Jan Juszczak Populacja bociana białego w powiatach wieluńskim i wieruszowskim w roku 2000 Rocznik Wieluński 2, 212-227 2002 Rocznik Wieluński Tom 2 (2002) Jan Juszczak POPULACJA BOCIANA BIAŁEGO W POWIATACH WIELUŃSKIM I WIERUSZOWSKIM W ROKU 2000 Literatura naukowa i popularnonaukowa dotycząca bociana białego jest bardzo bogata. Jednakże brak dotychczas opracowań dotyczących populacji tego ptaka w międzyrzeczu górnej Warty i Prosny, to jest na obszarze ziemi wieluńskiej. Celem niniejszego artykułu, opracowanego na podstawie dociekań naukowych i obserwa­ cji terenowych, jest przedstawienie liczebności i rozmieszczenia rodzin bocianich na obszarze powiatów wieluńskiego i wieruszowskiego. W Polsce najwięcej bocianów żyje w części północno-wschodniej. Małe ich zagęszczenie jest na południu i południowym zachodzie kraju, czyli w terenie gó­ rzystym. W pozostałej części Polski zagęszczenie jest zależne od warunków lokal­ nych. Duże obszary gruntów użytkowanych rolniczo i mniej lasów wpływa dodat­ nio na skalę zagęszczenia. Warunki klimatyczne panujące w roku 2000 były bardzo korzystne dla rozwoju bocianów. Miesiąc luty i marzec były dość ciepłe. Średnia minimalna temperatura lutego wyniosła +0.8°C a marca + 1.3°C. Natomiast tempe­ ratura maksymalna wyniosła dla lutego +5.6°C, a dla marca +8.0°C. Bociany przy­ leciały w końcu marca i w I dekadzie kwietnia. Od połowy kwietnia panowały temperatury letnie dochodzące do 30°C. Temperatury minimalne nie spadły poniżej + 10°C. Bociany rozpoczęły składanie jaj już w II dekadzie kwietnia. W drugiej dekadzie maja były pierwsze lęgi. Miesiąc maj był bardzo ciepły, podobnie i czer­ wiec. Takie warunki sprzyjały rozwojowi piskląt. Bardzo ważne były ciepłe noce z małą ilością opadów. Lipiec też był ciepły, ale bogaty w obfite opady. Padało przez 20 dni w miesiącu. Niekorzystne warunki atmosferyczne nie wpłynęły źle na roz­ wój piskląt, bowiem wszystkie były już opierzone. Ponadto temperatura nocą nie spadła poniżej +10°C. Miesiąc sierpień był bardzo ciepły, z małą ilością opadów, zatem pogoda sprzyjała dojrzewającym pisklętom. Niektóre z nich już od połowy Jan Juszczak 213 miesiąca opuszczały rodzinne gniazdo, aby przygotowywać się do lotu. W tym samym roku bociany odleciały wcześniej. Nie wiadomo dokładnie czy na opisywanym obszarze były przeprowadzone spisy bocianów w latach 1934, 1958 i 1974. Są pewne ślady, że taki spis miał miej­ sce w roku 1984, ale nie objął dokładnie całego terenu. Wykorzystano wówczas sołtysów do wypełniania dostarczonych ankiet. Równolegle inwentaryzację pro­ wadzili wolontariusze współpracujący z ośrodkami naukowymi w Krakowie, Łodzi i Poznaniu. Ostatni spis w latach 1994/95 był prowadzony przez Polskie Towarzy­ stwo Przyjaciół Przyrody „PRO NATURA” we Wrocławiu. Towarzystwo prze­ siało ankiety do gmin, które z kolei przy pomocy sołtysów wykonały