249 ISSN 2353-4583 6*2018 249 Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis ISSN 2353-4583 Studia Poetica pod redakcją Katarzyny Slany 6 ∙ 2018 Rada Naukowa Alicja Baluch, prof. dr hab. (emeritus), Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska Andrzej Baranow, prof. dr hab., Litewski Uniwersytet Nauk Edukacyjnych (Lietuvos Edukologijos Universitetas), Litwa Tadeusz Budrewicz, prof. dr hab., Uniwersytet Pedagogiczny w Krakowie, Polska Borys Bunczuk, prof. dr, Czerniowiecki Uniwersytet Narodowy im. Jurija Fedkowycza (Чернівецький Національний Університет імені Юрія Федьковича), Ukraina AdamAnna Czabanowska-Wróbel, Kulawik, prof. dr hab. (emeritus),prof. dr hab., Uniwersytet Uniwersytet Pedagogiczny Jagielloński, wPolska Krakowie, Polska KrystynaKrzysztof Latawiec,Kłosiński, dr prof. hab., dr prof. hab., UP, Uniwersytet Uniwersytet Śląski Pedagogiczny w Katowicach, w Krakowie, Polska Polska Małgorzata Mikołajczak, prof. dr hab., Uniwersytet Zielonogórski, Polska AgataDanuta Stankowska-Kozera, Opacka-Walasek, prof. prof. dr hab.,dr hab., Uniwersytet Uniwersytet Śląski im. w Adama Katowicach, Mickiewicza Polska w Poznaniu, PolskaJerzy Smulski, prof. dr hab., Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Polska Katia Vandenborre, dr, Wolny Uniwersytet Brukselski (Université Libre de Bruxelles), Belgia Redakcja Magdalena Roszczynialska (redaktor naczelny) Katarzyna Starachowicz (sekretarz redakcji) Katarzyna Wądolny-Tatar (zastępca redaktora naczelnego) Redaktor tematyczny i naukowy tomu Katarzyna Slany Adres redakcji Redakcja rocznika „Studia Poetica”, Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet Pedagogiczny e-mail: [email protected] http://im. Komisji poetica.up.krakow.pl Edukacji Narodowej, ul. Podchorążych 2, 30-084 Kraków, p. 551 © Copyright by Wydawnictwo Naukowe UP, Kraków 2018 ISSN 2353-4583 [e] ISSN 2449-7401 DOI: 10.24917/23534583.6 Wydawnictwo Naukowe UP e-mail:30-084 [email protected]ów, ul. Podchorążych 2 http://www.wydawnictwoup.pltel./fax (12) 662-63-83, tel. (12) 662-67-56 druk i oprawa Zespół Poligraficzny WN UP Katarzyna Slany Współczesna twórczość polskich pisarek dla dzieci i młodzieży - Przewodnim motywem szóstego numeru „Studia Poetica” jest współczesna [powsta jąca po 1989 roku] twórczość polskich pisarek dla dzieci i młodzieży, która staje się- niemobecnie charakterystycznych jednym z ważniejszych dla niej tematów nurtów, badawczych konwencji, w tendencji, środowiskach odmian naukowych gatunko- zajmujących się literaturą i sztuką dla niedorosłych ze szczególnym uwzględnie natomiastwych, sposobów pojedyncze kreowania studia świata tematyczne przedstawionego, lub biograficzne narracji dedykowane oraz problemów. konkretnej Nie powstały jeszcze opracowania przekrojowe poświęcone tej twórczości, częste są , dopiero pisarce, artystce, ilustratorce i jej dorobkowi artystycznemu. Warto podkreślić,1 że twórczość ta, choć rozwija się prężnie od czasu transformacji ustrojowej teraz zaczyna w pełni otwierać się na trendy funkcjonujące w Zachodniej literaturze- dziecięcej i młodzieżowej od lat 60. XX wieku, zwłaszcza te związane z tematami). tabu, spod znaku feminizmów i będące wariacjami gatunkowymi (fantastyka,2 