İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KENTLERDE OLİMPİYAT YAPILARININ DEĞER KAZANMASI VE OYUNLAR SONRASI KULLANIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ İlke DENİZ Mimarlık Anabilim Dalı Mimari Tasarım Programı OCAK 2014 İSTANBUL TEKNİK ÜNİVERSİTESİ FEN BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ KENTLERDE OLİMPİYAT YAPILARININ DEĞER KAZANMASI VE OYUNLAR SONRASI KULLANIMI YÜKSEK LİSANS TEZİ İlke DENİZ 502111124 Mimarlık Anabilim Dalı Mimari Tasarım Programı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Arda İNCEOĞLU OCAK 2014 İTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü’nün 502111124 numaralı Yüksek Lisans Öğrencisi İlke DENİZ, ilgili yönetmeliklerin belirlediği gerekli tüm şartları yerine getirdikten sonra hazırladığı KENTLERDE OLİMPİYAT YAPILARININ DEĞER KAZANMASI VE OYUNLAR SONRASI KULLANIMI başlıklı tezini aşağıda imzaları olan jüri önünde başarı ile sunmuştur. Tez Danışmanı : Prof. Dr. Arda İNCEOĞLU ............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Jüri Üyeleri : Y. Doç. Dr. Meltem AKSOY ............................. İstanbul Teknik Üniversitesi Y. Doç. Dr. Özgür BİNGÖL .............................. Mimar Sinan Üniversitesi Teslim Tarihi : 16 Aralık 2013 Savunma Tarihi : 24 Ocak 2014 iii iv Anneannem Suna ATAY'a, v vi ÖNSÖZ Üniversite eğitim hayatımın ilk yıllarında mimarlık anlayışıma yön veren ve tez çalışmam süresince desteğini, yardımlarını ve bilgisini benden esirgemeyen değerli hocam Prof. Dr. Arda İnceoğlu'na özel bir teşekkürü borç bilirim. Ayrıca TMOK başta olmak üzere ilgili kurumlarda ve kütüphanelerde çeşitli bilgi ya da belge temininde rol almış tüm çalışanlara, çalışma süresince destek veren S. Feyza Yağcı'ya, Ve son olarak hayatımın her evresinde olduğu gibi tez sürecinde de her zaman beni destekledikleri için annem Dilhan Deniz ve babam Mehmet Deniz'e çok teşekkür ederim. Ocak 2014 İlke DENİZ Mimar vii viii İÇİNDEKİLER Sayfa ÖNSÖZ ...................................................................................................................... vii İÇİNDEKİLER ......................................................................................................... ix KISALTMALAR ...................................................................................................... xi ÇİZELGE LİSTESİ ................................................................................................ xiii ŞEKİL LİSTESİ ....................................................................................................... xv ÖZET ....................................................................................................................... xvii SUMMARY ............................................................................................................. xix 1. GİRİŞ ...................................................................................................................... 1 1.1 Tezin Amacı ....................................................................................................... 2 1.2 Tezin Kapsamı .................................................................................................... 2 1.3 Çalışmanın Yöntemi ........................................................................................... 3 2. OLİMPİYAT OYUNLARI'NIN TARİHSEL GELİŞİMİ ................................. 5 2.1 Antik Olimpiyat Oyunları .................................................................................. 5 2.2 Modern Olimpiyat Oyunları'nın Doğuşu (1896-1904)....................................... 6 2.3 Olimpiyat Oyunları İçin Tasarım (1908-1928) .................................................. 8 2.4 Olimpiyat Oyunları Yerleşkelerinin Önem Kazanması (1932-1956) .............. 12 2.5 Olimpiyat Oyunları'nın Kentlerin Dönüşümünde Rol Alması (1960-2012) .... 17 2.6 Bölüm Özeti ..................................................................................................... 46 3. OLİMPİYAT OYUNLARI'NA EV SAHİPLİĞİ YAPAN KENTLERİN DÖNGÜSÜ ................................................................................................................ 49 3.1 Kentlerin Adaylık Süreci .................................................................................. 49 3.1.1 Adaylık isteğini oluşturan etmenler .......................................................... 49 3.1.1.1 Kentlerin itibar kazanması ................................................................. 50 3.1.1.2 Kentsel dönüşüm ve modernizasyon süreci ....................................... 51 3.1.1.3 Ekonominin canlanması ve/veya yeniden yapılanması...................... 53 3.1.1.4 Altyapı ihtiyaçlarının karşılanması ve yeni medeniyet arayışı .......... 54 3.1.2 IOC ve seçim kriterleri .............................................................................. 