zestawienia zbiorcze gniazd i stanu bocianów na swoim obszarze. Poza tym współpracowało w spisie wielu społeczników, między innymi studenci. W ostatnim spisie brał też udział autor niniejszego opracowania. Zaangażowanie się społecznych współpra­ cowników pozwoliło na solidniejsze opracowanie zadania, bowiem nie wszystkie dane w ankietach urzędów gmin były dokładne. Pełne dane o liczebności, rozmieszczeniu i biologii okresu lęgowego bociana białego zebrano w roku 2000 z 17 gmin powiatu wieluńskiego i wieruszowskiego obejmujących powierzchnię 1503,91 km- (powiat wieluński - 10 gmin o obszarze 927,69 km" i powiat wieruszowski - 7 gmin o pow. 576,22 km"). Brak jest porów­ nywalnych danych z badanego obszaru pochodzących ze spisów z lat poprzednich, wyjątkiem jest rok 1995 i wyniki badań z powiatu wieruszowskiego tego okresu. Wykazują one, że wzrasta populacja bociana. W roku 2000 zlokalizowano na ba­ danym obszarze 235 gniazd bociana białego (pow. wieluński 120, pow. wieru­ szowski 115). Gniazda najczęściej posadowione są na drzewach 61,1%, na słupach energetycznych 31,9% i najmniej na dachach budynków mieszkalnych, gospodar­ czych oraz kominach - tylko 6,6%. W gminie Biała pow. wieluński wszystkie gniazda bocianie ulokowane są na drzewach. W pozostałych gminach tego rodzaju gniazda stanowią od 45% do 75%. Natomiast gniazd na słupach energetycznych najwięcej jest w gminie Skomlin 40%, a najmniej w gminie Pątnów 14%. Na ob­ szarze powiatu wieruszowskiego najwięcej gniazd na drzewach jest w gminie Lu­ tutów, które stanowią 87,5%. Gniazd posadowionych na słupach energetycznych jest najwięcej w gminie Galewice, bo aż 57,1%. Gniazda zakładane na dachach na terenie obu powiatów są bardzo nieliczne i występują tylko w 11 gminach po 1 lub 2. W Polsce w roku 1995 gniazd założonych na słupach energetycznych było 36,7%, na dachach 32%, drzewach 26% i innych obiektach 5,3% 214 Szkoła Podstawowa nr 1 w Wieluniu 3 hMO§5[ ó.ied 3 NO VO c o On 00 O 00 nr CN oo l b u oiupojs UlXj M CN c o c o CN c n CO CN CN CN CN £ o N njojpo op vq O C/5 00 oo c o c<~> CN n OO (N - zdolnych O S <N CN c n CN O) U W y c h o w a ł y <u r o u 1 i CN CN JU- fei X jbjjs ■ • ' • • ■ • a i 2<y OO a (m q9XpO{UI Kjejis - c o CN 04 CN • c n nT 1 U ja —I Xm o §5| r- <N vq On O j O On CN p CN c o CN CN c n ' i Ó.lBd \ BU oiupo.is UI/(j M c o c o CO CN c o JS CJ O n u-> c o oo oo jhi>jsid i{0/<{§5iXm O n NO CN Cl CN c n nr c n CN +■* n - CN w £ UlA/WOSÓ] Ul9}>pj9 Z O NO o r- r-~ r-" 00 CO O n <n a X u B p o q Z9z.id r~~ £ o X u E p o q i zszjd 1 - CN - - - - - CO ■ - o Zajęte No BUBiooq i zazjd • - 1 1 ■ 1 1 1 - U3 • ■ O Ł. 1 1 X u B p o q i zszjd CN - CN c o ■ CN - 1 £ Pi o w ik a t wielu ńs O dzane c o CO W) O d w i e ­ BUBpoq i zazad ■ CN CN V - - - a a 9JÓfBZ 91U 1 • i 1 c n • 1 CN - CN oo 3 3 CN O O ^r .2 BM3ZJP r- NO NO Nn r— NO r- ‘3 Gniazdabocianie 0 -Q