Akme. Studia historica 5 HISTORIA STAROŻYTNA W POLSCE INFORMATOR Ryszard Kulesza Marek Stępień (red.) Warszawa 2009 Publikacja dofi nansowana przez władze rektorskie Uniwersytetu Warszawskiego oraz Dziekana Wydziału Historycznego UW Druk i oprawa Zakład Grafi czny UW. Zam. 1087/09 Spis treści WSTĘP . 7 Białystok – Uniwersytet w Białymstoku Zakład Historii Starożytnej . 11 Zakład Literatury Antycznej i Staropolskiej . 15 Bydgoszcz – Uniwersytet im. Kazimierza Wielkiego Katedra Archeologii i Cywilizacji Starożytnych . 17 Katedra Historii Edukacji i Wychowania w Rodzinie . 20 Częstochowa – Akademia im. Jana Długosza Zakład Historii Starożytnej . 34 Gdańsk – Uniwersytet Gdański Zakład Historii Starożytnej . 37 Zakład Archeologii Antycznej . 52 Katedra Filologii Klasycznej . 58 Katowice – Uniwersytet Śląski Zakład Historii Starożytnej . 63 Katedra Filologii Klasycznej . 68 Kielce – Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy Jana Kochanowskiego Zakład Historii Starożytnej . 78 Zakład Historii Powszechnej w Piotrkowie Trybunalskim . 86 Kraków – Uniwersytet Jagielloński Zakład Historii Starożytnej . 90 Zakład Historii Bizancjum . 98 Zakład Archeologii Klasycznej . 104 Zakład Archeologii Egiptu i Bliskiego Wschodu . 119 Instytut Filologii Klasycznej . 125 Zakład Prawa Rzymskiego . 144 3 Kraków – Papieska Akademia Teologiczna w Krakowie Katedra Historii Kościoła w Starożytności, Instytut Historii, Wydział Historii i Dziedzictwa Kulturowego . 158 Kraków – Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie Katedra Historii Starożytnej . 165 Lublin – Katolicki Uniwersytet Lubelski Katedra Historii Starożytnej . 170 Katedra Historii Bizancjum . 176 Instytut Badań nad Antykiem Chrzescijańskim . 177 Lublin – Uniwersytet im. Marii Curie-Skłodowskiej Zakład Historii Starożytnej . 192 Katedra Prawa Rzymskiego . 203 Łódź – Uniwersytet Łódzki Katedra Historii Bizancjum . 208 Katedra Filologii Klasycznej . 232 Zakład Językoznawstwa i Indoeuropeistyki. 244 Łódź – Wschód-Zachód Szkoła Wyższa im. Henryka Jóźwiaka Wydział Filologiczny . 250 Olsztyn – Uniwersytet Warmińsko-Mazurski Pracownia Historii Starożytnej i Średniowiecznej Powszechnej . 252 Opole – Uniwersytet Opolski Katedra Cywilizacji Śródziemnomorskiej . 259 Poznań – Uniwersytet im. Adama Mickiewicza Zakład Historii Społeczeństw Antycznych . 274 Zakład Historii Starożytnego Wschodu . 293 Pracownia Historii Bizancjum . 303 Instytut Filologii Klasycznej . 309 Rzeszów – Uniwersytet Rzeszowski Zakład Historii Starożytnej i Orientalistyki . 353 Zakład Prawa Rzymskiego . 363 Siedlce – Akademia Podlaska Zakład Historii Kultury Antycznej . 364 Słupsk – Akademia Pomorska Zakład Historii Starożytnej . 368 4 Szczecin – Uniwersytet Szczeciński Zakład Historii Starożytnej . 371 Toruń – Uniwersytet Mikołaja Kopernika Zakład Historii Starożytnej . 375 Katedra Języka i Cywilizacji Greckiej . 381 Katedra Filologii Klasycznej . 393 Zakład Archeologii Antycznej . 398 Międzynarodowy Ośrodek Studiów Helleńskich „Koinonema” . 404 Warszawa – Uniwersytet Warszawski Zakład Historii Starożytnej . 406 Instytut Archeologii . 445 Centrum Archeologii Śródziemnomorskiej . 502 Instytut Filologii Klasycznej . 520 Zakład Starożytnego Wschodu . 