SYNERGIA WYBRANYCH KAPITAŁÓW PODKARPACIA. NARZĘDZIA AKTYWIZACJI SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH PRZEZ CO-DESIGN Patrycja Żegleń Hubert Kotarski Jan P. Gałkowski Jarosław Herbert Rzeszów 2016 Publikacja wydana w ramach Projektu dofinansowanego przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju w ramach Programu Innowacje Społeczne pt.: „Model aktywizacji społeczności lokalnych oraz narzędzia IT poprzez Co-design” o akronimie MASIT_COD Wydawca: Uniwersytet Rzeszowski Al. T. Rejtana 16c 35-959 Rzeszów Recenzja naukowa: prof. Tadeusz Chrobak prof. Bogusław Sawicki Opracowanie redakcyjne: Janusz Halik Projekt graficzny, skład, łamanie: Andrzej Kucharczyk Agencja Wydawnicza PAJ-Press www.pajpress.com.pl ISBN: 978-83-943775-9-5 Publikacja nieodpłatna, wydana na licencji Creative Commons CC-BY-NC SPIS TREśCI Patrycja Żegleń, Hubert KotarsKi, jan P. gałKowsKi, jarosław Herbert WSTĘP ................................................................................................................................... 5 Patrycja Żegleń, Hubert KotarsKi, jarosław Herbert METODOLOGIA BADAŃ .................................................................................................. 8 jan P. gałKowsKi 1. CO-DESIGN – NARZĘDZIE AKTYWIZACJI SPOŁECZNOŚCI LOKALNYCH ...................................................................................... 16 1.1. Empowerment i innowacyjność ............................................................................ 16 1.2. Kreatywność i kontekst społeczny ........................................................................ 17 1.3. Społeczny co-design – współprojektowanie rzeczywistości społecznej ............ 19 1.4. Co-design jako komunikowanie, generowanie wiedzy i badanie ....................... 22 Kluczowe elementy co-designu ................................................................................... 25 1.5. Podsumowanie ....................................................................................................... 28 Patrycja Żegleń, jarosław Herbert 2. ZASOBY KAPITAŁU PRZYRODNICZO-KULTUROWEGO WYBRANYCH POWIATÓW WOJEWÓDZTWA PODKARPACKIEGO .................... 29 2.1. Wprowadzenie ....................................................................................................... 29 2.2. Podstawowa terminologia - zagadnienia definicyjne........................................... 30 2.3. Potencjał turystyczny wybranych powiatów w kategorii: turystyka, zdrowie, ekotechnologie ...................................................................... 32 2.3.1. Powiat Strzyżowski ............................................................................................ 34 2.3.2. Powiat Ropczycko-Sędziszowski ...................................................................... 44 2.3.3. Powiat Rzeszowski ............................................................................................. 56 2.3.4. Powiat Lubaczowski........................................................................................... 82 2.3.5. Powiat Przemyski ............................................................................................... 101 2.3.6. Wnioski z analizy zinwentaryzowanych obiektów ........................................... 128 2.4. Podsumowanie i wnioski końcowe....................................................................... 131 Hubert KotarsKi 3. KAPITAŁY PODKARPACIA – ENDOGENNE ZASOBY AKTYWNOŚCI SPOŁECZNOŚCI LOKALNEJ ........................................................................................... 133 3.1. Kapitał ludzki – zagadnienia definicyjne.............................................................. 133 3.2. Zasoby i poziom kapitału ludzkiego mieszkańców wybranych powiatów województwa podkarpackiego ............................................................................. 137 3.2.1. Prężność demograficzna ..................................................................................... 141 3.2.2. Poziom wiedzy funkcjonalnej ............................................................................ 145 3.2.3. Stan zdrowia........................................................................................................ 148 3.2.4. Aktywność społeczno-gospodarcza ludności ................................................... 152 3.2.5. Aktywność społeczna ......................................................................................... 155 3.2.6. Poziom jakości kapitału ludzkiego w badanych powiatach ............................. 159 3.3. Kapitał społeczny – spoiwo lokalnej społeczności .............................................. 159 3.4. Kapitał społeczny a aktywność społeczna ............................................................ 166 3.4. Zaufanie – fundament społeczności obywatelsko zaangażowanej ..................... 