Xuiuio>j i i){U/ipnq ' - 1 - - CN - 1 oo 3 6X 4^ 9UU1 I Położenie oo 1 'O NO NO un CN 1 9uzD/Cj9Sj3U9 Xdnjs - CO n© +■> o m NO r- en o r-~ r-~ NO OO CN <U os°n - ’O N '3.2 W) .2 ’a 0 G m i n a 1 3 Biała Czarnożyły Konopnica Mokrsko Osjaków Skomlin Wieluń Ostrówek Pątnów Wierzchlas +■> O g ó ł e m VCA N £i o CN m •^r o o NO t " - oo O n Jan Juszczak 215 ~ “ 1 LZ o 2.6 3.4 2.2 2.9 2.9 2.8 2.9 i ^ i 'O cn CN | CN 24 cn oo 192 (N cn 4 0 2 1 i i i 1 i 1 - cn cn cn - (N ■ ■ 'Cf cn m L'Z o 3.0 2.7 3.5 3.4 2.5 cn PZ kO m 27 27 27 »o 205 433 o so O s cn oo o 67 - 143 r - ■ - • (N i - CN vO i 1 i 1 • 1 1 1 - O s CN 1 cn cn m t~- - 3 0 i i O Powiat wieruszowski 1 cn m CN • 23 cn CN ■'t CN cn ■ - - CN CN \o O s CN o t}* 72 (N - 1 (N ■ - ' SO (N CN r~-~ O - 7 6 - 37 < r s r - vO r~~ oo (N 22 23 5 <DC <3in _4) '2 Cd T3cd ca Sokolniki Ogółem obszar Łubnice Wieruszów Ogółem Galewice Lututów Bolesławiec Czastary o T3 vO ł-l CN m > vn SO r - ‘N 216 Populacja bociana białego w powiatach wieluńskim i wieruszowskim ... W czasie obserwacji stwierdzono, że najchętniej bociany budują gniazdo na topoli (39.1%). Znacznie mniej gniazd zakładają na wierzbie (9.6%), olszy (8.9%). akacji (6.2%), wiązie (6.2%) co stanowi łącznie 74%; pozostałe 26% to gniazda na brzozie, dębie, gruszy, jabłoni, jesionie, kasztanie, klonie, lipie, modrzewiu, orze­ chu. sośnie i świerku. Topola jest gatunkiem licznie występującym w pobliżu za­ budowań, stąd jej atrakcyjność dla bocianów gnieżdżących się chętnie w obrębie siedlisk ludzkich, lub w niewielkiej od nich odległości tj. od 0 m do 40 m. Jedynie 2 gniazda w gminie Konopnica znajdują się w odległości ok. 120 m iw Galewi­ cach ok. 700 m od zabudowań. Spośród 235 gniazd występujących na opisanym obszarze 160 (68%) stano­ wiły gniazda zajęte przez pary lęgowe. Zagęszczenie par lęgowych bociana białego. Ilość par na 100 km' powierzchni. Ilość par Lp. wychowu­ Gmina zagęszcze­ lęgowych jących pi­ nie sklęta Powiat wieluński 1 Biała 7 7 9,3 2 Czarnożyły 6 5 8,6 3 Mokrsko 8 7 8,6 4 Osjaków 9 8 8,9 5 Ostrówek 16 15 15,7 7 Pątnów 4 3 3,5 8 Skomlin 11 10 20 9 Wieluń 12 9 9,1 10 Wierzchlas 5 5 4,2 Ogółem 87 76 9,4 Powiat wieruszowski 1 Bolesławiec 11 11 17,1 2 Czastary 11 10 17,6 3 Galewice 16 16 11,8 4 Lututów 11 9 14,5 5 Łubnice 3 3 4,9 6 Sokolniki 9 8 11,3 Jan Juszczak 217 7 Wieruszów 12 10 12,4 Ogółem 73 67 12,7 Źródło: Badanie własne. Średnie zagęszczenie dla opisywanego obszaru wynosi 10.6 par na 100 km". Ze wskazanej grupy par 143 pary wyprowadziły pisklęta, 17 par zniosło jaja. wysiadywało młode, po czym straciło je w walkach. Niektóre pary zajmowały gniazdo, ale nie wiadomo czy zniosły jaja. Jednym z najważniejszych czynników wpływających na rozmieszczenie bo­ cianów na badanym terenie jest struktura użytkowania ziemi, to znaczy procento­ wy udział lasów, łąk, pastwisk, gruntów ornych, wód i nieużytków.