Olga Mazurek – Lipka Konstrukcje awansu społecznego w Stanach Zjednoczonych Między orientacją na dyplom akademicki a sukcesem medialnym Promotor: prof. zw. dr hab. Zbyszko Melosik Poznań 2012 Pracę tę dedykuję: Moim Rodzicom: za miłość, wsparcie i wiarę we mnie. Mojemu Bratu: za to, że JEST moim Bratem. Mojemu Mężowi: za oddanie i miłość. Mojemu Synowi: za motywację. Rodzinie i Przyjaciołom: za życzliwość i pomoc wszelaką. Bez WAS ta praca by nie powstała. Słowa to za mało, by wyrazić moją wdzięczność. 2 Szczególne podziękowania należą się mojemu promotorowi prof. zw. dr hab. Zbyszko Melosikowi, który okazał dużą cierpliwość we współpracy ze mną, wytrwale udzielając mi cennych wskazówek i poświęcając mi swój czas i zaangażowanie. Pragnę również podziękować dr hab. Agnieszce Gromkowskiej – Melosik, która w znacznej mierze przyczyniła się do powstania tej dysertacji doktorskiej. Dziękuję 3 Spis treści: Wstęp…………………………………………………………………………………….6 Część I Sukces społeczny 1. Awans społeczny………………………………………………………………...…15 2. Ruchliwość społeczna i nierówności społeczne………………………………..…..24 3. Kapitałspołeczny…………………………………………………………………...28 4. American Dream – ideologia amerykańskiego marzenia i jej ewolucja…………...46 5. Ideologia loterii……………………………………………………………………..73 6. Edukacja jako kanał ruchliwości społecznej……………...………………………..76 6.1. Wyzwania i ideały edukacji amerykańskiej…….………………...…………...78 6.2. Ideologia merytokracji……………………………….……………………….101 6.3. Działania afirmatywne…………………………………….………………….131 6.4. Instant edukacja……………………………………………….……………...142 7. Studium przypadku: Self made man jako tradycyjna wersja amerykańskiego sukcesu. Egzemplifikacje tożsamości……………………………………………..144 7.1. Benjamin Franklin – pierwszyself made man……………………..………...156 7.2. Barack Obama – self made man z „fuksem”…………………..……………..165 8. Wnioski……………………………………………………………………………185 Część II Sukces medialny 1. Sukces medialny typu instant…………………………….…...…………………..187 2. Siła oddziaływania mediów………………………………………………….........196 3. Sława typu instant ……………………………….…………………………..........211 4. Reality show – sukces instant (?)………………………..………………………...228 5. Studium przypadku: Celebryci i celebutantki……..….………..………………….255 5.1. Paris Hilton – tożsamość celebutantki...……………………………………...258 5.2. Tila Tequila – tożsamość wykreowana..……………………………………..264 5.3. Króliczki Playboya – ciałocentryczność tożsamości.………………………...269 4 Część III Alternatywne studium przypadku 1. Indian Dream……………………………….…………………………………......279 1.1. Społeczeństwo indyjskie…………………………………………………..…279 1.2. Edukacja w Indiach…………………………………………………………..285 1.3. Przemysł filmowy i wpływ aktorów – kapłanów ekranu, jako siła kształtująca mentalność do sukcesu……………………………………………………….296 Zakończenie Pedagogika sukcesu…………………………………………………………………...305 Aneks………………………………………………………………………………….326 Spis rysunków…………………………………………………………………………337 Spis tabel………………………………………………………………………………337 Bibliografia……………………………………………………………………………338 Adresy internetowe…..………………………………………………………………..356 5 Wstęp Prezentowany tekst zawiera koncepcje amerykańskiego sukcesu społecznego, przygotowanego pod kierunkiem profesora doktora habilitowanego Zbyszko Melosika. Celem pracy jest odpowiedź na pytanie o koncepcje sukcesu życiowego w Stanach Zjednoczonych. Niniejsza praca będzie ma charakter studium z socjologii edukacji, jako że podejmuje zagadnienie edukacji amerykańskiej oraz popkultury ze szczególnym uwzględnieniem wpływu mediów na postrzeganie sukcesu społecznego. W części pierwszej zawarte są tematy związane ze społeczeństwem amerykańskim, możliwościami odniesienia awansu społecznego oraz edukacją amerykańską. Rozdział pierwszy poświęcony został koncepcji awansu społecznego, jak należy go rozumieć z czym się wiąże i na ile istnieje możliwość jego zrealizowania. Stany Zjednoczone wierzą w awans społeczny. Istotą wartości amerykańskich jest możliwość pięcia się w górę po drabinie społecznej i osiągania zamierzonych celów. Elementarnym ideałem Amerykanów jest pozbawiona społecznej stygmatyzacji szansa by odnieść sukces, o ile tylko ma się odpowiednie predyspozycje. Podstawowym założeniem społeczeństwa amerykańskiego jest przekonanie, że każdy może sukces odnieść, pod warunkiem ciężkiej i wytrwałej pracy, determinacji i wiary w to, co się robi. W rozdziale drugim poruszony zostaje problem ruchliwości społecznej i nierówności społecznych. Jak udowodniły eksperymenty społeczne komunistów: nie ma społeczeństwa bezklasowego. Także społeczeństwo amerykańskie podzielone jest na klasy: wyższą, średnią i niższą. Przedstawiciele poszczególnych klas mają większą lub mniejszą szansę na odniesienie sukcesu. Nie zmienia to jednak faktu, iż w zależności od indywidualnych predyspozycji lub ich braku jednostka może przemieszczać się na szczeblach drabiny społecznej. Społeczeństwo amerykańskie jako pierwsze przeciwstawiło się sztywnej hierarchii społecznej, kształtując podziały społeczne w oparciu o indywidualne cechy jednostki. Współczesna struktura społeczna może jednak stać się utrudnieniem w osiągnięciu zamierzonych celów. Jak zauważa E. Hopper przedstawiciele klas niższych mają mniejsze szanse na odniesienie sukcesu, ponieważ ich ambicje są wychładzane. Poza tym mają mniejszy dostęp do materiałów, książek i zajęć dodatkowych niż rówieśnicy z klas uprzywilejowanych, których ambicje są podgrzewane, a ich rodzice mają środki finansowe na wspomaganie rozwoju i wiedzy dziecka. 