Pieniny – Przyroda i Człowiek 6: 71–81 (1998) Kózkowate (Coleoptera, Cerambycidae) Pienin´ skiego Parku Narodowego Longhorn beetles (Coleoptera, Cerambycidae) of the Pieniny National Park ROBERT ROSSA 1, GRZEGORZ SOCHA 2 1 Katedra Entomologii Les´nej AR, al. 29 Listopada 46, 31–425 Kraków 2 Wilkanowo 86b/3, 65–654 Zielona Góra Abstract. During research done in the Pieniny National Park in the period from 1994 to 1995 the occurrence of about 5 thousand specimens from family Ceram- bycidae was confirmed. Anastrangalia reyi and Saperda perforata were found for the first time. The total number of 80 species of longhorn beetles has been recorded from the Pieniny Mts. so far. WSTE˛P Kotlina Nowotarska oraz Magurski P. N. Pienin´- ski P. N. (PPN), jako jeden z szes´ciu karpackich Do grupy najlepiej poznanych rodzin chrza˛szczy parków narodowych, charakteryzuje sie˛ dosyc´ do- (Coleoptera) na terenie Polski nalez˙a˛ kózkowate brze poznana˛ fauna˛ kózkowatych, a zawdzie˛cza (Cerambycidae). Dotychczas na całym s´wiecie to przede wszystkim dokładnym badaniom W. opisano około 27 000 gatunków, spos´ród których Strojnego (1968). Niestety, z upływem czasu opra- zaledwie 10% wyste˛puje w Palearktyce (Klaus- cowanie to stało sie˛ juz˙ troche˛ nieaktualne. W la- nitzer, Sander 1981). Z Europy S´rodkowej wyka- tach siedemdziesia˛tych obszar PPN został powie˛- zano, jak dota˛d, 233 gatunki (Harde 1966), a z te- kszony, a w jego nowych granicach odnotowano renu Polski około 200 gatunków (Burakowski i in. kolejne gatunki Cerambycidae. Ponadto w prze- 1990). Stopien´ poznania Cerambycidae poszcze- cia˛gu tych kilkudziesie˛ciu lat, niektóre kózki zali- gólnych krain zoogeograficznych oraz parków czone zostały w poczet tzw. „gatunków o wa˛tpli- narodowych i rezerwatów przyrody w Polsce nie wym wyste˛powaniu”. Niniejszym opracowaniem jest równomierny. autorzy postanowili wypełnic´ powstała˛ luke˛, wy- Obszarem, na którym prowadzono juz˙ od daw- korzystuja˛c wyniki własnych badan´ oraz doste˛pne na intensywne prace przyrodnicze sa˛ Karpaty. dane literaturowe. Oddzielnych opracowan´ doczekały sie˛ jak dota˛d niektóre obiekty chronione tego terenu, np. Pie- OPIS TERENU I METODYKA BADAN´ nin´ski Park Narodowy (Strojny 1968), Gorczan´- ski P. N. (Starzyk i in. 1992) oraz Babiogórski Pieniny, połoz˙one w obre˛bie Pienin´skiego Pasa P. N. (Pawłowski 1967), a takz˙e poszczególne Skałkowego, stanowia˛ granice˛ pomie˛dzy Karpa- pasma górskie, takie jak Beskid Niski (Kubisz i in. tami Zewne˛trznymi, a Karpatami Centralnymi 1992) i Bieszczady (S´liwin´ski, Lessaer 1970). W i Wewne˛trznymi Karpatami Wschodnimi. Pas ten rejonie tym zdecydowanie najsłabiej poznana jest ma kształt wa˛skiego łuku, cia˛gna˛cego sie˛ na dłu- 72 R. Rossa & G. Socha – Kózkowate PPN gos´ci ponad 600 km. Jakkolwiek na wie˛kszej cze˛- wzgle˛du na to, iz˙ techniki te nie sa˛ zbyt skuteczne, s´ci swego obszaru ma on charakter pojedynczo inwentaryzacje˛ gatunkowa˛ uzupełniono ponadto wyste˛puja˛cych formacji skalnych, to jednak na te- przegla˛daniem typowych dla danego gatunku renie naszego kraju tworzy na pewnym odcinku zbiorowisk ros´linnych, czerpakowaniem