Ruimteweer Wubbo Ockels SpaceUp NL Chinese raketten Van de hoofdredacteur: Een van de uitkomsten van de ledenenquête was dat er interesse is voor speciale uitgaven van Ruimtevaart rond een bepaald thema. De uitslag gaf aan dat 36% van de respondenten het leuk zou vinden als er een speciale uitgave kwam bij bijzondere gelegenheden en 44% was voor één speciale uitgave per jaar. Binnen de redactie hebben we uitgebreid besproken hoe we deze wens kunnen invullen met in achtneming van de keuze uit 2012 om dikkere Ruimtevaartnummers te maken met een lagere uitgavefrequentie. We zijn tot de conclusie gekomen dat dit het beste kan door middel van een Dossier: een aantal Bij de voorplaat artikelen rond een bepaald thema die in een reguliere uitgave opgenomen wordt. In dit nummer vindt u het eerste Dossier met Het noorderlicht is een spectaculair aspect van ruimteweer. De foto als bedroevende aanleiding het overlijden van Wubbo Ockels. is gemaakt door Ole Salomonsen in het Noorse Kattfjordeidet op We hebben een aantal mensen gevraagd om hun herinneringen 30 oktober 2013 toen de aarde geraakt werd door een Coronal Mass aan Wubbo op te schrijven. Ejection. De foto is genomineerd voor de astronomische foto van het jaar 2014. Op 2 september heeft de NVR ook een event in het Een andere uitslag van de enquête was dat onze leden interesse Omniversum over SolarMax & het poollicht georganiseerd. hebben in wat er gebeurt op ruimtevaartgebied buiten Europa en in het bijzonder China werd dan vaak genoemd. Oud- hoofdredacteur Henk Smid heeft daarom een tweedelig artikel geschreven wat een overzicht geeft van het verleden, heden en toekomst van de Chinese draagraketten. Verder vind u dit nummer een artikel over Ruimtevaartfilms als aanvulling voor de NVR filmavonden en aandacht voor de eerste Space-Up in Nederland waarbij natuurlijk ook de NVR betrokken was. Binnen de redactie heeft zich een wijziging voltrokken. Kees van der Pols heeft aangegeven zijn redactietaken steeds moeilijker te kunnen vervullen in combinatie met zijn drukke professionele bezigheden in Duitsland. We danken Kees hartelijk voor zijn bijdrage de afgelopen twee en half jaar en hopen dat hij wel artikelen voor het blad zal blijven schrijven en onze intermediair wil blijven met ESOC, het operations center van ESA. We wensen u veel leesplezier en danken alle auteurs ook deze keer weer voor hun bijdragen. Foto van het kwartaal Peter Buist Komeet 67P/Churyumov-Gerasimenko, op 104 km afstand gefoto- grafeerd door Rosetta's OSIRIS camera. [ESA/Rosetta/MPS for OSI- RIS Team MPS/UPD/LAM/IAA/SSO/INTA/UPM/DASP/IDA] Nederlandse Vereniging voor Ruimtevaart (NVR) Bestuur Websitecommissie Ereleden Copyright © 2014 NVR Het bestuur van de NVR wordt Drs. B. ten Berge (voorzitter) Ir. D. de Hoop Alle rechten voorbehouden. Gehele of gekozen door de leden en bestaat uit: Ir. L. Boersma Prof. Dr. C. de Jager gedeeltelijke overname van artikelen, Dr. Ir. G.J. Blaauw (voorzitter) M. Hartman-Maatman Drs. A. Kuipers foto’s en illustraties uit Ruimtevaart Drs. T. Masson-Zwaan (vice-voorzitter) Ir. J.H. de Koomen is alleen toegestaan na overleg met Drs. B. ten Berge (secretaris) Sociale media-commisie P. Smolders en akkoord van de redactie, en met Ir. J.A. Meijer (penningmeester) Drs. T. Zwaan-Masson (voorzitter) Prof. Ir. K.F. Wakker bronvermelding. De NVR noch de Dr. Ir. P.J. Buist Drs. Ing. R. Timmermans drukker kan aansprakelijk gesteld worden Ir. S. de Jong Mr. S.V. Pieterse Contact voor de juistheid van de informatie in dit Mr. F.N.E. van ’t Klooster Richelle Scheffers blad of voor eventuele zet- of drukfouten. Dr. Ir. C. Verhoeven Evenementencommissie Kapteynstraat 1 Ir. L. van der Wal Ir. L. van der Wal (voorzitter) 2201 BB Noordwijk Kopij Ir. S. de Jong [email protected] Indien u een bijdrage aan het blad Redactie 'Ruimtevaart' Dr. Ir. M. Kruijff www.ruimtevaart-nvr.nl wilt leveren of suggesties wilt geven, Dr. Ir. P.J. Buist (hoofdredacteur) Ing. R.H. Linde ISSN 1382-2446 neem dan contact op met de redactie Ir. M.O. van Pelt (eindredacteur) Ir. B.-J. Vollmuller via [email protected]. De Ir. F.J.P. Wokke (eindredacteur) Dr. P. Wesselius Vormgeving en opmaak redactie behoudt zich het recht voor om Ir. P.A.W. Batenburg Esger Brunner/NNV ingezonden stukken in te korten of niet te Drs. P.G. van Diepen Kascommissie plaatsen. Ir. E.A. Kuijpers Ir. J. van Casteren Drukker Ing. M.C.A.M. van der List Ir. B. Willemse Ten Brink, Meppel Ir. H.M. Sanders MBA Drs. T. Leeuwerink Ir. Z. Pronk The Right Stuff Voorspellen van Een persoonlijke selectie van de ruimteweer door dertien meest realistische ruimte- 4 11 vaartfilms. zonneuitbarstingen Een satellietsysteem voor het in de gaten houden van de zon, ontwor- pen tijdens de Alpbach zomerschool. In memoriam Wubbo Wubbo Ockels: een foto- Ockels 17 overzicht 22 Persoonlijke ervaringen over samenwerken met Nederlands eerste astronaut. Twee decennia voortstu- e.Deorbit wing bij Moog Bradford Plans for actively removing large 24 elements of space debris. 29 Een selectie uit twintig jaar voortstu- wingsprojecten bij Moog Bradford. Touchdown of SpaceUp in Chinese ruimtevaart the Netherlands 32 Verleden, heden en toekomst van de Chinese draagraketten. 36 Report on the first SpaceUp unconfe- rence in Space Expo. Nederlandse bijdragen Ruimtevaartkroniek aan Space Propulsion Alle lanceringen en belangrijke 40 ruimtevaartgebeurtenissen tussen 4 42 2014 april 2014 en 30 juni 2014. Overzicht van de Nederlandse raket- voortstuwingsactiviteiten die onlangs in Keulen werden gepresenteerd. Ruimtevaart 2014 | 3 3 The Right Stuff Dertien “echte” ruimtevaartfilms Michel van Pelt Zelden kreeg een Hollywood-spektakelfilm zoveel aandacht van ruimtevaartfans en -experts als Gravity, dat ook in Nederland vorig jaar volle zalen trok. De film bevat onmogelijkheden en simplificaties om de vaart erin te houden, maar zelfs astronauten zijn het erover eens dat de getoonde hardware en het “ruimte-gevoel” de realiteit goed benaderen. Het is sowieso fijn om tussen de vele sci-fi actiefilms een min of meer realistische ruimtefilm te zien waarin de natuurwetten niet geheel overboord worden gegooid. Gravity is wat dat betreft bijzonder, maar gelukkig niet uniek: zo’n elke vijf jaar komt er een film uit die het hart van de ware ruimte- vaartfan harder doet slaan. In dit artikel een persoonlijk (dus subjectief) overzicht van de twaalf beste, en één niet-zo-beste, ruimtefilms. Echte ruimtevaartfilms respectievelijk een horde agressieve Mars- te denken van Frau im Mond, Destination Wat is een echte, realistische ruimtefilm? kevers (NASA