REGIONALNA DYREKCJA LASÓW PAŃSTWOWYCH W SZCZECINKU NADLEŚNICTWO NIEDŹWIADY OBRĘBY: NIEDŹWIADY, PRZECHLEWO, RUDAWA Tom IB Szczecinek, 2012r. Wykonano na zlecenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinku Wykonawca Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Szczecinku ul. Koszalińska 91B, 78-400 Szczecinek tel. (94) 37 408 05, faks (94) 37 408 05 e-mail: [email protected] mgr inż. Kamil Osowski - opracowanie Józef Sawicki - kontrola mgr inż. Mieczysław Kopciński - kontrola końcowa 2 SKOROWIDZ 1. WPROWADZENIE…………………………………………………………………… 5 2. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NADLEŚNICTWA…………………………... 8 2.1. Położenie nadleśnictwa……………………………………………………………… 8 2.2. Lesistość……………………………………………………………………………... 14 2.3. Charakterystyka kompleksów leśnych………………………………………………. 14 2.4. Dominujące funkcje lasów…………………………………………………………... 15 2.5. Porównanie wybranych cech taksacyjnych drzewostanów…………………………. 16 3. FORMY OCHRONY PRZYRODY………………………………………………….. 19 3.1. Istniejące formy ochrony przyrody…………………………………………………. 19 3.1.1. Rezerwaty przyrody…………………………………………………………. 20 3.1.2. Obszary chronionego krajobrazu…………………………………………… 33 3.1.3. Obszary Natura 2000…………………………………………………………. 37 3.1.4. Pomniki przyrody…………………………………………………………….. 60 3.1.5. Ochrona gatunkowa…………………………………………………………... 63 a) Rośliny chronione i rzadkie………………………………………………… 64 b) Zwierzęta chronione………………………………………………………... 69 c) Strefy ochrony………………………………………………………………. 73 4. WALORY PRZYRODNICZO – LEŚNE……………………………………………. 74 4.1. Rzeźba terenu i typy gleb…………………………………………………………… 74 4.2. Wody………………………………………………………………………………... 78 4.2.1. Wody powierzchniowe……………………………………………………….. 78 4.2.2. Wody podziemne……………………………………………………………... 83 4.3. Ekosystemy wodno-błotne………………………………………………………….. 85 4.3.1. Siedliska hydrogeniczne……………………………………………………… 85 4.3.2. Źródliska……………………………………………………………………… 86 4.4. Roślinność…………………………………………………………………………... 86 4.4.1. Potencjalna roślinność naturalna……………………………………………... 86 4.4.2. Siedliska przyrodnicze Natura 2000………………………………………….. 88 4.5. Drzewostany………………………………………………………………………… 96 4.5.1. Bogactwo gatunkowe………………………………………………………… 96 4.5.2. Struktura pionowa……………………………………………………………. 100 4.5.3. Pochodzenie…………………………………………………………………... 101 4.5.4. Zgodność składu gatunkowego drzewostanów z warunkami siedliskowymi... 102 4.5.5. Formy aktualnego stanu siedliska……………………………………………. 109 4.5.6. Formy degeneracji ekosystemu leśnego……………………………………… 112 a) Borowacenie (pinetyzacja)………………………………………………….. 112 b) Monotypizacja (ujednolicenie składu gatunkowego i wiekowego)………… 115 c) Neofityzacja…………………………………………………………………. 115 4.5.7. Drzewostany ponad 100-letnie……………..………………………………… 118 5. WALORY HISTORYCZNO-KULTUROWE………………………………………. 122 5.1. Stanowiska archeologiczne…………………………………………………………. 122 5.2. Cmentarze i miejsca pamięci……………………...………………………………... 126 3 6. ZAGROŻENIA ŚRODOWISKA…………………………………………………….. 128 6.1. Zagrożenia abiotyczne……………………………………………………………… 129 6.2. Zagrożenia biotyczne…………………….…………………………………………. 129 6.2.1. Owady………………………………………………………………………… 130 6.2.2. Patogeniczne grzyby…………………………………………………….……. 132 6.2.3. Zwierzęta łowne……………………………………………………..……….. 133 6.3. Zagrożenia antropogeniczne………………………………………………………... 135 6.3.1. Stan i zanieczyszczenie powietrza……………………………………………. 135 6.3.2. Stan i zanieczyszczenie wód…………………………………………………. 136 a) Monitoring rzek……………………………………………………………... 136 b) Monitoring jezior……………………………………………………………. 137 c) Monitoring wód podziemnych………………………………………………. 137 d) Źródła zanieczyszczeń ekosystemów wodnych…………………………….. 137 6.3.3. Inne zagrożenia środowiska leśnego………………………………...……….. 139 7. TURYSTYKA I EDUKACJA………………………………………………………… 140 7.1. Opis walorów turystycznych Nadleśnictwa………...………………………………. 140 7.2. Turystyka na terenie Nadleśnictwa………………...……………………………….. 143 7.3. Edukacja przyrodnicza na terenie Nadleśnictwa……………………………………. 147 8. PLAN DZIAŁAŃ……………………………………………………………………… 150 8.1. Ogólne wytyczne i zalecenia prowadzenia racjonalnej gospodarki leśnej…………. 150 8.1.1. Podział na gospodarstwa……………………………………………………... 150 8.1.2. Wytyczne w zakresie projektowania użytkowania rębnego………………….. 151 8.1.3. Wytyczne w zakresie planowania hodowlanego…………………………….. 