1 ZESZYTY GDYŃSKIE NR 10 Tożsamość kulturowo-cywilizacyjna Gdyni Wyższa Szkoła Komunikacji Społecznej w Gdyni ZESZYTY GDYŃSKIE NR 10 Tożsamość kulturowo-cywilizacyjna Gdyni pod redakcją Mirosława Gawrona i Heleny Głogowskiej Gdynia 2015 4 Recenzenci: prof. dr hab. Jacek Knopek Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu prof. dr hab. Janusz Mieczkowski Uniwersytet Szczeciński w Szczecinie prof. dr hab. Jan Waskan Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Redakcja techniczna i skład: Mirosław Gawron Kazimierz Iwaszko Korekta w języku angielskim: Michał Tuszyński Projekt okładki: Konrad Niżnik Zdjęcie na okładce: Kaplica Stoczniowców, Portowców i Ludzi Morza w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Gdyni. Fot. Marek Zambrzycki Wydawca: Wyższa Szkoła Komunikacji Społecznej w Gdyni ul. Armii Krajowej 46 81-365 Gdynia tel./faks +48 58 661 30 12 e-mail: [email protected] ISSN 1896-3463 5 Spis treści Helena Głogowska Słowo wstępne .........................................................................................................................................7 Andrzej Chodubski Szczególne cechy kultury w przestrzeni gdyńskiej............................................ ..................... ..........33 Jarosław Lisica Gdynia - moja „mała ojczyzna” w globalnym świecie......................................................................45 Sławomir Sutowski Zarys historii zaślubin Polski z morzem.............................................................................................57 Grzegorz Piwnicki Kobiety w Wojsku Polskim............ ................................................................................. ................... 63 Michał Tuszyński Organizacja strajku w grudniu 1970 r. w Gdyni w relacji Jerzego Kowalczyka............................77 Kazimierz Iwaszko Samorząd gdyński z perspektywy 25 lat..................................................................................... ....... 95 Margaretta Mielewczyk Ewolucja „Solidarności”: od wewnętrznej spójności do wewnętrznych podziałów.......................115 Maciej Szczurowski Symbole w przestrzeni publicznej Gdyni....................................................................................................127 Marcin Horała Problematyka rodziny i polityki prorodzinnej w wybranych dokumentach strategicznych i programowych miasta Gdyni obowiązujących w 2014 r...............................................................137 Miron Kłusak Kryzys jako zagrożenie dla dobrobytu obywateli i politycznej stabilności władzy publicznej.........151 Mariusz Kardas Zabudowa mieszkaniowa w Gdyni w świetle przedwojennych regulaminów i instrukcji.... ...159 Mirosław Gawron Wpływ Stowarzyszenia Przyjaciół Cisowej na obraz kultury lokalnej.........................................175 6 Helena Głogowska Pomorska Szkoła Sztuk Pięknych w życiu kulturalnym miasta.....................................................189 Violetta Łuba Działalność fotograficzna i oświatowa Bolesławy i Edmunda Zdanowskich.............. ...............213 Szymon Kawałko Podmioty ochrony zdrowia w Gdyni na tle polskiej polityki zdrowotnej................................. .225 Piotr Giruć Znaczenie gdyńskich odziałów Agencji Rynku Rolnego i Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w finansowaniu rolnictwa w województwie pomorskim ..................239 Monika Chojnacka Migracje gdyńskie na przykładzie rodziny Żydowo....................................................................... 255 Paweł Nieczuja-Ostrowski Ormianie w Gdyni............................................................................................................................... 265 Joanna Leska-Ślęzak Kontakty Gdyni z Holandią......... ................................................................................................. ...287 Rafał Połeć Sprawa kradzieży środków walki Marynarki Wojennej największym wyzwaniem dla gdyńskiej Żandarmerii Wojskowej ...................................................................................... ......293 Z kroniki uczelni .............................................................................................................................................305 Noty o autorach ...............................................................................................................................................315 „Zeszyty Gdyńskie” nr 10, 2015 Słowo wstępne 10 lutego 2015 r. w Wyższej Szkole Komunikacji Społecznej w Gdyni odbyła się X konferencja poświęcona tożsamości kulturowo-cywilizacyjnej Gdyni, organizowana pod patronatem Prezydenta Miasta Gdyni dr. Wojciecha Szczurka, z okazji 89. rocznicy nadania jej praw miejskich. Z tej okazji w mieście odbyły się też różnorodne imprezy1: 8 lutego - uroczysta msza święta w