Zbyněk Janáček (ur.1957), grafik, dr hab. sztuk plastycznych, prof. Uniwersytetu Ostrawskiego. Studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Ołomuńcu (Czechy). Do 2015 r. Dziekan Wydziału Artystycznego Uniwersytetu Ostrawskiego (Czechy). Uczestnik wielu wystaw indywidualnych (Praga, Ołomuniec, Opawa, Kraków) i zbiorowych w kraju i za granicą (Polska, Niemcy, Kanada, Brazylia, Włochy, Indie, Chorwacja, Rosja, Kostaryka,, Korea). Laureat wielu nagród, m.in.; Vladimíra Boudníka (2013), Międzynarodowego Triennale Grafiki Kraków/ Istambuł (2013 ). Jego aktywność twórcza koncentruje się głównie w obszarze grafiki warsztatowej, wcześniejsze prace powstawały w technice linorytu kolorowego, a w ostatnich latach poświęca się serigrafii oraz drukowi cyfrowemu. Zbyněk Janáček (born in 1957) a graphic artist, habilitated doctor of the fine arts, professor of the University of Ostrava. He studied at the Faculty of Philosophy of the Palacký University Olomouc (Czech Republic). Until 2015, dean of the Faculty of Fine Arts of the University of Ostrava (Czech Republic). The participant of many individual exhibitions (Prague, Olomouc, Opava, Krakow) and group exhibitions at home and abroad (Poland, Germany, Canada, Brazil, Italy, India, Croatia, Russia, Costa Rica, Korea). The winner of many awards, among others, Vladimír Boudník Award (2013), International Print Triennial Krakow/ Istanbul (2013). His creative activity focuses mainly on graphic art, earlier works were created in the technique of colored linocut, and in recent years, he has been interested in serigraphy and digital printing. Zbyněk Janáček Room for K.M. VI., Black, 1220×820 mm, 2017 W stronę teorii hybryd postmedialnych 1 W stronę teorii hybryd postmedialnych 3 pod redakcJą Mieczysława Judy katowice 2019 4 PIOTR ZAWOJSKI W stronę teorii hybryd postmedialnych 5 Spis treści Contents MiecZySŁaw JUda 6 paweŁ FrąckiewicZ 143 Od redaktora Litografia w granicach wyobraźni cyfrowej From the Editor Lithography within the Limits of the Digital Imagination piotr ZawoJSki 25 Marian oSliSlo 171 W stronę teorii hybryd postmedialnych CallTrane – koncert multimedialny Toward the Theory of Post-media Hybrids CallTrane – the multimedia concert antoni porcZak 63 piotr MUScHalik 199 Troglodyci cyfry Vanitas Troglodytes of the Digit Vanitas adaM roManiUk, natalia roManiUk 81 Jan paMUŁa 231 Dialog z cyfrowym cieniem Seria komputerowa The Dialog with a Digital Shadow Computer series MateUSZ dąbrowSki 115 recital Gabrieli SZendZielorZ 243 Spór realizmu z idealizmem Gabriela SZendZielorZ piano recital The Debate between Realism and Idealism MIECZYSŁAW JUDA Od redaktora From the Editor Zbyněk Janáček PostPostMal BW 3.4, 1060x1060 mm, 2016 8 mieczysław JUda Od Redaktora 9 ortus electronicus oplata nas swoimi witkami coraz bardziej. po sobie etapy. Interwał manifestujących się kształtów rzeczywistości, Kiedyś hortus, to zaledwie część ogrodu rzymskiego w domu a właściwie tego, co będziemy skłonni za nią uznać – jak w Second Life, H mieszkalnym, dziś w swoim elektronicznym wydaniu niemal Lineage (MMORPG), MUD, Fortnite, League of Legends, czy Minecraft – wszystko. Anektuje coraz więcej miejsca, świata i naszego