Systemy transportowe Pociąg Pendolino przewoźnika Allegro na stacji granicznej Vainikkala (3.07.2011 r.). Fot. I. Siissalo Marek Graff Kolejowe przejścia graniczne w Finlandii Położenie geograficzne Finlandii – w północnej części Europy, stawie 1 524 mm na rozstaw 1 435 mm na terenie byłego za- a także znaczne odległości powodują, iż transport kolejowy ma boru rosyjskiego, VR pozostawiły rozstaw 1 524 mm z powodów duże znaczenie w miejscowej gospodarce. Koleją przewożone geograficznych – najdłuższa granica lądowa Finlandii to granica są m.in. surowce z sąsiedniej Rosji, a pomiędzy oboma krajami fińsko-rosyjska – 1 313 km, granica fińsko-szwedzka ma 586 km funkcjonuje kilka przejść granicznych, z których tylko jedno jest długości, a fińsko-norweska 729 km, przy czym dwie ostatnie zelektryfikowane. Poza tym pomiędzy Finlandią i Szwecją funkcjo- znajdują się na północy, w okolicach koła podbiegunowego. nuje jedno przejście graniczne niezelektryfikowane. Koleje fińskie Jeśli transport pomiędzy Finlandią i Rosją może odbywać stosują rozstaw szyn 1 524 mm, co jest pozostałością po czasach się drogą lądową (przeważnie koleją), to w przypadku Finlandii przynależności do Imperium Rosyjskiego do 1917 r. Zdecydowa- oraz Szwecji i Norwegii, ze względu na położenie geograficzne, na większość przejść granicznych jest wykorzystywana w ruchu znaczenie transportu kolejowego w komunikacji pomiędzy ww. towarowym (w pasażerskim tylko jedno – wyłącznie przewozy krajami jest bardziej problematyczne z powodu trudnego klimatu dalekobieżne). Finlandia pełni także rolę kraju tranzytowego przy (długa i mroźna zima, tereny rzadko zaludnione, wieczna zmarzli- przewozach kontenerów z Chin do Ameryki Płn. Mimo trudnych na, noce polarne, itp.). Innymi słowy, z powodów geograficznych warunków klimatycznych koleje fińskie funkcjonują sprawnie, sieć kolejowa Finlandii ma więcej punktów stycznych (przejść a w kraju jest utrzymywany własny producent taboru kolejowego granicznych) z siecią RŻD czy SJ, ewentualnie NSB (teoretycznie, – firma Transtech, która sukcesywnie wdraża nowe rozwiązania faktycznie podobnych połączeń brak). techniczne, we współpracy z wiodącymi producentami, którzy dostarczają pojazdy z napędem (zespoły trakcyjne, lokomotywy). Charakterystyka techniczna linii kolejowych Natomiast wagony pasażerskie i towarowe, ze względu na specy- Większość linii VR jest jednotorowa (linie dwutorowe to prawie ficzne wymagania techniczne VR, są produkowane w kraju. wyłącznie linie wylotowe z Helsinek), a część z nich jest zelek- tryfikowana napięciem 25 kV 50 Hz. Ponieważ VR z powodów technicznych są całkowicie niekompatybilne z siecią kolei Pomiędzy Finlandią i Rosją funkcjonuje kilka przejść granicz- szwedzkich, stosujących rozstaw 1 435 mm i napięcie 15 kV nych, z których tylko jedno jest zelektryfikowane. Poza tym 16,7 Hz, a także częściowo niekompatybilne z siecią RŻD (od- pomiędzy Finlandią i Szwecją funkcjonuje jedno przejście gra- mienne standardy techniczne: TSI vs. GOST dla taboru, sprzęg niczne niezelektryfikowane. Koleje fińskie stosują rozstaw szyn śrubowy UIC vs. SA-3, itp.), zatem VR są swoistą wyspą na tle 1 524 mm, co jest pozostałością po czasach przynależności