grudnia 2017 NFM, Sala Główna sobota 30 18:00 grudnia 2017 niedziela 31 18:00 Sylwester 2017 Jarosław Thiel – dyrygent Vivica Genaux – sopran Wrocławska Orkiestra Barokowa Przemysław Wasilkowski – aktor Program: Georg Friedrich Händel (1685–1759) Muzyka ogni sztucznych HWV 351, Muzyka na wodzie HWV 349 (fragmenty suit) Antonio Vivaldi (1678–1741) Come in vano il mare irato – aria z opery Catone in Utica RV 705 Mentre dormi, Amor fomenti – aria z opery L’Olimpiade RV 725 XI Koncert d-moll na dwoje skrzypiec, wiolonczelę i smyczki RV 565 ze zbioru G.F. Händel L’estro harmonico Alma oppressa – aria z opery La fida ninfa RV 714 *** Georg Friedrich Händel What Passion Cannot Music Raise and Quell! – aria z Ody na dzień św. Cecylii HWV 76 No More, I’ll Hear No More…, Iris, Hence Away… – aria i recytatyw z opery A. Vivaldi Semele HWV 58 Muzyka ogni sztucznych HWV 351, Muzyka na wodzie HWV 349 (fragmenty suit) Va tacito e nascosto – aria z opery Juliusz Cezar w Egipcie HWV 17 Lascia ch’io pianga – aria z opery Rinaldo HWV 7 [120'] OMÓWIENIE na czworo i dwoje skrzypiec oraz koncert solowy. Krzysztof Komarnicki IX Koncert d-moll RV 565 jest nazywany koncertem podwójnym ze względu na swoje miejsce w cyklu – Król Jerzy I udał się 17 lipca 1717 r. na wycieczkę po w tej pozycji powinien znaleźć się koncert na dwoje Tamizie – z Whitehall do Chelsea i z powrotem. Na skrzypiec. Ten właśnie utwór jest jednak najbar- tę okazję zamówił u Georga Friedricha Händla suitę dziej staroświecki, zarówno pod względem formy, orkiestrową. Utwór rozpoczyna się podkreślającą ma- jak i obsady: to w istocie pięcioczęściowe concerto jestat władcy uwerturą francuską, po której następują grosso z grupą concertino składającą się z dwoj- tańce (francuskie menuety, bourées i rigaudon, an- ga skrzypiec i wiolonczeli, przy czym wiolonczela gielskie hornpipe’y) oraz utwory charakterystyczne. koncertująca jest używana przede wszystkim jako Całość nie zachowuje jednolitej tonacji, obracając się instrument solowy – gdy wiolonczelista się popi- wokół trzech centrów: F-dur, D-dur i G-dur. Muzyka na suje, skrzypce milkną. Całość ma formę concerto wodzie jest dziś zwykle wykonywana w postaci krót- da chiesa, składa się z preludium na instrumenty szych suit, nie ulega jednak wątpliwości, że dzieło to solowe, kadencji orkiestrowej, fugi na orkiestrę zostało zaplanowane jako monumentalna całość. z niewielkimi epizodami solistów, wolnej części na skrzypce solo z akompaniamentem orkiestry O Jerzym I mówiono, że jest człowiekiem pogodnym oraz finału, którego fugowany, staroświecki począ- i przystępnym, który na całym świecie nienawidzi tek zostaje szybko przezwyciężony przez potęgę tylko trzech osób: matki, żony i syna. Nic też dziwne- twórczej inwencji Vivaldiego: skrzypce początko- go, że jedynie książę Walii z całej londyńskiej socjety wo grają w tercjach, potem dialogują, aż wreszcie nie był obecny owego pamiętnego dnia na Tamizie. pierwszy skrzypek (niewątpliwie alter ego kompozy- Powetował to sobie już jako Jerzy II, zamawiając tora) rzuca się w wir niepowstrzymanej wirtuozerii. u Händla Muzykę ogni sztucznych. Suita powstała w 1749 r. na uroczystości związane z podpisaniem po- *** koju w