55 3.2 Olimpiyat Oyunları'na Hazırlık Süreci ............................................................. 57 3.2.1 Olimpiyat Oyunları'nın yapısal gereksinimleri ......................................... 60 3.2.2 Olimpiyat Oyunları'na hazırlık sürecinde yaşanabilecek problemler ....... 62 3.3 Olimpiyat Oyunları Süreci ............................................................................... 63 3.4 Kentlerde Olimpiyat Oyunları Sonrası Süreci ................................................. 64 3.4.1 Olimpik miras ........................................................................................... 64 3.4.2 Olimpik miras ile ortaya çıkan fırsatlar .................................................... 68 3.4.3 Olimpiyat Oyunları sonrasında oluşabilecek problemler .......................... 71 3.5 Bölüm Özeti ..................................................................................................... 75 4. OLİMPİYAT OYUNLARI'NA EV SAHİPLİĞİ YAPAN KENTLERDEKİ OLİMPİK TESİSLERİN OYUNLAR SONRASINDAKİ KULLANIMLARI .. 77 4.1 Olimpik Tesislerin Kullanımını Çeşitleyen Etmenler ...................................... 77 4.1.1 Kentsel ölçekteki etmenler ........................................................................ 77 4.1.1.1 Tesislerin bulunduğu bölgelerin özellikleri ....................................... 78 ix 4.1.1.2 Tesislerin kent içi organizasyonu ....................................................... 80 4.1.1.3 Tesislerin erişilebilirliği ..................................................................... 82 4.1.2 Bina ölçeğindeki faktörler ......................................................................... 83 4.1.2.1 Çok amaçlı yapılar ............................................................................. 83 4.1.2.2 Geçici yapılar ..................................................................................... 85 4.1.2.3 Mevcut altyapının güncelliği .............................................................. 90 4.2 Olimpik Tesislerin Oyunlar Sonrası Süreçte Kullanım Önerileri .................... 90 4.2.1 Tesislerde mevcut işlevin korunması ........................................................ 90 4.2.2 Tesislerde mevcut işlevin değiştirilmesi ................................................... 91 4.2.3 Tesislerin çevresine destek verici yapıların eklenmesi ............................. 92 4.2.4 Tesislerin geri dönüşümü .......................................................................... 92 4.3 Bölüm Özeti ...................................................................................................... 95 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER ............................................................................. 97 KAYNAKLAR ........................................................................................................ 103 ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................ 109 x KISALTMALAR IOC : Uluslararası Olimpiyat Komitesi IPC : Uluslararası Paralimpik Komitesi NOC : Ulusal Olimpiyat Komitesi OAKA : Atina Olimpik Spor Kompleksi xi xii ÇİZELGE LİSTESİ Sayfa Çizelge 2.1 : 1960 Roma Oyunları sürecinde ve takip eden yıllarda Roma kenti nüfus artışı ...................................................................................................... 19 Çizelge 2.2 : 1964 Tokyo Oyunları - Dolaylı yatırımlar ile doğrudan yatırımların karşılaştırılması .................................................................................... 22 Çizelge 3.1 : Olimpiyat Oyunları Yayın Gelirleri.................................................... 50 Çizelge 3.2 : IOC Seçim Kriterleri ............................................................................ 56 Çizelge 3.3 : 1984-2012 arası Olimpiyat Oyunları'nda büyüme ............................... 58 Çizelge 3.4 : 1896-1996 yılları arası Olimpiyat Oyunları'nın kent altyapısına etkileri .................................................................................................. 60 Çizelge 3.5 : Olimpiyat Oyunları'nın yapısal gereksinimleri .................................... 62 Çizelge 3.6 : Dev Spor Organizasyonlarının Ev Sahibi Kentler ve Toplumlar Üzerindeki Olası Etkileri ..................................................................... 67 Çizelge 4.1 : Olimpiyat Stadyumlarının Oyunlar Öncesi ve Sonrası Süreçte Seyirci Kapasiteleri.......................................................................................... 86 xiii xiv ŞEKİL LİSTESİ Sayfa Şekil 2.1 : 1908 Londra Oyunları - White City Stadyumu .......................................... 9 Şekil 2.2 : 1936 Berlin Oyunları - Ulaşım hatları yatırımları ile 400.000 kişi toplanabilen Olimpiyat Kompleksi .......................................................... 14 Şekil 2.3 : 1960 Roma Oyunları - Oyunlara hazırlık sürecinde kent ölçeğinde gerçekleştirilen