176 3.5 Chęć do współdziałania społecznego .................................................................... 182 3.6. Informacja i komunikacja ...................................................................................... 189 3.7. Otwartość na innych .............................................................................................. 206 3.8. Wnioski z badań nad kapitałem ludzkim i społecznym....................................... 210 Bibliografia ............................................................................................................................. 214 Aneks ...................................................................................................................................... 218 Spis fotografii ......................................................................................................................... 218 Spis rysunków ........................................................................................................................ 219 Spis wykresów ....................................................................................................................... 219 Spis tabel ................................................................................................................................ 220 PATRYCJA Żegleń, HUBERT KOTARSKI, JAN P. GałKOWSKI, JARosłaW HERBERT WSTęP W najogólniejszym sensie kapitał to dobra lub zasoby, które po pierwsze mają dla właściciela jakąś wartość, po drugie, mogą być wymienialne na inne, i które po trzecie, odpowiednio używane, a w szczególności wprowadzone w obieg gospodarczy, pomnaża- ją swoją wartość, przynoszą zysk. Tym kapitał różni się od dóbr konsumpcyjnych, które poprzez użycie pomniejszają się, a nawet całkowicie niweczą swoją wartość (Sztompka, 2016, 281). Właśnie ta cecha kapitału, zdolność jego pomnażania, zainteresowała bada- czy, którzy zwrócili uwagę na takie odmiany kapitału, jak kapitał ludzki, społeczny czy kulturowy. Dodatkowym aspektem, na który warto zwrócić uwagę, jest to, iż w ciągu mi- nionej dekady byliśmy świadkami stałego wzrostu zainteresowania badaniami regional- nymi, rozwojem gospodarczym regionów, które stały się kluczowymi podmiotami opartej na wiedzy oraz usługach gospodarki. To ponowne „odkrycie” regionów ma swoje głębo- kie implikacje w polityce społeczno - gospodarczej zarówno poszczególnych państw, jak i całej jednoczącej się Europy. Unia Europejska promuje politykę decentralizacji mającą na celu umocnienie gospodarki regionów poprzez wzrost jej produktywności i innowacyj- ności. Inną konsekwencją ożywionego zainteresowania regionami jest gwałtowny wzrost studiów i badań regionalnych, koncentrujących się zarówno na kwestii konceptualizacji re- gionu i związanych z nim pojęć, jak i na poszukiwaniu podejść metodologicznych najlepiej służących opisowi oraz wyjaśnianiu zjawisk regionalnych (Sagan, 2004, 25). W tą proble- matykę wpisuję się również odwołanie do teorii kapitału ludzkiego, kapitału kulturowego i kapitału społecznego oraz ich roli w rozwoju regionalnym. W pracach z zakresu regional science do podstawowych czynników mających wpływ na budowę konkurencyjności regionu zalicza się powszechnie: kapitał ludzki, szeroko ro- zumianą infrastrukturę i kapitał społeczny. Te trzy czynniki wyczerpują warunki realizacji wysokiej konkurencyjności gospodarki. Są to czynniki, których wystąpienie daje bardzo duże gwarancje pomyślnego tempa rozwoju regionu. Często podnoszony w literaturze przedmiotu problem „rozwiniętej i zróżnicowanej struktury gospodarki” jako czynnika rozwoju konkurencyjności regionu, ma większe znaczenie dla pomiaru konkurencyjności w ujęciu statycznym, niż w procesie budowy tego czynnika. Budowa konkurencyjności re- gionu jest ujęciem dynamicznym zmierzającym do stworzenia rozwiniętej i zróżnicowanej struktury gospodarki. Innowacyjny charakter gospodarki zaliczany przez wielu autorów do najważniejszych czynników konkurencyjności jest skutkiem nagromadzenia w regionie kapitału ludzkiego i społecznego oraz dobrej infrastruktury. Pamiętać należy również o tym, że kapitał społeczny, ludzki i kulturowy stały się jednymi z najczęściej używanych pojęć w naukach społecznych w ostatnich latach. Teorie zajmujące się tymi trzema typami kapitałów okazały się szczególnie użyteczne w przypad- 6 Patrycja Żegleń, Hubert Kotarski, Jan P. Gałkowski, Jarosław Herbert ku próby wyjaśniania przemian zachodzących w ramach struktury społecznej społeczeństw postkomunistycznych. Przemiany te można ujmować na poziomie zmiany postaw oraz za- chowań w życiu przedstawicieli różnych kategorii społecznych. Można również zmierzać do uchwycenia ich następstw na poziomie ogólnych mechanizmów oraz kierunków ruchli- wości w obrębie wertykalnym – warstw i klas, lub ruchliwości