529 Instytut Artes Liberales . 556 Warszawa – Uniwersytet im. Kardynała Stefana Wyszyńskiego Katedra Historii Starożytnej . 584 Katedra Historii Wczesnochrześcijańskiej Literatury Łacińskiej . 586 Katedra Wczesnochrześcijańskiej Literatury Greckiej . 586 Warszawa – Polska Akademia Nauk Zakład Archeologii Śródziemnomorskiej . 590 Wrocław – Uniwersytet Wrocławski Zakład Historii Starożytnej . 617 Zakład Epoki Brązu i Wczesnej Epoki Żelaza . 627 Instytut Filologii Klasycznej i Kultury Antycznej . 633 Zielona Góra – Uniwersytet Zielonogórski Zakład Archeologii i Historii Starożytnej . 651 Zakład Historii Nauki i Kultury . 652 Zakład Historii Średniowiecznej . 654 INDEKS OSOBOWY . 656 5 Wstęp Pierwotnie zamierzaliśmy wydać informator obejmujący całość Altertumswis- senschaft w Polsce w języku angielskim. Splot niesprzyjających okoliczności sprawił, że stało się to niemożliwe, a my, po zebraniu większości materiałów musieliśmy podjąć decyzję, czy przedsięwzięcie w jakiejkowiek formie kon- tynuować. W związku z tym, że tak wielu Kolegów podjęło współpracę, przy- syłając nam materiały, o które prosiliśmy, uznaliśmy, że nie możemy zawieść Ich zaufania i poddać się w sytuacji, gdy nie otrzymaliśmy od właściwych w tej sprawie instytucji niezbędnych środków fi nansowych. Z życzliwą po- mocą przyszły władze rektorskie Uniwersytetu Warszawskiego w osobie prof. Włodzimierza Lengauera, który uznał inicjatywą za wartą wsparcia, za co winniśmy Mu ogromną wdzięczność. Chcieliśmy stworzyć portret zbiorowy naszego środowiska, uwzględniając wszystkie specjalności zajmujące się historią starożytną. Zwróciliśmy się do historyków, archeologów i fi lologów z prośbą o przekazanie materiałów obrazujących działalność ośrodków akademickich oraz tworzących je badaczy. Efekty owego apelu przerosły nasze oczekiwania i zmusiły do zmodyfi kowania początkowych założeń. Prosiliśmy o podstawowe dane adresowe, syntetyczne opisy historii i teraźniejszości ośrodków oraz o bibliografi e indywidualne, proponując przyjęcie zasady, że zamieszczamy wszystkie publikacje książkowe oraz najważniejszych 10-20 artykułów. Z jednych ośrodków nadeszły bardzo krótkie opisy, z innych długie. Z tych pierwszych w myśl polityki samoograniczania przekazano nam mniej publikacji, aniżeli prosiliśmy, z drugich zaś znacznie więcej. Postanowiliśmy uszanować indywidualne decyzje Kolegów i uwzględnić również bardziej rozbudowane bibliografi e. Mamy nadzieję, że wzbogaci to obraz środowiska, jaki wyłania się z tego Informatora. 7 Nasze ingerencje sprowadzały się po większej części do ujednolicenia nadesłanych materiałów. Stosunkowo proste, choć ogromnie pracochłonne, gdyż Koledzy zastosowali bardzo różne formy zapisu, okazało się to w przypadku bibliografi i. Nierzadko jednak nie udało się nam samodzielnie dotrzeć do cytowanych pozycji, co skutkuje brakiem informacji o redaktorze tomu zbiorowego lub numerów stron wzmiankowanego tekstu. Czasami mieliśmy też wątpliwości, co do dokonanych klasyfi kacji. Ostatecznie uznaliśmy, że sam Autor wie najlepiej, do której z wyodrębnionych przez nas kategorii konkretna jego publikacja należy. W rezultacie w pozycji „Książki”, zgodnie z decyzjami Koleżanek i Kolegów, znalazły