Akwizgranie (1748), kończącego wojnę o suk- Catone in Utica to wielokrotnie opracowywane cesję austriacką. Zwycięski władca postanowił uczcić libretto napisane przez Pietra Metastasia dla Rzymu. tryumf stosownym spektaklem plenerowym; robot- W 1737 r. w Weronie wystawiono wersję Vivaldiego; nicy wznieśli łuk triumfalny i pawilony, które zostały niestety, do naszych czasów nie zachował się pierw- ozdobione alegorycznymi rzeźbami i wizerunkiem szy z trzech aktów opery. Rzecz dzieje się w trakcie króla. Konstrukcje te były jednocześnie podstawą wojny Cezara z Pompejuszem. Wojska pompejańskie wyrzutni fajerwerków. Muzyka, skomponowana do zostały wcześniej rozbite, a Pompejusz zamordowa- plenerowego wykonania, jest efektowna, świadomie ny. Resztki zwolenników Republiki pod wodzą Ka- oszczędna w środkach. W uwerturze brak zwyczajo- tona Młodszego zebrały się w Utyce, kartagińskiej wej fugi w części szybkiej. Części charakterystyczne – twierdzy. Centralną postacią kobiecą jest Emilia, La Paix (Pokój) oraz La Réjouissance (Radość) – są do- wdowa po Pompejuszu (powinno być: Kornelia – pasowane do ogólnego wyrazu całej uroczystości. licentia poetica), która w arii Come in vano il mare irato Zakończenie z menuetem jest najstosowniejsze dla poprzysięga Cezarowi zemstę za śmierć męża. wydarzenia z udziałem króla. Mentre dormi, Amor fomenti z pierwszego aktu L’Olim- W 1711 r. nauczyciel muzyki z weneckiego sierocińca piade to mająca charakter kołysanki aria zakochane- opublikował w Amsterdamie L’estro armonico op. 3 go w Aristei Licidy, napisana również do popularnego (w dość luźnym tłumaczeniu: Inspiracja muzyczna). tekstu Metastasia. Przez prawie sto lat jego libretto Z dnia na dzień ksiądz, który bardziej był znany z ko- opracowywał niemal każdy liczący się kompozytor – loru włosów niż z odprawiania mszy, stał się czoło- ostatnim był Gaetano Donizetti. Opera Vivaldiego, wym kompozytorem swoich czasów, podziwianym stworzona dla Wenecji na karnawał 1734 r., jest drugą i naśladowanym przez dziesiątki twórców. Zbiór za- w tym długim szeregu. Licida i Megacle kochają Ari- wiera koncerty smyczkowe skomponowane przez steę – całość zyskuje zręczne rozwiązanie, gdy Lici- Antonia Vivaldiego w różnym czasie: widać w nim da okazuje się bratem Aristei. Przyjaciele mogą więc jeszcze elementy starego, wieloczęściowego sche- nadal darzyć tę samą dziewczynę uczuciem, nie kon- matu cyklu, chociaż dominuje już nowoczesny kurując ze sobą. szybko-wolno-szybko, który od tej pory stanie się standardem. Kompozytor nadał całości nadrzędną La fida ninfa z tekstem Scipione’a Maffeiego w 1732 r. logikę: dwanaście koncertów ułożył w cztery grupy uświetniła otwarcie teatru w Weronie; Vivaldi powtó- po trzy, a w każdej grupie umieścił kolejno koncert rzył dzieło w Wiedniu w 1737 r. jako Il giorno felice. Oralt, władca Naksos i pirat, porywa ludzi w niewolę. pomagają jej w tym żądni zemsty Kornelia i Sekstus: Jedną z branek jest Licori, której aria Alma oppressa wdowa po Pompejuszu (jej imię jest tu podane zgod- (Dusza udręczona) z pierwszego aktu jest westchnie- nie z prawdą historyczną) i jego syn. Ptolemeusz niem dziewczyny opędzającej się od zalotnika, ginie z ręki Sekstusa, Cezar