................................................... 188 Illustrations ...................................................................................................................... 189 Indeks geograficzny ........................................................................................................... 194 Słowniczek pojęć ............................................................................................................... 198 Wybrane pozycje bibliograficzne ........................................................................................ 200 4 Tradycja Mazowsza Od Wydawcy d 2004 roku Mazowiecki Instytut Kultury swoją wiedzę w tym zakresie, sięgając do pu- O(dawniej Mazowieckie Centrum Kultury blikacji, których tytuły autorzy zamieszczają i Sztuki) publikuje kolejne tomy z serii Trady- w Bibliografii. Książka zawiera też Indeks cja Mazowsza. Są to monograficzne opracowa- geograficzny, a na końcu Słowniczek pojęć, nia prezentujące walory historyczne i etnogra- które wymagają zdefiniowania lub objaśnienia ficzne powiatów województwa mazowieckiego. (wyrazy oznaczone w tekście kolorem). Cel jest ambitny, a przy tym trudny – nie tyl- W tym miejscu konieczne są uściślenia ko ze względu na liczbę tomów, jakie chcemy określeń użytych w tytule serii Tradycja Ma- wydać w całym cyklu, ale przede wszystkim ze zowsza. Przewodnik subiektywny. względu na założenia merytoryczne. Mówiąc o tradycji, trzeba uwzględnić wie- Docelowo planujemy wydanie 38 tomów, le elementów – wzorce społeczne, obyczaje, odpowiadających liczbie powiatów w woje- kulturę duchową, charakterystyczne wytwory wództwie mazowieckim. Nie wykluczamy też kultury materialnej – wszystko, co ukształto- publikowania w ramach serii Tradycja Ma- wane w przeszłości, trwa do dziś. Kultywowa- zowsza dodatkowych tomów okazjonalnych nie tradycji polega na przekazywaniu z poko- lub tematycznych: nawiązujących do obcho- lenia na pokolenie istotnych