T. C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI BİZANS SANATI BİLİM DALI MUDANYA VE KÖYLERİNDEKİ OSMANLI DÖNEMİ RUM KİLİSELERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ ERSİN AYDIN BURSA-2019 T. C. ULUDAĞ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİ ANABİLİM DALI BİZANS SANATI BİLİM DALI MUDANYA VE KÖYLERİNDEKİ OSMANLI DÖNEMİ RUM KİLİSELERİ YÜKSEK LİSANS TEZİ ERSİN AYDIN Danışman: Dr. Öğretim Üyesi Ayşın ÖZÜGÜL BURSA-2019 T.C. BURSA ULUDAG ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ MÜDÜRLÜGÜ'NE, Sanat Tarihi Anabilim Dalı, Türk ve İslam Sanatı Bilim Dalı'nda 701649012 numaralı Ersin Aydın'ın hazırladığı "Mudanya ve Köylerindeki Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri" konulu Yüksek Lisans Tezi ile ilgili tez S}:tvunma sınavı 23.07.2019 günü 13: 30-15: 3 O saatleri arasında yapılmış, sorulan sorulara alınan cevaplar sonunda adayın tezinin başarılı olduğuna oybirliği ile karar verilmiştir. Üye Üye (Tez Danışmanı ve Sınav Komisyonu Başkanı) Dr. Öğr. Üyesi Ayşın ÖZÜGÜL Bursa Uludağ Üniversitesi '" Üye c--=:; 23/07/2019 SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ YÜKSEK LİSANS İNTİHAL YAZILIM RAPORU BURSA ULUDAG ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ SANAT TARİHİD ANABİLİM DALI BAŞKANLIGl'NA Tarih:Q./ �/ .. .2s:>l'7 Tez Başlığı : Mudanya ve Köylerindeki Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri Yukarıda başlığı gösterilen tez çalışmamın a) Kapak sayfası, b) Giriş, c) Ana bölümler ve d) Sonuç kısımlarındaı oluşan toplam 136 sayfalık kısmına ilişkin, 12/07/2019 tarihinde şahsım tarafından turnitin. adlı intihal tespi programından (Turnitin)* aşağıda belirtilen filtrelemeler uygulanarak alınmış olan özgünlük raporuna göre, tezimiı benzerlik oranı % 8' dir. Uygulanan filtrelemeler: 1- Kaynakça hariç 2- Alıntılar hariç 3- 5 kelimeden daha az örtüşme içeren metin kısımları hariç Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Çalışması Özgünlük Raporu Alınması ve Kullanılmas Uygulama Esasları'nı inceledim ve bu Uygulama Esasları'nda belirtilen azami benzerlik oranlarına göre tez çalışmamıı herhangi bir intihal içermediğini; aksinin tespit edileceği muhtemel durumda doğabilecek her türlü huku� sorumluluğu kabul ettiğimi ve yukarıda vermiş olduğum bilgilerin doğru olduğunu beyan ederim. Gereğini saygılarımla arz ederim. l2.. o /�r ;bf5) Ersin AYDIN �� Adı Soyadı: Öğrenci No: 701649012 Anabilim Dalı: Sanat Tarihi Anabilim Dalı Programı: Statüsü: � Y.Lisans O Doktora YEMİN METNİ Yüksek Lisans tezi olarak sunduğum "Mudanya ve Köylerindeki Osmanlı Dönemi Rum Kiliseleri" başlıklı çalışmanın bilimsel araştırma, yazma· ve etik ·' kurallarına uygun olarak tarafımdan yazıldığına ve tezde yapılan bütün alıntıların kaynaklarının usulüne uygun olarak gösterildiğine, tezimde intihal ürünü cümle veya paragraflarbulunmadığına şerefimüzerine yemin ederim. Tarih ve İmza Adı Soyadı : Ersin AYDIN Öğrenci No :701649012 Anabilim Dalı : Sanat Tarihi Programı : Yüksek Lisans Statüsü : Öğrenci ÖZET Yazar Adı ve Soyadı : Ersin AYDIN Üniversite : Uludag Üniversitesi Enstitü : Sosyal Bilimler Enstitüsü Anabilim Dalı : Sanat Tarihi Bilim Dalı : Bizans Sanatı Tezin Niteliği : Yüksek Lisans Sayfa Sayısı : Mezuniyet Tarihi : Tez Danışmanı : Dr. Öğretim Üyesi Ayşın ÖZÜGÜL MUDANYA VE KÖYLERİNDEKİ OSMANLI DÖNEMİ RUM KİLİSELERİ Mudanya’da Osmanlı egemenliğinin başladığı 1321’den 1924 yılına kadar nüfusun çoğunluğunu Rumlar oluşturmuştur. Mudanya ve köylerindeki Rum kiliselerinin varlığı gerek günümüze ulaşabilen yapılardan gerekse yazılı kaynaklardan bilinmektedir. Bölgede 19. yüzyılda on Rum kilisesi yeniden inşa edilmiştir. Bu kiliselerden özgünlüğünü büyük ölçüde yitiren ikisi, kültür merkezi olarak kullanılmaktadır. Üst örtüleri tamamen yok olmuş üç kilisenin de duvarları yıkılmaya yüz tutmuştur. Diğer beş kiliseden sadece birinin yaklaşık 1 metre yükseklikte duvarları günümüze ulaşmıştır. Osmanlı Dönemi'nde 19. yüzyıla kadar istisnalar hariç yeni kilise inşa edilmemiş, Bizans veya 19. yüzyıl öncesi Osmanlı dönemlerine ait kiliseler padişahın izni ile aslına uygun tamir edilerek kullanılmıştır. Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) Fermanları'nın getirdiği yeniliklerle birlikte kiliseler temelleri üzerlerine daha büyük boyutlarda yeniden inşa edilmiştir. Bu kiliselerle ilgili Osmanlı arşivlerindeki belgelerde yeniden inşa sebebi, boyutları, inşaat maliyeti ve bu maliyetin nasıl karşılanacağı yazılıdır.Ayrıca bazı kiliselerin zemin kat planı ve cephe görünüş çizimleri de bulunmaktadır. Mudanya ve köylerindeki Osmanlı dönemi Rum kiliseleri bazilikal planlıdır. Kapı ve pencere açıklıkları yuvarlak kemerli, naosun sütunları, kemerleri ve örtüleri ahşaptır. Bursa ve İstanbul'un çağdaş Rum kiliseleri ile yakın benzerlikleri bulunan yapıların cephe düzenlemeleri ve süslemeleri eklektik üslup özellikleri taşımaktadır. Anahtar Sözcükler: Mudanya, Rum, Ortodoks, Kilise, Osmanlı Dönemi vi ABSTRACT Name and Surname : Ersin AYDIN University : Uludag University Institution : Social Science Institute Field : Art History Branch : Byzantine Art Degree Awarded : Master Page Number : Degree Date : Supervisor : Asst. Prof. Ph.D. Ayşın OZÜGÜL OTTOMAN PERIOD GREEK CHURCHES IN MUDANYA AND ITS VILLAGES Until 1924, when the Ottoman governance began in Mudanya (1321), the majority of the population was Greeks. The existence of Greek churches in Mudanya and its villages is known both from the structures that survive to the present day and from the written sources. In the 19th century, ten Greek churches were rebuilt. Two of these churches, which lost their originality to a great extent, are used as cultural centers. The walls of the three churches, whose roofs have been completely destroyed, are about to collapse. Only one of the other five churches has extant to a height of about one meter. In the Ottoman period, except for the exceptions, the new church was not built until the 19th century, the churches belonging to the Byzantine and pre19th-century Ottoman periods were repaired to and used with the permission of the sultan. Owing to the reform brought by the Edicts of Tanzimat (1839) and Islahat (1856), the foundations of small-size the churches were rebuilt on a larger scale. The documents in the Ottoman archives related to these churches include the reason for rebuilding, dimensions, construction cost, and how to cover this cost. Also, Some churches have ground floor plan and front view drawings. All of the Greek churches in Mudanya have basilica plan, door and window openings with round arches, as well as columns, arches and inner roofs of the naos, have been constructed of wood. The facade arrangement and decorations of the church buildings in Mudanya which have close similarities with the contemporary Greek churches of Bursa and Istanbul, are in eclectic style. Keywords: Mudanya, Greek, Orthodox, Church, Ottoman Period vii ÖNSÖZ Öncelikle tez çalışmamı, tüm bilgi ve tecrübesi ile yönlendirmesinin yanında sabrı ile de tamamlamamı sağlayankıymetli hocam Dr. Öğretim Üyesi Ayşın Özügül’e her şey için sonsuz teşekkür ederim. Desteklerini esirgemeyen ve arşiv belgelerinin son kontrollerini gerçekleştiren Uludağ Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Doktor Öğretim Üyesi saygıdeğer hocam Doğan Yavaş'a teşekkürü bir borç bilirim. Tez çalışmam boyunca her daim yanımda olan dönem arkadaşlarım Y. Sanat Tarihçi Sami Başak ve Y. Sanat Tarihçi Fikret Alkan'a teşekkür ederim. Kendi özel arşivindeki konu ile ilgili resimleri kullanmama izin vermesinin yanısıra değerli katkılarından dolayıHacettepe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. M. Sacit Pekak’a, tavsiyeleri için Bursa Metropoliti ve Heybeliada Ruhban Okulu Müdürü Prof. Dr. Elpidophoros Lambriniadis’e, Yunanca arşiv belgelerini Türkçeye çeviren Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Öğretim Üyesi Sayın Doç. Dr. Sema Sandalcı'ya, arşiv ve alan çalışmalarında tecrübelerini aktaran Raif Kaplanoğlu’na, Dereköy Kilisesi özelinde rölöve ve restitüsyon çizimlerini paylaşan Yüksek Mimar Rahmi Dede ve eşi Mimar Esra Dede’ye, Bursa Kültür Varlıklarını Koruma Kurulu’nun değerli çalışanlarına katkılarından dolayı teşekkürü borç bilirim. Son olarak eşim Fisun ve alan çalışmalarını kendine oyun edinen kızım Zeynep ile tez çalışması sırasında dünyaya gelen oğlum Atabey, iyi ki varsınız. viii İÇİNDEKİLER TEZ ONAY SAYFASI .................................................................................................. iii YÜKSEK LİSANS TEZ ÇALIŞMASI ÖZGÜNLÜK RAPORU ............................. iv YEMİN METNİ ............................................................................................................ v ÖZET .............................................................................................................................. vi ABSTRACT ................................................................................................................... vii ÖNSÖZ ......................................................................................................................... viii İÇİNDEKİLER ............................................................................................................. ix TABLO VE ŞEKİL LİSTESİ ...................................................................................... xii KISALTMALAR ......................................................................................................... xvi GİRİŞ .............................................................................................................................. 1 BİRİNCİ BÖLÜM MUDANYA VE KÖYLERİ 1.1. MUDANYA’NIN COĞRAFİ KONUMU VE FİZİKİ ÖZELLİKLERİ .................. 6 1.2. MUDANYA TARİHİ ..............................................................................................