Kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej w gminie Bircza Kierunki rozwoju proś rodowiśkowej działalnoś ci gośpodarczej w gminie Bircza Autorzy: dr Tomasz Wilk (redakcja) Rafał Bobrek (Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków) Józef Michałek (Partnerstwo Transhumancyjne) dr Robert Pawlusiński (Instytut Geografii i Gospodarki Przestrzennej, Uniwersytet Jagielloński) Aleksandra Pępkowska-Król (Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków) Katarzyna Śliwa-Martinez (Sustainable Tourism Working Group; CEEweb for Biodiversity) Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Marki 2013 Kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej w gminie Bircza Niniejsze opracowanie powstało w ramach projektu „Inwentaryzacja kluczowych gatunków ptaków polskich Karpat oraz stworzenie systemu ich monitorowania i ochrony” realizowanego w latach 2011–2015 przez Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Więcej informacji na temat projektu znajduje się na stronie: www.ptakikarpat.pl. Opracowanie współfinansowane przez Szwajcarię w ramach szwajcarskiego programu współpracy z nowymi krajami członkowskimi Unii Europejskiej Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP) to działająca od ponad dwudziestu lat organizacja pozarządowa o statusie pożytku publicznego, zajmująca się ochroną dzikich ptaków i miejsc, w których one żyją. Celem Towarzystwa jest zachowanie dziedzictwa przyrodniczego dla dobra obecnych i przyszłych pokoleń. Jego działania wspiera kilkanaście tysięcy członków, wolontariuszy i sympatyków. OTOP jest polskim partnerem światowej federacji towarzystw ochrony ptaków – BirdLife International. Więcej informacji na stronie: www.otop.org.pl. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków Małopolskie biuro OTOP ul. Odrowąża 24, 05-270 Marki ul. Zyblikiewicza 10/1a, 31-029 Kraków www.otop.org.pl, [email protected] www.ptakikarpat.pl, [email protected] Copyright by Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków, Marki 2013 Kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej w gminie Bircza Spis treści 1. Wstęp .......................................................................................................................................... 5 2. Streszczenie ................................................................................................................................. 6 3. Rozwój prośrodowiskowych form działalności gospodarczej w warunkach gmin karpackich - wprowadzenie ................................................................................................................................ 8 4. Metodyka przygotowania strategii ............................................................................................ 13 5. Uwarunkowania społeczno-ekonomiczne gminy Bircza.............................................................. 15 5.1. Charakterystyka gminy ............................................................................................................... 16 Położenie i powierzchnia ................................................................................................................... 16 Podział na sołectwa ........................................................................................................................... 17 5.2. Ludność i wskaźniki demograficzne – istniejące trendy i prognozy na przyszłość ..................... 21 Ludność gminy ................................................................................................................................... 21 Ekonomiczne grupy wieku i obciążenie demograficzne .................................................................... 22 Wykształcenie osób w wieku produkcyjnym ..................................................................................... 24 5.3. Rynek pracy ................................................................................................................................ 25 Podmioty gospodarcze w gminie Bircza ............................................................................................ 25 Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto .................................................................................. 26 Bezrobocie ......................................................................................................................................... 27 5.4. Użytkowanie terenu, gospodarstwa rolne, lasy ......................................................................... 29 Formy użytkowania terenu i struktura własności gruntów ............................................................... 29 Rolnictwo – Powszechny Spis Rolny 2010 ......................................................................................... 31 Lasy .................................................................................................................................................... 32 5.5. Infrastruktura społeczna w gminie ............................................................................................. 34 Oświata .............................................................................................................................................. 34 Instytucje użyteczności publicznej .................................................................................................... 34 Organizacje pozarządowe ................................................................................................................. 34 6. Kluczowe siedliska przyrodnicze oraz gatunki zwierząt i roślin występujące na terenie gminy .... 36 6.1. Obszary Natura 2000 .................................................................................................................. 36 6.2. Inne formy ochrony przyrody ..................................................................................................... 39 6.3. Wybrane siedliska i gatunki, kluczowe na obszarze gminy ........................................................ 40 7. Kierunki rozwoju turystyki w Gminie Bircza ............................................................................... 44 7.1. Założenia wstępne ...................................................................................................................... 44 7.2. Analiza stanu obecnego w gminie i identyfikacja kierunków rozwoju ....................................... 51 7.3. Wizja i cele ogólne rozwoju zrównoważonej turystyki w gminie Bircza .................................... 62 3 Kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej w gminie Bircza 7.4. Plan działania na lata 2014-2020 ................................................................................................ 67 8. Strategia ekorozwoju gminy Bircza - działalność pasterska ........................................................ 72 8.1. Założenia wstępne ...................................................................................................................... 73 8.2. Analiza stanu obecnego w gminie Bircza i identyfikacja kierunków rozwoju ............................ 77 8.3. Wizja i cele rozwoju działalności pasterskiej w gminie Bircza .................................................... 79 8.4. Plan rozwoju działalności pasterskiej w gminie Bircza ............................................................... 84 4 Kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej w gminie Bircza 1. Wstęp Karpackie gminy to obszary o wyjątkowych walorach przyrodniczych i kulturowych. W skali całego kraju wyróżniają się bogactwem świata przyrody oraz wciąż żywymi tradycjami i folklorem. Wszyscy korzystamy z tego dziedzictwa – Karpaty zapewniają nam czystą wodę i powietrze, są dla nas miejscem odpoczynku i doświadczania wciąż żywej „góralskiej” kultury, a ich piękno jest źródłem estetycznych czy duchowych doznań. Jest więc to nasze wspólne dziedzictwo, które zasługuje na ochronę dla nas i dla przyszłych pokoleń. Jednocześnie specyficzne uwarunkowania geograficzne i społeczne, które pozwoliły zachować do naszych czasów to środowiskowe i kulturowe bogactwo, mogą sprawiać, że życie tutejszych społeczności lokalnych nie zawsze jest łatwe. Wyzwaniem obecnych czasów powinno więc być równocześnie zapewnienie godnego, dobrego życia tutejszym mieszkańcom. Oznacza to, że musimy szukać takich rozwiązań dla karpackich gmin, które wspierałyby rozwój i stabilność ekonomiczną lokalnych społeczności i jednocześnie wspomagały zachowanie przyrodniczego i kulturowego dziedzictwa tego regionu. Kluczowe jest więc dostrzeżenie w zasobach przyrodniczych i kulturowych rzeczywistego potencjału do rozwijania działalności gospodarczej oraz zrozumienie, że przyroda i kultura tego obszaru to fundament gmin karpackich, na którym powinniśmy budować przyszłość. Jednym z największych wyzwań z tym związanych jest konieczność długofalowego planowania rozwoju ekonomicznego gminy, które wychodzi ponad kadencyjność krótkoterminowych rozwiązań. Rozwój gospodarczy w Karpatach musi być zrównoważony, realizowany w poszanowaniu do tutejszego dziedzictwa tak, abyśmy nie niszczyli kapitału, na którym zbudowana jest tożsamość Karpat oraz przyszły rozwój tego regionu. Niniejsza strategia jest próbą znalezienia właśnie takich rozwiązań. Tomasz Wilk 5 Kierunki rozwoju prośrodowiskowej działalności gospodarczej w gminie Bircza 2. Streszczenie Wyjątkowe walory przyrodnicze i kulturowe gmin karpackich mogą stanowić podstawę rozwoju wielu form działalności gospodarczej. Budowanie tutejszej gospodarki na prośrodowiskowych fundamentach gwarantuje zachowanie autentyczności tego regionu, przy jednoczesnym oparciu jego ekonomicznego rozwoju na tym, co jest