ros´lin- samodzielne pasmo górskie (Da˛browski 1989). nos´ci polan, pastwisk, przydroz˙y oraz obszarów Pasmo to jest dzielone z kolei na 2 cze˛s´ci: zachod- ekotonowych. Dodatkowo w godzinach wieczor- nia˛ i wschodnia˛. Te˛ druga˛ podzielono na 3 mniej- nych i nocnych prowadzone były odłowy imagi- sze fragmenty: Pieniny Spiskie, Pieniny (włas´ci- nes na s´wiatło UV (Hg). Poniewaz˙ wyniki odło- we) oraz Małe Pieniny. W s´wietle przeprowadzo- wów postaci imaginalnych chrza˛szczy nie od- nych badan´ z róz˙nych dziedzin nauki, podział ten zwierciedlaja˛ w sposób pełny faktycznego stanu wydaje sie˛ tworem sztucznym. Jednos´c´ całych jakos´ciowego danej grupy owadów, prowadzono Pienin, be˛da˛cych strefa˛ graniczna˛ Karpat Zewne˛- analizy zasiedlonego materiału le˛gowego, a takz˙e trznych i Karpat Wewne˛trznych, potwierdza bu- hodowle w warunkach laboratoryjnych. dowa geologiczna (Birkenmajer 1982), specyficz- ne warunki klimatyczne (Kostrakiewicz 1982) WYNIKI BADAN´ oraz charakter ros´linnos´ci (Pancer-Kotejowa, Za- rzycki 1976). Podczas dwuletnich prac badawczych, na terenie Chociaz˙ wszystko wskazuje na to, z˙e cze˛s´c´ Pienin´skiego Parku Narodowego, odłowiono wschodnia jest jednolita, niestety tylko fragment 5244 okazów owadów (w skład tej liczby wcho- tego regionu uznano za obszar, który warto chro- dza˛ równiez˙, larwy oraz z˙erowiska niedawno opu- nic´. Odzwierciedleniem tego było utworzenie w szczone przez imagines), nalez˙a˛cych do rodziny 1932 roku Pienin´skiego Parku Narodowego obej- Cerambycidae. Reprezentuja˛ one 41 gatunków. muja˛cego swa˛ ochrona˛ tereny zaliczane przez nie- Ws´ród nich znajduja˛ sie˛ dwa gatunki kózek, które których do Pienin Włas´ciwych. Pomimo małego po raz pierwszy zostały stwierdzone na tym tere- obszaru (2705 ha), PPN zachwyca wszystkich nie – Anastrangalia reyi (Heyd.) i Saperda perfo- ogromna˛ bioróz˙norodnos´cia˛. rata (Pallas). Systematyczny wykaz wszystkich Niestety nie dla wszystkich ludzi fakt ten jest odłowionych gatunków z podaniem miejsca i okre- oczywisty. W historii parku juz˙ niejednokrotnie su zbioru znajduje sie˛ w tabeli I. Uwzgle˛dniaja˛c moz˙na było obserwowac´ okresy wzmoz˙onej równiez˙ dane literaturowe dotycza˛ce Pienin za- ochrony „wszystkiego co z˙ywe” oraz etapy chara- uwaz˙amy, z˙e najliczniejsza˛ pod wzgle˛dem stwier- kteryzuja˛ce sie˛ nieprzemys´lanymi decyzjami. Do dzonych gatunków była podrodzina Lepturinae nich nalez˙a˛ budowa drogi Kros´nica-Sromowce (31 gatunków), Cerambycinae (22), Lamiinae Wyz˙ne, czy tez˙ napowietrznej linii wysokiego na- (19), Spondylinae (6) oraz Prioninae i Necydali- pie˛cia, a ostatnimi czasy kontrowersyjny projekt nae (po 1 gatunku). budowy zapory na Dunajcu. O ile skutki dwóch Spos´ród ostatnio stwierdzonych w PPN gatun- pierwszych przedsie˛wzie˛c´ sa˛ juz˙ znane, o tyle ków Cerambycidae na bardziej szczegółowe wpływ budowanej zapory na charakter parku jest omówienie zasługuja˛: narazie wielka˛ niewiadoma˛. Miejmy nadzieje˛, iz˙ Anastrangalia reyi (Heyd.) – gatunek boreal- zyski z tej inwestycji pokryja˛ ewentualne straty, no-górski, rozsiedlony w Europie od Półwyspu jez˙eli te be˛dzie moz˙na wyrazic´ w