swych sąsiadów. do Imperium Rosyjskiego do 1917 r. W przeciwieństwie np. do Wprawdzie wjazd taboru RŻD (lokomotyw i wagonów) na sieć PKP, które zdecydowały się na konwersję linii kolejowych o roz- VR jest możliwy i praktykowany (rozstawy 1 520 mm i 1 524 mm 30 7–8 /2018 Systemy transportowe Linie 1524 mm 25 kV 50 Hz Norwegia Linie 1520/1524 mm niezelektryfikowane można uznać za tożsame), to w przypad- Linie 1520 mm 3 kV DC Linie 1524 mm 25 kV 50 Hz Linie 1435 mm 15 kV 16,7 Hz ku taboru VR na sieć RŻD odbywa się Linie 1520/1524 mm niezelektryfikowane Norwegia Linie 1435 mm + 1524 mm niezelektryfikowane to wyjątkowo, poza wagonami pasażer- Linie 1520 mm 3 kV DC skimi VR czy zespołami Pendolino1 nale- Linie jednotoroweLinie 1435 / dwutorowe mmLinie 15 kV1524 16,7 mm Hz 25 kV 50 Hz Norwegia Linie rozebraneLinie 1435 mmLinie + 1524 1520/1524 mm niezelektryfikowane mm niezelektryfikowane żącymi do przewoźnika Allegro (pociągi Granica państwowaLinie jednotorowe / LiniaLinie brzegowa /1520 dwutorowe mm 3 kV DC Linie 1435 mm 15 kV 16,7 Hz relacji Helsinki–St. Petersburg, które TSP Rafil VLinie rozebrane Linie 1435 mm + 1524 mm niezelektryfikowane TSP TalgoGranica państwowa / Linia brzegowa zastąpiły składy wagonowe w grudniu Linie jednotorowe / dwutorowe TSP Rafil V 2010 r.). Osobnym problemem jest TSP Talgo Linie rozebrane odmienne napięcie, jakim zelektryfi- Granica państwowa / Linia brzegowa TSP Rafil V kowana jest sieć RŻD w regionie St. TSP Talgo Petersburga i Wyborga i obszarze Ro- sji graniczącym z Finlandią – 3 kV DC (w północnej części także 25 kV 50 Hz). Taborem dwusystemowym dysponują praktycznie tylko RŻD (serie lokomotyw WL82, EP10 i EP20), nie licząc zespo- Kolari Kelkoselkä (Kuolojarwi) łów Pendolino serii Sm6 przewoźnikaSzwecja Kolari Allegro. W przewozach towarowych Kemijärvi Kelkoselkä (Kuolojarwi) Szwecja Rovaniemi na sieci VR dla wagonów RŻD stosuje Kolari Kemijärvi się wagony przejściowe zaopatrzone Kelkoselkä (Kuolojarwi) Rovaniemi Rosja z jednej strony w sprzęg śrubowy UIC, Szwecja Kemijärvi a z drugiej SA-3. Natomiast lokomotywy Luleĺ Rosja VR (spalinowe i elektryczne) są wyposa- Rovaniemi Haparanda Laurila żone w sprzęg mieszany LAF (UIC+SA-3). Luleĺ Kemi Rosja Tornio Sieć kolejową Finlandii przestawiono Haparanda Laurila na rys. 1. LuleĺKemi Tornio Suomussalmi Elektryfikacja sieci VR rozpoczęła się Haparanda Laurila Kostumuksza Oulu Kemi w latach 60. i pierwszy odcinek Helsinki– SuomussalmiVartius Tornio Kiwijarwi Kostumuksza Kirkkonummi przekazano do eksplo- Oulu Raahe atacji w 1968 r. Jednak większość linii Iuomioja Vartius Kontiomäki Suomussalmi Kiwijarwi magistralnych zelektryfikowano dopiero Kajaani Kostumuksza Raahe Oulu Iuomioja w latach 90. Jako system bezpieczeń- Otanmäki Kontiomäki Vartius Kiwijarwi Kajaani stwa ruchu (typu ATP) używany jest sys- Ylivieska Raahe IuomiojaOtanmäki tem JKV, określany także jako ATP-VR/ Kontiomäki Kajaani Haapajärvi Ylivieska Ilsalmi RHK. VR na liniach magistralnych stosu- Kokkola ją przytwierdzenie sprężyste typu Pan- Otanmäki Sokojoki Pänäinen Haapajärvi Ilsalmi drol i podkłady strunobetonowe, a na Kokkola Ylivieska Sokojoki niektórych liniach bocznych stosowane Siilinjärvi Ilomantsi