6 Kapitał społeczny jest podstawą rozważań w rozdziale trzecim. Jednostka przychodząc na świat staje się członkiem określonej grupy społecznej wyznającej katalog wartości i zasad. W zależności od wpojonych ideałów i obserwowanych wzorów jednostka podejmuje takie a nie inne życiowe decyzje. Można więc powiedzieć, iż urodzenie może determinować los jednostki, co nie oznacza, że nie ma ona wpływu na jego zmianę. Jednak jak potwierdzają badania zwłaszcza jednostkom o niskim kapitale społecznym z wielu powodów trudno pokonać istniejące przeszkody na drodze do osiągnięcia celu. W rozdziale czwartym analizowany jest problem sukcesu w kontekście American Dreamu, rozumianego jako forma realizowania możliwości i bogacenia się. Od powstania zalążku społeczeństwa amerykańskiego Nowy Ląd dawał przybyłym na niego imigrantom szansę na rozpoczęcie nowego, lepszego życia. American Dream stał się ideologią całego świata, obietnicą na lepsze, godniejsze życie w społeczeństwie wolnym, równym i sprawiedliwym. To szansa dla tych, którzy gotowi są do ciężkiej sumiennej pracy. To możliwość realizacji marzenia o własnym miejscu na ziemi, własnym domu, aucie i dobrej edukacji dla dzieci. W zależności od wyznawanych przekonań i wartości społeczeństwo dzieli się na tych, którzy uznają sukces edukacyjny, albo dla których cenniejszy zdaje się być medialny. Jednakże to kto go faktycznie odniesie jest często wynikiem zbiegu pewnych okoliczności lub ich braku. W rozdziale piątym poruszona jest kwestia ideologii loterii, której ideą jest brak pewności odniesienia konkretów skutków przy podjęciu określonych działań. Fakt odniesienia sukcesu jest bowiem uwarunkowany licznymi niewiadomymi. Rozdział szósty został poświęcony edukacji amerykańskiej traktowanej przez społeczeństwo jako drabinę pozwalającą się wspinać w hierarchii społecznej. W podrozdziale pierwszym została poruszona kwestia wyzwań jakie stoją przed edukacją amerykańską. Jak wykazują bowiem analizy stan edukacji amerykańskiej pozostawia wiele do życzenia i nadal nie jest w stanie zagwarantować wszystkim swoim obywatelem tego samego poziomu kształcenia. Z drugiej jednak strony jak zauważa Z. Melosik wartości przekazywane w szkołach amerykańskich kształtują pewnych siebie zorientowanych na sukces ludzi, którzy studiują na najlepszych uniwersytetach światach – uniwersytetach amerykańskich. Ogromny potencjał wiary w możliwości ucznia, zakłócany jest przez ograniczenia systemu edukacji. 7 Odpowiedzią na nie ma być ideologia merytokracji, która jest przedmiotem rozważań drugiego podrozdziału. Amerykanie wierzą, iż w myśl ideałów self made mana jednostka wybitna poradzi sobie nawet w najtrudniejszych warunkach i osiągnie sukces. Podstawą w osiągnięciu sukcesu edukacyjnego jednostki są jej indywidualne predyspozycje. Dzięki nim jednostka ma możliwość zdobycia odpowiedniego statusu społecznego, związanego we współczesnym świecie z posiadaniem i konsumpcją. Postawa ta jednak spotyka się z liczną krytyką. Ponieważ jak zauważają badacze przedmiotu są grupy, których dostęp do edukacji jest ograniczony tylko ze względu na przynależność etniczną (rozdział trzeci). Dlatego należy podjąć wszelkie możliwe kroki, by wyrównać szanse mniejszości na poprawę dostępu do edukacji na poziomie wyższym, i co za tym idzie poprawy warunków życia i zatrudnienia. Jednakże we współczesnym świecie kultury instant dla wielu lata poświęcone na naukę, czas wysiłek i wyrzeczenia to zbyt trudny do zrealizowania plan. Dlatego jest duże zapotrzebowanie na edukację typu instant, która ma niewiele wspólnego z ideologią self made mana i merytokracji. Egzemplifikacjami i wzorami do naśladowania stali się self made mani, którzy z rękoma chętnymi do pracy, otwartym umysłem, odwagą w sercu i uczciwością dążyli do celu, by z ubogiego chłopca stać się magnatem. Pierwowzorem self made mana jest Benjamin Franklin, który potrafił ciężko pracować, starł się samodzielnie kształtować charakter i był oddany społeczeństwu, uznając, że nie będzie patentował swoich wynalazków i na nich zarabiał, gdyż jest to własność wspólna. Poza tym wspomagała charytatywnie wszelkiego rodzaju organizacje. Napisana przez niego książka stała się punktem