weigerde zelfs alle mede- Moon en 2001, A Space Odyssey? Die films Eigenlijk zijn alleen Apollo 13 en The Right werking aan Red Planet; dan moet je het probeerden in hun tijd realistisch weer te Stuff gebaseerd op werkelijke gebeurte- toch bont maken, gezien de uitgebreide geven hoe de ruimtevaart er in de toe- nissen in de ruimte. De film October Sky NASA-steun die het toch ook bepaald niet komst uit zou zien, met als gevolg dat de vertelt een echt gebeurd verhaal en is realistische Armageddon kreeg). Maar wat eerste twee nu achterhaald en simplistisch onder ruimtevaartfans zeer geliefd, maar overkomen, terwijl de laatste nog steeds de raketten daarin komen niet hoger dan science fiction is. een paar kilometer. The Dish gaat zeker De criteria die ik uiteindelijk heb gekozen over ruimtevaart, maar alle actie vindt zijn dat een film in de bioscoop is vertoond, plaats op de grond, in de Australische geen documentaire is, is gebaseerd op “outback”. De James Bond film Moonraker werkelijk bestaande ruimtevaartprojecten heeft realistische Space Shuttles, en Arma- of -geschiedenis, en/of is bedoeld als een geddon laat echte NASA testcentra en een realistische weergave van ruimtevaart in (behoorlijk aangepast) Mir ruimtestation de toekomst. Dus geen War of the Worlds zien, maar wat daarmee gedaan wordt is en Star Trek maar wel Frau im Mond en 2001 erg onrealistisch (maar wel vermakelijk). In (ongeacht de buitenaardse monolieten die Capricorn One wordt een nep-Marslanding de film richting science fiction drijven). uitgevoerd met Apollo pakken, raketten en Probleem is dan nog de volgorde: verdient maanlanders; zeer ongeloofwaardig, want de meest realistische film de eerste plaats als je een Marslanding wilt “faken” moet je (duidelijk Apollo 13), de film met de meeste zeker geen voor een Marsmissie volledig invloed (2001), of de meest artistieke (2001 ongeschikte Apollo hardware gebruiken. of toch misschien October Sky)? Het blijft Mission to Mars en Red Planet zijn enigs- hoe dan ook een subjectieve keuze. Daar- zins realistisch wat hardware betreft, maar om in plaats van een traditionele opsom- dat gaat verloren in het geweld rond een Originele Frau im Mond aankondiging. ming hier een poging om de geschiedenis ongeloofwaardige Martiaanse beschaving [UFA] van de ruimtevaart te vertellen aan de 4 Ruimtevaart 2014 | 3 De raket “Friede” uit Frau im Mond wordt naar de startplaats gere- De ergonomie van de besturing aan boord van de “Friede” liet nog den. [UFA] wel te wensen over. [UFA] hand van de dertien meest “realistische” grote hoeveelheden water op en onder Dit gebeurt onder andere door een “film films. “Spoilers” zijn hierbij onvermijdelijk, het lanceerplatform van de Space Shuttle in de film” waarin Woody Woodpecker in maar ik probeer die tot een minimum te gespoten. De bovenste trap, met daarin simpele taal de geplande maanvlucht uit- beperken omdat alle genoemde films het geïntegreerd het bemande ruimtevoer- legt. Ruimtevaartpionier Oberth was ook waard zijn (alsnog) te bekijken; ze zijn al- tuig, is aan de ene kant zwart en aan de bij deze film als adviseur betrokken, samen lemaal op DVD/Blu-ray en vaak ook online andere kant wit, zodat via rotatie van het met de bekende science fiction auteur Ro- (via iTunes, Pathé Thuis e.d.) te vinden.