fanta styka naukowa, proza oniryczna, fantazmatyczna, baśń postmodernistyczna Zauważalne jest nadal przywiązanie wielu autorek do realistycznego wzorca powieści dziecięcej/młodzieżowej, spopularyzowanego przez polskie pisarki dla niedorosłych w 2 poł. XX wieku. Fabuła jest tu skoncentrowana na codziennym- życiu dzieci i nastolatków w małych grupach społecznych: rodzinie, klasie, szkole- oraz ich perypetiach, czasami dramatycznych, nierzadko humorystycznych, zwią zanych z inicjacją, dojrzewaniem, miłością, przyjaźnią, ważnymi wyborami i kształ towaniem tożsamości. Już na przełomie XX i XXI wieku dostrzec można w tej prozie- tworzenie pogłębionych emocjonalnie i psychicznie sylwetek młodych bohaterek/ bohaterów, próbę autentycznegoquasi zrozumienia ich egzystencjalnych rozterek, prze żyć, refleksji – bez sztucznego mentorowania3 ze strony narratora i poklepywania po plecach narratora– -rówieśnika . Rzeczywistość literacka, która odzwierciedla mimetycznie świat realny, staje się zatem „antropologicznie wrażliwa”. Ten model- prozy kobiecej coraz odważniej krytykuje polską rzeczywistość społeczną, co zbliża go do dyskursów toczonych na kartach kobiecej prozy dla dorosłych, m.in. tych do tyczących nierówności społecznych. Twórczość ta jest ważną narracją o współczesnym świecie i zagadnieniach kluczowych dla nowoczesności.Rozpoczęta opowieść: Istotne polska stają literatura się zwłaszcza dziecięca kwestiepo 1989 rokuzwiązane wobec kultury1 współczesnej Zob. K. Zabawa, Baśń postmodernistyczna: przeobrażenia gatun- ku. Intertekstualne2 gry, Wydawnictwo z tradycją literacką WAM, Kraków 2013. Pojęcie Weroniki Kosteckiej,Bunt czytelników: zob. taż, proza inicjacyjna netgeneracji, Wydawnictwo 3 , Wydawnictwo SBP, Warszawa 2014. Zob. G. Leszczyński, SBP, Warszawa 2010. [4] Katarzyna Slany - - z mechanizmami dyskryminowania i wykluczeniaFanfik jednostek,Slash piętnowania i stygma czytyzowania Ma być ichczysto ze względu na pochodzenie, sytuację społeczną, ekonomiczną, osobo- wościową odmienność czy gender (np. (2016) i (2017) Natalii Osińskiej (2016) Anny Cieplak – nowatorskie utwory skierowane do odbior- cy młodzieżowego o tej tematyce). W kręgu ważnych zagadnień znajduje się także konsumpcyjny styl życia, stereotypy społeczne, kult ciała, seksualność, popkultu- ra, uzależnienie5 sekund do IOod sieci, gry komputerowe jako niebezpieczna cyberprzestrzeń a konstruowanie społecznej tożsamości młodego człowieka (wystarczy przywo- łać [2015] Małgorzaty Wardy). Warto wspomnieć o rozwijającym się nurcie konfrontowania rodzimej współczesnej rzeczywistości z ważnymi pro blemami historycznymi, kulturowymiKotka i społecznymi. Brygidy ZwracająRutka tu uwagę narracje Fabickiej,Holokaustowe ponadto podporządkowane wiele autorek publikuje kryterium w seriipostpamięci wydawnictwa (do kluczowych Literatura „Wojnynależą pozycje Joanny Rudniańskiej m.in. (2007) czy (2016) Joanny- Biały Teatr Panny Nehemias czydorosłych seria komiksowa – historie dzieci”), „Marzi” aleMarzeny i inne zagadnieniaSowy) lub dawnej historyczne, historii chociażby Polski, co przybli stano- żanie młodym okresu PRL-u ( Mówcie mi Bezprym [2017] Zuzanny Orlińskiej wi domenę Grażyny Bąkiewicz (np. , 