czyni Kleopatrę królową pragnącej za wszelką cenę dochować wierności na- Egiptu i wraca do Rzymu. rzeczonemu. Emocjonalnego napięcia dodaje temu fragmentowi to, że Licori po latach rozłąki nie rozpo- W arii Va tacito e nascosto z pierwszego aktu Cezar po- znaje w tym zalotniku swojego narzeczonego. dejrzewa, że Ptolemeusz wkrótce go zdradzi: mądry myśliwy podąża za ofiarą cicho i niepostrzeżenie; Sopranowa aria What Passion Cannot Music Raise tak samo ten, kto chce czynić zło, postara się, by and Quell! to niemalże miniaturowy koncert wio- jego podstępne serce pozostało nierozpoznane. My- lonczelowy: rozpoczyna się i kończy popisową par- śliwska metafora zastosowana w tekście pozwoliła tią instrumentu solowego, zawiera też kadencję kompozytorowi na wykorzystanie naturalnego rogu wiolonczeli. Tekst arii zapewnia słuchacza o tym, myśliwskiego jako instrumentu koncertującego. że muzyka jest zdolna wyrażać wszelkie uczucia, a nawet wzbudzać je i gasić. Opisuje także wyna- Lascia ch’io pianga ma skomplikowaną historię, cha- lezienie muzyki przez biblijnego Jubala. Fragment rakterystyczną zresztą dla barokowej praktyki kom- pochodzi z Ody na dzień św. Cecylii, skomponowanej pozytorskiej. W 1705 r. pierwsza wersja arii pojawiła przez Händla w 1739 r. do starego (1687) tekstu Joh- się jako sarabanda w operze Almira, dwa lata później na Drydena, dla którego muzyka, jak dla Pitagorasa, z tekstem Lascia la spina, cogli la rosa trafiła do pierw- była najistotniejszą siłą w kosmosie. szej, włoskiej wersji Il trionfo del tempo e del disingan- no, by w 1711 r. wybrzmieć w drugim akcie Rinalda (do Semele jest nawiązującym do mitologii oratorium libretta Giacoma Rossiego; była to pierwsza opera w trzech aktach – właściwie jest to opera do libret- włoska Händla pokazana w Londynie) jako Lascia ta Williama Congreve’a. Dzięki formie estradowej ch’io pianga. Jest to lament Almireny, odpowiedź Händel mógł przedstawić dzieło w Wielkim Poście. uwięzionej dziewczyny na wyznanie miłości: Almi- Opery wystawić nie było można, oratorium – jak naj- rena prosi zalotnika, by zostawił ją w spokoju, aby bardziej. Tylko, że nie takie… historia o cudzołóstwie, mogła opłakiwać swój los. podstępie i zemście wzbudziła duże kontrowersje w 1744 r.: damy były zgorszone. Śmiertelniczka Seme- le mieszka w pałacu Jowisza na górze strzeżonej Jarosław Thiel przez nigdy niezasypiające smoki. Zazdrosna o męża Absolwent poznańskiej Szkoły Talentów. Studiował Junona przekonuje dziewczynę, by namówiła ko- wiolonczelę na akademiach muzycznych w Poznaniu chanka, aby ukazał się jej w swej boskiej postaci. Jo- i Łodzi. Od 1997 r. w swojej działalności artystycz- wisz objawia się pod postacią pioruna, Semele ginie, nej skupia się przede wszystkim na problematyce ale jej syn z Jowiszem, Bachus, zostaje ocalony. Bę- historycznych praktyk wykonawczych. Uczestniczył dzie bogiem wina, potężniejszym od miłości. w kursach mistrzowskich w Dresdner Akademie für Alte Musik prowadzonych przez Ch. Kypriani- W Semele Händel zastosował z maestrią recytatywy des i podjął studia podyplomowe na Universität der accompagnato: jednym z nich jest No More, I’ll Hear No Künste w Berlinie w klasie wiolonczeli barokowej More,