pienia˛dzach. Skandynawskiego do Pirenejów. W Polsce wyste˛- Prace terenowe prowadzone były w latach puje głównie w górach i na podgórzu oraz na pół- 1994–1995. W roku 1994 obejmowały one okres nocy kraju, przy czym jego rozmieszczenie nie od 25 VII do 22 VIII, a w 1995 najpierw od 20 do jest jeszcze dokładnie poznane ze wzgle˛du na to, 23 IV, a naste˛pnie od 30 VI do 9 VII. Odłowy pro- iz˙ wielokrotnie był on przeoczany i mylony z po- wadzono standardowymi metodami. Polegały one krewnymi gatunkami: A. dubia (Scop.) i A. san- głównie na wypatrywaniu i chwytaniu (tzw. meto- guinolenta (L.). Owad ten zasiedla cze˛s´c´ odziom- da „na upatrzonego”) chrza˛szczy na materiale le˛- kowa˛ wraz z szyja˛ korzeniowa˛ i napływami ko- gowym oraz róz˙nych ros´linach pokarmowych. Ze rzeniowymi martwych, stoja˛cych drzew iglastych Tabela I. Systematyczny wykaz Cerambycidae stwierdzonych na terenie Pienin´skiego Parku Narodowego w latach 1993–1996. Systematic list of Cerambycidae recorded during the studies in Pieniny National Park in 1993–1996. Okres odłowu Z˙ erowisko L.p. Gatunki Stanowiska Imago Larwa Razem imagines Feeding No. Species Localities Adult Larva Total Catch period grounds of imagines 12 3 45678 1 Prionus coriarius (L.)35 1––16 VII 2 Tetropium castaneum (L.) 14,8,3/SN,28,29,22,31,32,2/SNk,49,2/SNt,49c,5/SWj,45i,4/SNv,40d, 8 236 210 454 2 VII–21 VIII 61,44h,44b,49f,50b,4/SNk 3 Tetropium fuscum (Fabr.) 14,36 1 6 – 7 15 VIII R. Rossa&Socha G. 4 Rhagium inquisitor (L.) 14,3/SN,7,1,8,28,29,30,31,32,33,22,49,50,40d,49f,4/SNt,4/SNv 16 250 166 432 1 VII–21 VIII 5 Oxymirus cursor (L.) 4,36 12 – – 12 20 VI–15 VII 6 Pachyta quadrimaculata (L.) 14,22,37,38,39,58,32,31,40,52,51,53,41,26j,6,23,25d,24 64 – – 64 1 VII–17 VIII 7 Gaurotes virginea (L.) 16,5,14,23,10,26j,25d,12,24,36,22,31,32,40,39,61,33,42,29,43,51, 97 – – 97 30 VI–13 VIII 53,9,41 8 Dinoptera collaris (L.) 15,4,25d,31,32,22,51 22 – – 22 2–6 VII 9 Cortodera femorata (Fabr.) 16 1 – – 1 30 VI 10 Grammoptera ruficornis (Fabr.) 9,8,2,15,17,41,10,19b/19f,25,26,4 21 – – 21 1–8 VII – Kózkowate PPN – Kózkowate 11 Alosterna tabacicolor De Geer 14,10,5,15,12,4,26,13,22,31,33,39 42 1 – 43 1 VII–15 VIII 12 Pidonia lurida (Fabr.) 2,5,13,26,4,12,36,22,31 25 – – 25 1–7 VII 13 Pseudovadonia livida (Fabr.) 14,15,6,18,17,19,20,24,12,10,7,4,13,27,26j,25d,22,40,39,31,32,52, 1789 – – 1789 30 VI–8 VIII 41,48,53,33,58,3,42,29,43,59,54,61,51,30 14 Anastrangalia dubia (Scop.) 7,13,1,5,14,17,21,22,26j,24,12,10,15,26,25d,54,40,55,37,56,31,32, 282 – – 282 1 VII–21 VIII 39,52,33,58,35,60,44,45,38,28,42,30,53 15 Anastrangalia reyi (Heyd.) 22,40 2 – – 2 1–6 VII 73 16 Anastrangalia sanguinolenta (L.) 5,22,40,37,29,36,61,31,33,35,55,60,56,28,52 63 – – 63 1–10 VIII 17 Corymbia rubra (L.) 22,8,21,20,14,24,26j,12,40,35,62,37,60,56,63,28,59,29,64,36,55 92 – – 92 27 VII–15 VIII 18 Brachyleptura maculicornis (De Geer) 14,22,8,21,5,7,15,2,17,13,24,12,26j,10,26,25d,27,40,33,58,55,57,6, 961 – – 961 1 VII–21 VIII 38,59,29,60,32,31,61,53,54,37,44,46,28,48,52,51,30,9,42 19 Pachytodes cerambyciformis (Schrank) 9,15,10,24,22,14,25d,13,31,39,32,51,30,53 67 – – 67 1 VII–9 VIII 20 Leptura mimica Panz.