2016). Dyskursywne stają- się też tematy określane jako „trudne”: starość, choroby (także psychiczne), śmierć, wojna (kontekst związany z wielokulturowością), przemoc w rodzinie i grupie ró- wieśniczej, gwałt,animal niechciana studies ciąża, obojętność oraz przyzwolenie na krzywdę (nie- wanietylko ludzką, negatywnych także zwierzęcą, rodzicielskich co wiąże wzorców. się z obecnością w literaturze dla niedoro słych filozofii ), patologie, samotność, toksyczne relacje, reproduko- - Jedną z pierwszych pisarek, która w latach 90. XX wiekuCórka zapoczątkowała czarownic pisa Wnie krainie o tych kota tematach wprost,Samotność bez infantylizmu, Bogów schematycznegoTam, gdzie spadają realizmu, anioły przesło Poczwarkadzonych happy endów, Onobyła Dorota Terakowska, której (1991), (1998), (1998), (1998), (2001) czy (2003) dały podwaliny pod nowatorskąRok smoka tematycznie Ewai genologicznie Nowacka (m.in. literaturę Miłość dla, psiakrew młodych. Tematyki tej poszukiwać Pierwszamożna również miłość, u innych dobrych warsztatowo pisarek,Najwyższa takich góra jak świata Rudniańska ( , 1991), (m.in. Królowa Ptaków , 2001), Marta FoxFranciszka (m.in. cykl 1999),Kosmowska Anna Onichimowska(m.in. Dziewczynka (np. z parku Tru , 1996), Zofia Beszczyńska (m.in. Król Jasne , dni2014),, ciemne Anna dni Piwkowska ( , 2014),Czarne BarbaraJeziora, Cześć wilki! , 2012; , 2016), KatarzynaMost Ryrych nad Missisipi , 2015; Lola, 2017), Dorota Suwalska ( (2016),Złodzieje Dorota snów KassjanowiczDom nie ( z tej ziemi, 2014), Ewa Przybylska (m.in.Kot Karima i obrazki, 2012), Aleksandra Białczak ( , 2017), Małgorzata Strękowska-ZarembaObie , Teraz2008; tu jest nasz dom , 2017), Liliana Bardijewska (Mat i świat, , 2016), Justyna BargielskaBahar i znaczyIwona wiosnaChmielewska ( , 2017), BarbaraTen Gawryluki tamten las (m.in. Stary Noe, 2016), Agnieszka Suchowierska ( 2015), Agnieszka Ayşen Kaim ( , 2015), Magdalena Tulli ( z ostatnich ,lat. 2017), Orlińska ( , 2015). Jest to wybór z racji skrótowości tego wstępu bardzo oszczędny, wzięto w nim bowiem pod uwagę tylko niektóre utwory Współczesna twórczość polskich pisarek dla dzieci i młodzieży [5] - Obok tematów egzystencjalnych, newralgicznych, wywołujących ciągłe dysku sje, pisarki nie stronią od eksperymentowania z różnymi konwencjami i gatunkami. OnichimowskaInteresujące powieści (Sen, który fantasy odszedł oraz fantazmatyczne,Prawie się niebudowane boję na wyobrażeniach (naKrólowa jawie Ptakówi projekcjach, tworzyła Terakowska; oniryczne próby podejmowały , 2001, Łopianowe, 2016)pole i Beszczyńska ); realizm magiczny stosowała w latach 80. Marta Tomaszewska, ostatnio w takiej konwencji utrzymała powieść (2017) Ryrych. Powstają także utworyNikt nas groteskowe,nie upomni! surrealistyczne, które rozsadzają znane czytelnikowi konwencje literackie odNiesamowite środka, co przygodyobrazuje dziesięciuopowieść skarpetekAgnieszki, Wolny-HamkałoPięć sprytnych ( kun Pan Kardan, 2016); i przygodaabsurdalne, z vetustasem ludyczne, z elementami- fantastyki książki Justyny Bednarek ( Zaczarowane historie2015; , 2016; Co się stało, 2017); z naszą zako baj- ką?rzenione w topice baśniowej oryginalne opowieści Marii Ewy Letki ( , 2010) lub Hanny Kral baśń