kościele pw. Najświętszej Maryi Panny przy ul. Świętojańskiej, koncert Chóru Simfonia pod dyrekcją Bogny Świłło „...A ja kocham moją Gdynię” w kościele pw. św. Antoniego na Wzgórzu św. Maksymiliana, 10 lutego - urodzinowy czekoladowy toast obok InfoBoxu, urodzinowe zdjęcie gdynian, składanie kwiatów na Płycie Marynarza Polskiego na Skwerze Kościuszki, uroczysta sesja Rady Miasta, bezpłatne zwiedzanie muzeów: Miasta Gdyni, Marynarki Wojennej i Gdyńskiego Muzeum Motoryzacji, 21 lutego - tradycyjny Marsz i Bieg Urodzinowy Gdyni2. Na konferencji wygłoszono 13 referatów. Prof. Andrzej Chodubski zwrócił uwagę na szczególne cechy kultury w przestrzeni Gdyni. Odwołując się do klasycznego rozumienia kultury jako dziedzictwa przeszłości stwierdził, że wyzwaniem współczesnym jest pielęgnowanie przeszłości, a jednocześnie patrzenie w przyszłość. Obecnie znaczącą rolę w kreowaniu kultury odgrywają media, które najczęściej kształtują postawy i aspiracje pożądane politycznie. Wzorcem staje się model amerykański. W kulturze Gdyni istotne miejsce zajmuje przeszłość wiejska, oparta o trwałe wartości kształtowane od X do XX w., takie jak: pomorskość i kaszubskość. Nadmorskie położenie, tradycyjne zajęcia (rybołówstwo), etniczność wywierały przez stulecia wpływ na kulturę Gdyni. Nie bez znaczenia były też wpływy państwowe – niemieckości (przed I wojną światową oraz w czasie II wojny światowej) i polskości, które nadawały kulturze odpowiedni charakter narodowy. Polskie oblicze Gdyni było szczególnie widoczne w okresie międzywojennym oraz po II wojnie światowej, dzięki odpowiedniej polityce państwa polskiego. W XIX w. wpływ na kulturę pomorską wywierały znaki germanizacyjne. Doświadczenie Gdyni wskazuje, że kulturę wykorzystywano w jej dziejach pragmatycznie do uzasadniania jej polskości bądź niemieckości. Ponieważ kultura w szerokim rozumieniu staje się zagrożeniem zwłaszcza dla władzy, więc im jest niższa, tym łatwiej się rządzi. W strukturze władz samorządowych często jest niedoceniana, gdyż wymaga ciągłego dofinansowania, by 1 Patrz: “Ratusz”, nr 1180, z dn. 6-12.02.2015 r., s. 1. 2 M. Lange, Moc urodzinowych atrakcji w Gdyni, „Polska Dziennik Bałtycki”, nr 30, z dn. 6.02.2015 r., dodatek „Tygodnik Trójmiasto”, s. 11. 8 Helena Głogowska mogła się rozwijać. Dr Monika Chojnacka przedstawiła migracje gdyńskie na przykładzie rodziny Żydowo. Zdzisława Żydowo, urodzonego w 1891 r. w Pacynie pod Kutnem, Franciszek Sokół zaprosił do Gdyni na posadę naczelnika wydziału finansowego. Otrzymał dom od miasta. Ożenił się z Heleną Kasperek, z którą miał troje dzieci: Jana, Mariusza i Grażynę. We wrześniu 1939 r. wyjechał z rodziną do Kutna, a po wojnie wrócił do Gdyni, by na stałe związać się z Trójmiastem. Los tej rodziny pokazuje drogi inteligencji polskiej, które prowadziły ją z różnych miejsc Polski do nowo powstałego miasta. Dr Szymon Kawałko omówił oblicza współczesnej ochrony zdrowia w Gdyni. Wskazał na niski odsetek osób młodych w Gdyni (poniżej 17%) oraz wysoki odsetek osób starszych, który wykazuje tendencję rosnącą. W Gdyni istnieją 3 szpitale publiczne: Szpital Miejski (od 1928 r.), Szpital Morski im. PCK (od 1958 r.), Uniwersyteckie Centrum Medycyny Tropikalnej (od 1938 r.). Od 1996 r. w Gdyni działa prywatna klinika „Medica”. Istnieje 86 poradni ambulatoryjnych, które rocznie udzielają ponad 1,8 porad rocznie. Dr Joanna Leska-Ślęzak przedstawiła współczesne kontakty gdyńsko-holenderskie, wśród których na uwagę zasługuje prywatne muzeum Gdynia, znajdujące się w jedynej ocalałej stodole w Axel w Holandii. Prof. Miron Kłusak skoncentrował się na kryzysie jako zagrożeniu dla dobrobytu i stabilności społeczności lokalnej. Stwierdził, że największym zagrożeniem jest chaos, a kryzys temu sprzyja, gdyż uderza w państwo prawa, w kulturę i społeczeństwo obywatelskie. Nawiązując do społeczności gdyńskiej, podkreślił jej różnorodność, a jednocześnie zbyt mały udział w wyborach. Dr Mariusz Kardas przedstawił działalność komisji zabudowy osiedli miasta Gdyni w świetle instrukcji i regulaminów z lat 30. XX w. Odwołał się do ustawy z 1930 r. o rozbudowie miast polskich. Jerzy Kowalczyk opowiedział o Gdyńskim Komitecie Strajkowym z grudnia 1970 r., w którym był sekretarzem. Omówił jego powstanie, działalność oraz losy jego działaczy. Violetta Łuba przedstawiła działalność fotograficzną i oświatową znanych fotografików wileńskich Bolesławy i Edmunda Zdanowskich, którzy po wojnie osiedli w Gdyni. Dr Paweł Nieczuja-Ostrowski przybliżył Ormian, którzy na trwale wpisali się w kulturę Gdyni. Prof. Maciej Szczurowski omówił symbole w przestrzeni politycznej Gdyni. Stwierdził, że miasto samo w sobie stanowi symbol. Przywołał symbole duchowe, takie jak: „Ballada o Janku Wiśniewskim”, patriotyzm oraz polskość. Gdynia traktowana bywa także jako symbol przedsiębiorczości. Odwołując