światła. Co- będzie się dramatycznie skracać. Jedyną rozsądną strategią z naszej raz mniej jest takich miejsc, w których nie natrafialibyśmy na jego ślady. strony będzie zachować stoicki spokój, jak wobec informacji o potwier- Co więcej, coraz bardziej z nim, w nim i nim jesteśmy. Jego przepastne dzeniu istnienia fal grawitacyjnych, „sfotografowaniu” czarnej dziury, ramiona ogarniają, są jak deleuzjańskie kłącze, a on, kusząc na wszelkie modelu cyklicznym Friedmana i chaotycznej inflacji Lindego, konfo- sposoby, tworzy iluzje, że jeśli czegoś naprawdę potrzebujemy, to wła- remnej kosmologii Pernose’a, czy pączkujących wszechświatów Smolina. śnie jego. Że pod tą obietnicą wszystkiego dla wszystkich, to znaczy bez Gęstość zmiany i wolumen napierających informacji dawno osią- rachunków dla nas, kryje się zwyczajna blaga, to już wiemy i nic nam to gnęły poziom niekonsumowalny, tj. taki, że osobnik nie jest w stanie nie przeszkadza. Umiejętności masowania własnej świadomości mie- wiedzieć, co się dzieje i dlaczego, by móc zachować poczucie sprawstwa, liśmy wielkie zawsze, teraz jedynie dysponujemy innymi, wielokrotnie panowania nad własnym życiem. Próba zrozumienia jak w kablu wy- przeskalowanymi i wielokrotnie bardziej niebezpiecznymi narzędziami. chodzącym ze ściany może się pomieścić 400, 700, albo dowolnie ile Że to pokusa wielka wiemy, że nieuchronne upokorzenie przed nami bądź kanałow dostępnych następnie w telewizyjnym monitorze musi wiedzieć już nie chcemy, choć kto wiedzieć chce, wiedzieć może. skończyć się dla nas katastrofą, a ostatecznie jakoś to wszystko działa. Figura elektronicznej powłoki kultury jako virtualnego realis jest Fascynacja sprzed 15 lat, że kanał MySpace (kto to pamięta?) tuż po za- doświadczeniem codziennym każdego z nas. To co wirtualne stało się łożeniu osiągnął 10 mln użytkowników, w szczycie zarejestrowało się realne, a to realne (dawniej) dzisiaj musiałoby być nazywane realnym ich 250 mln, a w 2006 r. tygodnik Time nazwał go „metropolią on-line” realnym. To prosta droga pomylenia zmysłów. Profetyczne olśnienia i nadał tytuł „Człowieka Roku” jest martwa. Jakie to robi wrażenie przy sprzed ćwierć wieku Elmera DeWitt dotyczące stwierdzenia stanu aktualnie szacowanych 2 miliardach aktywnych użytkowników Facebo- rzeczy jako fundamentalnego przejścia od rzeczywistości atomu do oka i świadomości, że dzisiaj światu realnie zagraża Mark Zuckerberg, rzeczywistości bitu, wówczas traktowane jako postać łagodnej aberra- twórca i CEO firmy z Menlo Park dysponującej ok. 980 petabajtami in- cji, dzisiaj są po prostu banałem niewartym przytaczania. Odźwierni formacji, w tym niebezpiecznie dużego woluminu danych wrażliwych hortus electronicus to Claude Shannon i Alan Turing, którzy dali inte- dotyczących naszej prywatności, który z początkiem czerwca powołał lektualne i inżynierskie podstawy temu światu – nie jest przypadkiem, własną kryptowalutę Libra mającą w zamiarze przebić Bitcoina. Gdy że dwa pryncypialne budynki jednego z wydziałów krakowskiej AGH w 2007 roku Steve Jobs pokazał pierwszego iPhone’a wielu sądziło, że noszą ich imiona, a jego ewangelistami stają się William Gibson wska- to szaleństwo, bo królowały Nokia E62, Moto Q, Palm