się zarówno samodzielne publikacje książkowe, jak i katalogi, wydawnictwa źródłowe oraz inne osobne publikacje o różnej objętości. Z reguły nie zaznaczaliśmy, że lista publikacji nie jest kompletna, o ile z korekty autorskiej nie wynikało, że powinniśmy postąpić inaczej. Zgodnie z wolą autorów zamieszczamy również publikacje nie mające bezpośredniego związku z samą historią starożytną. W przypadku opisów ośrodków zamiar ujednolicenia okazał się płonny. Część Kolegów, do których się zwróciliśmy, dostarczyła materiały wedle zaproponowanego porządku. Inni przekazali materiał zorganizowany wedle własnego pomysłu. Ostatecznie postanowiliśmy uszanować różnorodność formy i treści, uznając, że w najlepszym tego słowa znaczeniu zobrazują one bogactwo naszego środowiska. Słowo wyjaśnienia winniśmy Czytelnikom w związku z układem materiału w częściach prezentujących skład osobowy oraz publikacje. Za oczywisty uznaliśmy porządek alfabetyczny, ale postanowiliśmy respektować inne propozycje Koleżanek i Kolegów. Na koniec winniśmy jeszcze jedno wyjaśnienie. Z bardzo nielicznych ośrodków nie otrzymaliśmy żadnych materiałów. W ich przypadku poprze- stajemy na podaniu podstawowych informacji, które pozyskaliśmy głównie w internecie. W nielicznych bardzo przypadkach brak informacji od Kolegów oraz w internecie skutkuje brakiem opisu historii i teraźniejszości ośrodka. Serdecznie dziękujemy wszystkim Kolegom, którzy nadesłali materiały. Po obróbce redakcyjnej są oni właściwie autorami części opisowych, które nam przekazali. Słowa podziękowania kierujemy do prof. prof. Tadeusza Aleksandrowicza, Włodzimierza Appela, Jerzego Axera, Piotra Bielińskiego, Benedetto Bravo, Jadwigi Czerwińskiej, Edwarda Dąbrowy, Tomasza Derdy, 8 Zofi i Głombiowskiej, Kazimierza Ilskiego, Jana Iluka, Juliusza Jundziłła, Wiesława Kaczanowicza, Macieja Kokoszki, Kazimierza Korusa, ks. Romana Krawczyka, Marka Kuryłowicza, Kazimierza Lewartowskiego, ks. Stanisława Longosza, Adama Łajtara, Mieczysława Mejora, Marka Mielczarka, Cypriana Mielczarskiego, Leszka Mrozewicza, Danuty Musiał, Krzysztofa Nareckiego, ks. Józefa Naumowicza, Krzysztofa Nawotki, Marka Jana Olbrychta, Ewdoksii Papuci-Władyki, Tomasza Polańskiego, Joanny Rostropowicz, Macieja Salamona, Siergieja Sharypkina, Nicholasa Sekundy, Joachima Śliwy, Elżbiety Wesołowskiej, Ewy Wipszyckiej, Krzysztofa Tomasza Witczaka, Stefana Zawadzkiego, Adama Ziółkowskiego. Dziękujemy za nadesłane materiały dr. dr. Renacie Ciołek, Andrzejowi Gillmeistrowi, Henrykowi Kowalskiemu, Danucie Okoń, Sebastianowi Rucińskiemu, Małgorzacie Sandowicz, Robertowi Suskiemu, Bronisławowi Szubelakowi, Wojciechowi Tyborowskiemu, Mironowi Wolnemu oraz mgr. Józefowi Figlowi SDS. Dziękujemy też za współpracę naszym zakładowym kolegom – Pawłowi Janiszewskiemu, Łukaszowi Niesiołowskiemu-Spanò, Jackowi Rzepce, Markowi Węcowskiemu, Robertowi Wiśniewskiemu, Aleksandrowi Chrystianowi Wolickiemu – a zwłaszcza Krystynie Stebnickiej, która zgodziła się opisać dzieje naszego ośrodka. Mamy nadzieję, że Koleżanki i Koledzy uznają publikację za pożyteczną. Nam praca nad nią uświadomiła jak mało wiemy o tym, co dzieje się w innych ośrodkach, jak zróżnicowane jest nasze środowisko