Bibliografia historii gospodarczej Polski podczas II wojny światowej Marek Piotr Deszczyński Aldona Podolska-Meducka e g z e m p l a r z OBOWIĄZKOWY mfc : % & . J(k 32)'U 353/ ^ m ,gxou SZKOŁA GŁOWNA HANDLOWA W WARSZAWIE % WARSZAWA 2006 © Copyright by Marek Piotr Deszczyński, Aldona Podolska-Meducka & Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2006 Wszelkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianie całości lub fragipentó^ i^ifijejśze} publikacji bez zgody wydawcy zabronione. i. *£•. 1907 ^ |M F A! : 6 5 0 a A JW*- Wydanie I ISBN 978-83-7378-259-4 Szkoła Główna Handlowa w Warszawie - Oficyna Wydawnicza 02-554 Warszawa, al. Niepodległości 164 teł. 022 564 94 77, 022 564 94 86, fax 022 564 86 86 www.wydawnictwo.waw.pl,www.sgh.waw.pl/wydawnictwo/ e-mail: [email protected] Projekt okładki, skład i łamanie Studio DTP WHITE www.white.pl Druk i oprawa Drukarnia Cyfrowa DjaF 30-092 Kraków, ul. Kmietowicza 1/1 www.djaf.pl Zamówienie 112/XI/06 Spis treści Przedmowa..........................................................................................................................................5 Informacja o zasobie archiwalnym................................................................................................8 Bibliografie i inwentarze................................................................................................................12 Źródła drukowane...........................................................................................................................17 Opracowania....................................................................................................................................55 Aneks.................................................................................................................................................117 Wykaz skrótów.............................................................................................................................. 124 Przedmowa Praca, którą trzyma w rękach Czytelnik, ukazuje się w ramach serii bibliograficznej tworzonej przez pracowników Katedry Historii Gospodarczej i Społecznej Szkoły Głów- nej Handlowej w Warszawie. Do tej pory ukazała się Bibliografia historii gospodarczej drugiej Rzeczypospolitej, pod redakcją Wojciecha Morawskiego i Barbary Marandy- Porębskiej (1996), oraz opracowana przez Annę Jarosz, Janusza Kalińskiego i Andrzeja Zawistowskiego Bibliografia historii gospodarczej Polski w latach 1944-1989 (2003). Niniejsza edycja wypełnia lukę, jaką do tej pory stanowił okres II wojny światowej. Kampania polska 1939 r. oraz lata okupacji ziem polskich przez Niemcy, Związek Sowiecki, a także Słowację i Litwę mają już bardzo bogatą literaturę. Temat ten niejed- nokrotnie powraca w dyskusjach historycznych, by wspomnieć ostatnie dyskusje wo­ kół kwestii przymusowych przesiedleń, strat wojennych i odszkodowań za nie. Z tego Względu zasadne wydaje się przedstawienie osobom zamierzającym studiować te za­ gadnienia selektywnego zestawienia prac fundamentalnych i nadal użytecznych nauko­ wo, a także tych najnowszych, poruszających tematy do tej pory niemożliwe do zbada- nia ze względów politycznych, czy też wykorzystujących nowe zasoby źródłowe. Niewielka objętość publikacji jest zamierzona. Zespół autorski uznał za słuszne, by niniejsze zestawienie korespondowało wielkością z innymi woluminami serii. Stu­ dium przywołanych opracowań łatwo pozwoli pomnożyć zasób pozycji traktujących 0 przedmiocie. Natomiast spośród istniejących informatorów bibliograficznych war­ to sięgnąć do trzeciego tomu Bibliografii Historii Polski, opracowanego pod redakcją Wiesława Bieńkowskiego (Warszawa 1974), a także do wydawnictw seryjnych, przede Wszystkim do „Bibliografii Zawartości Czasopism"’. Przyjęte cezury czasowe to 1 września 1939 i 5 lipca 1945 r. O ile pierwsza data n'e wymaga komentarza, o tyle drugą należy opatrzyć przypomnieniem, że nastąpiło Wtedy cofnięcie uznania przez mocarstwa zachodnie legalnym władzom RP na uchodź­ stwie. Odtąd podmiotem prawa międzynarodowego był zdominowany przez komuni­ stów i Związek Sowiecki rząd „jedności narodowej", rezydujący w Warszawie. Z tak zakrojonego okresu wyłączono jednak miesiące okupacji ziem polskich przez Armię Czerwoną po 22 lipca 1944 r., tj. od momentu stworzenia przez Josifa Stalina zalążka "Władzy ludowej" w naszym kraju. Z drugiej strony autorom wydało się uzasadnione, by prezentowane zestawienie wzbogacić pewną liczbą publikacji na temat emigracji kombatanckiej po 1945 r., jako zjawiska bezpośrednio związanego z wydarzeniami H Wojny światowej. W toku kwerendy przyjęto, że podlegający jej obszar stanowi przede wszystkim terytorium II Rzeczypospolitej i Wolnego Miasta Gdańska w dniu 31 sierpnia 1939 r., Tę wskazówkę należy opatrzyć uwagą, że od rocznika 2005 począwszy, owa seria bibliograficzna Wstępna jest wyłącznie w wersji elektronicznej (BZCz_2005— >), funkcjonującej w systemie MAK. Zda- n,em autorów, popartym doświadczeniem w korzystaniu z niej, jest ona narzędziem zawodnym. Dotych­ czasowe klarowne ogólne kryteria podziału piśmiennictwa zostały zastąpione wielce rozbudowanym Katalogiem artykułów przedmiotowych, w praktyce utrudniającym poszukiwania, a przy tym - niestety 'Znacznie uboższym w odnotowywane pozycje. 