Pänäinen Kuopio Haapajärvi Ilsalmi jest jeszcze przytwierdzenie bezpośred- Kokkola Joensuu Vaasa Siilinjärvi SokojokiIlomantsi nie oraz podkłady drewniane. Kuopio Pänäinen Joensuu VaasaSeinäjoki Säkäniemi Siilinjärvi Wiartsila Ilomantsi Sieć kolejowa Pieksamaki Kuopio Niirala Seinäjoki Säkäniemi Joensuu Przez Finlandię przechodzi kilka tranzy- Vaasa Kaskinen Jyväskylä Savonlinna Wiartsila Pieksamaki towych szlaków komunikacyjnych. Jeden Niirala Zatoka Botnicka Seinäjoki Parkano Säkäniemi z nich biegnie od portu Narwik w Nor- Kaskinen Jyväskylä ParikkalaSavonlinna Wiartsila Mikkeli Pieksamaki Niirala wegii (przewozy na poziomie 10 mln t), Zatoka Botnicka Parkano Orivesi Imatra Parikkala Savonlinna przez położoną w Szwecji Kirunę, a na Kaskinen JyväskyläMikkeli ł Rosja stacji Boden rozgałęzia się na linie: Pori Tampere Swiet ogorsk Zatoka Botnicka Lappeenranta ¡ Parkano Wyborg biegnącą do portu nad Zatoką Botnic- Orivesi Luumäki Imatra Parikkala Lahti Mikkeli ł Pori Toijala Tampere Swiet ogorsk Rosja ką – Luleå, Lappeenranta Rauma Wyborg ¡ OrivesiKouvola VainikkalaLuumäkił St. Petersburg, WImatra na południe w kierunku Sztokholmu Toijala Lahti Uusikaupunki Riihimaki Bus owskaja Swietł ogorsk Rosja Pori Tampere Kotka yborg (4 mln t), Rauma Lappeenranta Kouvola Vainikkala Wyborg ¡ łLuumäki St. Petersburg, W na wschód w kierunku Finlandii przez Uusikaupunki RiihimakiToijala Lahti Bus owskaja Kotka Turku yborg stacje Tornio (stacja graniczna SJ/VR) Rauma Karjaa Helsinki Kouvola Vainikkalał St. Petersburg, W i Oulu (3 mln t) (pozostałe towary są Uusikaupunki RiihimakiZatoka Fińska Bus owskaja transportowane statkami). Turku Kotka yborg Karjaa Helsinki Część ładunków po sieci VR prze- Hanko Zatoka Fińska wożona jest tranzytem z/do Rosji ww. Turku Hanko Karjaa Helsinki szlakiem (w tym kontenery z Chin do Zatoka Fińska USA i Kanady). Wolumen przewozów Rys. 1. Sieć kolejowa Finlandii Hanko 7–8 /2018 31 Systemy transportowe wego wycofania z eksploatacji na rzecz serii 3300 (lokomotywy Vectron dostarczane obecnie przez Siemensa). Specyfika taboru kolejowego Ze względu na trudne warunki klimatyczne Finlandii producenci taboru kolejowego, włączając renomowane koncerny, przecho- dzą prawdziwy egzamin w zakresie projektowania i produkcji pojazdów na zamówienie przewoźników z Finlandii. VR oczekuje bowiem wysokiej jakości dostarczanych lokomotyw czy zespołów trakcyjnych, co w połączeniu z ‘chorobą wieku dziecięcego’, jaką często przechodzą importowane pojazdy, spowodowało utrzyma- Sprzęg LAF (UIC+SA-3) w lokomotywie VR (3221) 3217 (seria Sr2) z pociągiem IC na stacji Riihimaki (27.02.2011 r.). Fot. I. Siissalo Wagon towarowy EVR do przewozu zboża na stacji Lahti (15.09.2017 r.) przez poszczególne przejścia graniczne VR/RŻD kształuje się następująco: ¡ Vainikkala – 5 mln t, ¡ Vartius – 4 mln t, ¡ Kajaani – 3 mln t, ¡ Imatra – 1 mln t. Podstawową różnicą pomiędzy stacjami granicznymi VR i RŻD a stacjami na polskiej granicy wschodniej jest brak, z powodu identycznego rozstawu szyn, w Finlandii czy Rosji stacji przeła- dunkowych (suchych portów) przy granicy państwowej. Lokomotywy Vectron: 3301 i 3302 oraz serii 3239 na stacji granicznej Na terytorium Rosji funkcjonuje