Treo i BlackBerry. zujący faktyczną cyfrową przestrzeń poza ekranem, Manuel Castels A dziś, sprzedaż kolejnych generacji słuchawki Apple’a oscyluje wo- prorokujący o społeczeństwie sieci i Derek de Kerckhove oraz Pierre kół 50-60 milionów sztuk na kwartał. Jak prawie już nikt nie pamięta Levi wieszczący świat virtualnego realis, a ten drugi deuxième déluge, serwisów BBS i euforii dot-comów, tak jeszcze prawie nikt nie wie, co chyba najpojemniejszą metaforę rzeczywistości, która nadeszła: drugi to TikTok i elektromagnetyczny smog. GAFA (Google+Amazon+Face- potop. Roy Kurzweil obieca nieśmiertelność w połączeniu samego mó- book+Apple) to imię najnowszego Molocha, który od tego fenickiego zgu jedynie z AI, a Elon Musk lot na Marsa jeszcze w tym pokoleniu. Ten jest bardziej skuteczny, bo to my sami naszym bezmyślnym udziałem świat co najwyżej będzie mieć tylko kolejne, coraz szybciej następujące w ich uwodzącej strategii budujemy sobie opresyjną rzeczywistość. 10 mieczysław JUda Od Redaktora 11 Tak jak wykluczenie cyfrowe stało się teraźniejszym znakiem społecz- mowa będzie o użytkowym jej obliczu projektowania i dizajnu. Net–art nych nierówności, tak prawo do zapomnienia na Facebooku, Instagra- nie mógł więc nie pojawić się w takich okolicznościach przyrody, gdyż mie i WhatsApp coraz bardziej rozumiane jest jako prawo podstawowe. zaistniał dla niego warunek zarówno konieczny jak dostateczny: Sieć, A tak miało być pięknie, nowe media obiecywały świeże szczęście czyli Internet. Nie tylko jako jeszcze jedna lokacja artefaktów genero- hiperrealności, czyli przekaz cyfrowy bardziej prawdziwy niż stan wyj- wanych poza Siecią, ale jako ich faktyczna materia prima. Stąd oswojo- ściowy, a faktycznie będący czystym nadmiarem, symulakrum, coś, co ne dziś jego i formy i działania, dedykowane strony www, poezja kodu nie ma przeszłości, a tylko teraźniejszość, czyste, niezainfekowane ASCII, narracja hipertekstu, netaktywizm, i webcast performance. Nie ontyczne ens recens. Percepcja rzeczywistości oparta na przeżywaniu. bezpośrednio, ale wobec takich praktyk, A.Porczak sformułował nośną Także interaktywność, możliwość współtworzenia „tekstu dla siebie”, eksplanacyjnie koncepcję shiftart, w której zdekonstruowane zosta- indywidualizację przekazu wciągniętą w świat Internetu z innymi jego ją wszystkie dotychczasowe ontyczne wyznaczniki dzieła: autorstwo, użytkownikami, gdzie każdy sam staje się otwartym wyzwaniem/ho- funkcja, percepcja, fundament bytowy, status interaktora [twórcy/od- ryzontem. I hipertekstualność, złamanie linearności przekazu i jego biorcy/kokreatora], miejsce bytowania. Hipertrofia funkcji rozrywkowej struktury, technikę asocjacyjną z dołączonymi do tekstu linkami sy- stanie się faktem i pojmowanie kultury już nie jako systemu tekstów mulującymi intertekstualność, ale nie na metapoziomie jak u Kristevej, kultury, ale wręcz jako zbiór interfejsów. Świat cyberkultury, czyli po tylko po prostu jego syntaksy. To możliwości pracy na wielu tekstach prostu świat okaże się nieusuwalnie policentryczny, poliwalentny i roz- jednocześnie, luźno powiązanych lub stanowiących autonomiczne od- proszony, tj. niehierarchiczny, sieciowy i płynny. syłacze, konstrukcja