6 B ibliografia h i s t o r i i gospodarczei P o l s k i p o d c z a s II w o i n y ś w i a t o w e ! nadto ziemie zamieszkane przez ludność polską poza granicami RP (np. Opolszczy­ znę), a poza tym rejony deportacji i uchodźstwa obywateli polskich po kampanii 1939 r. W stworzonym zbiorze, obejmującym ponad dwa tysiące pozycji, dominuje lite­ ratura polska - tak krajowa, jak i emigracyjna. Uwzględniono prace obcojęzyczne (głównie z Niemiec); w wyraźnym deficycie występuje natomiast literatura z obsza­ ru postsowieckiego (zwłaszcza rosyjska). Stan ten wynika nie z zaniechań autorów a z niedoborów bibliotek polskich i niedowładu systemów informacji bibliograficznej. W wykazie znajdują się druki zwarte oraz reprezentatywne tematycznie teksty ogło­ szone w czasopismach. Zaniechano natomiast zamieszczania artykułów z pism lub serii posiadających własne bibliografie (np. „Zeszytów Historycznych", „Niepodległo­ ści", „Wojskowego Przeglądu Historycznego", „Przeglądu Historyczno-Wojskowego"), które wskazano odrębnie. Nowe numery tych periodyków zasługują na stałą uwagę. Prócz opracowań, w bibliografii znalazły się liczne źródła: opublikowane dokumenty, wybrane druki z terenów okupowanych (w tym przydatne tytuły prasowe), wreszcie wspomnienia. Z racji, że autorom przyszło zajmować się okresem najkrwawszej wojny w dziejach ludzkości, w bibliografii nieuchronnie - i to w sporej liczbie - musiały znaleźć się pra­ ce poświęcone działaniom wojennym, ekonomicznym aspektom organizacji sił zbroj­ nych, zniszczeniom. Ze względu na fakt zawojowania terytorium państwa polskiego rola'legalnych władz gospodarczych uległa minimalizacji. Za granicą ograniczała się do reprezentacji polskich interesów (załatwiając m.in. sprawy pobytu uchodźców, środków na odbudowę sił zbrojnych, likwidacji umów, których realizację przerwał wybuch wojny), przygotowywania materiałów i wypracowywania stanowisk na po­ wojenną konferencję pokojową, wreszcie do informowania rządów sojuszniczych oraz opinii publicznej o losach obywateli Rzeczypospolitej. W kraju natomiast, dzia­ łając w warunkach konspiracji, ogniwa władz zajmowały się rejestracją strat, wypłaca­ niem zasiłków, wywiadem, tworzeniem planów tymczasowej administracji po zakoń­ czeniu okupacji, a także odbudowy kraju. Te dwa czynniki sprawiły, że w bibliografii nie można było pominąć tak publikacji dotyczących działań dyplomatycznych, jak i funkcjonowania polskiego państwa podziemnego. Szczególnie liczna okazała się obecność prac traktujących o społecznym aspekcie funkcjonowania gospodarki. W tej grupie literatury większość pozycji jest poświęco­ nych polityce ludnościowej okupantów, mającej - w szczególnym przypadku Polski - charakter masowych represji (w tym przesiedleń) i ludobójstwa, choć nie brak po­ zycji przedstawiających materialne warunki egzystencji. Natomiast spośród branż go­ spodarczych sensu stricto widoczna jest dominacja źródeł i opracowań dotyczących przemysłu i rolnictwa. Autorzy zrezygnowali z występującego w pozostałych tomach serii podziału na par­ tie tematyczne. Jest to krok uzasadniony wobec niedużej objętości przygotowywanej książki oraz stosunkowo niewielkiej rozpiętości czasowej przedmiotowego okresu. W ten sposób wyeliminowano nieuchronne powtórzenia, proporcjonalnie oszczędza­ jąc sporo miejsca. Zamiarowi pomieszczenia maksymalnej liczby tekstów przy mini­ ■ŁiLZEDMOWA 7 malnej objętości służyło też szerokie użycie skrótów, objaśnionych w zamieszczonym na końcu książki wykazie. Zestawiając literaturę dążono do podawania najnowszych wydań prac wznawia- nVch i przedrukowywanych, odstępując od tej zasady w przypadku wydań skróconych. Zastosowano wymagany przez wydawcę system opisów bibliograficznych, nie pomi­ jając jednak imion autorów, co ułatwia ich identyfikację. Prace zbiorowe ujęto pod lch tytułami, w drugiej kolejności podając osoby redaktorów, wydawców (podobnie Postąpiono z tekstami zamieszczonymi w większych całościach). W odniesieniu do ar­ tykułów ogłaszanych w czasopismach numerację jednostek ukazujących się w danym roku (numerów, zeszytów, woluminów) ujednolicono do liczb arabskich. Publikację uzupełnia aneks zestawiający obsadę personalną organów władz Rze­ czypospolitej na uchodźstwie i w kraju odpowiedzialnych i mających wpływ na sze­ roko rozumiane stosunki gospodarcze.