152 8.2. Ochrona różnorodności biologicznej……………………………………………….. 152 8.3. Kształtowanie stref ekotonowych…………………………………………………... 155 8.4. Kształtowanie stosunków wodnych………………………………………………… 155 8.5. Postępowanie w obiektach objętych ochroną………………………………………. 156 8.6. Metody ochrony rzadkich i chronionych gatunków………………………………… 159 8.7. Ochrona siedlisk przyrodniczych…………………………………………………… 161 8.7.1. Chronione siedliska leśne…………………………………………………….. 161 8.7.2. Chronione siedliska nieleśne…………………………………………………. 168 9. ADRESY ORGANÓW, JEDNOSTEK I ORGANIZACJI SPOŁECZNYCH ZAJMUJĄCYCH SIĘ OCHRONĄ PRZYRODY…………….. 170 10. MAPY PROGRAMU OCHRONY PRZYRODY…………………………………. 171 11. LITERATURA………………………………………………………………………. 172 12. ZESTAWIENIE PODODZIAŁÓW ZALICZONYCH DO OSTOI RÓŻNORODNOŚCI BIOLOGICZNEJ…………………………………………… 174 13. KRONIKA……………………………………………………………………………. 179 4 1. WPROWADZENIE Pierwszy „Program ochrony przyrody dla Nadleśnictwa Niedźwiady” opracowano wg stanu na 1.01.2003 r., do planu urządzenia lasu na lata 2003 – 2012. Niniejszy program jest drugim z kolei i stanowi integralną częścią „Planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Niedźwiady na okres od 1.01.2013 r. do 31.12.2022 r.” Dane inwentaryzacyjne opracowano według stanu na 1.01.2013 r. „Program” sporządzony został w celu: zinwentaryzowania i zobrazowania bogactwa przyrodniczego lasów Nadleśnictwa; przedstawienia istniejących i potencjalnych zagrożeń lasów oraz środowiska przyrodniczego; doskonalenia gospodarki leśnej na podstawach ekologicznych; ulepszania i rozwijania metod sprawowania ochrony przyrody; umożliwienia w przyszłości porównań i analiz zmian środowiska przyrodniczego; wskazania kolejnych obiektów do objęcia ochroną; uświadomienia różnym grupom społecznym obecnych i potencjalnych zagrożeń środowiska przyrodniczego; ochrony zabytków kultury materialnej w lasach. „Program ochrony przyrody” został opracowany zgodnie z wymogami ustawy o lasach z dnia 28 września 1991 r. (tekst jednolity Dz. U. Nr 12 z 2011, poz. 59) na podstawie „Instrukcji sporządzania programu ochrony przyrody w nadleśnictwie” z 1996 r. (Załącznik nr 11 do Instrukcji urządzania lasu z 1994 r.) oraz „Instrukcji urządzania lasu” z 2003 r. (Załącznik do Zarządzenia nr 43 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z dnia 18 kwietnia 2003 r. w sprawie Instrukcji urządzania lasu). W programie uwzględniono ogólne cele i zasady prowadzenia trwale zrównoważonej gospodarki leśnej w lasach wielofunkcyjnych, określone w „Polityce Ekologicznej Państwa w latach 2009-2012 z perspektywą do roku 2016”, uchwalonej przez Sejm RP dnia 22 maja 2009 r. (M.P., Nr 34, poz. 501) oraz wymogi aktów prawnych dotyczących leśnictwa, określone w: ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U., Nr 25 z 2008 r., poz. 150), ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U., Nr 151 z 2009 r. , poz. 1220); 5 ustawie z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity Dz. U., Nr 121 z 2004 r., poz. 1266), ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U., Nr 199, poz. 1227), ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U., Nr 162, poz. 1568), oraz aktach wykonawczych do wymienionych ustaw, takich jak: Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 25 sierpnia 1992 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowych zasad prowadzenia w nich gospodarki leśnej (Dz. U., Nr 67, poz. 337), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 20 grudnia 2005 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu sporządzania planu urządzenia lasu, uproszczonego planu urządzenia lasu oraz inwentaryzacji stanu lasu (Dz. U., Nr 256, poz. 2151), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz. U., Nr 168, poz. 1764), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U., Nr 168, poz. 1765), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U., Nr 237, poz. 1419), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U., Nr 77, poz. 510), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 marca 2005 r. w sprawie rodzajów, typów i podtypów rezerwatów przyrody (Dz. U., Nr 60, poz. 533), Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków (Dz. U., Nr 25, poz. 133). 6 Program ochrony przyrody w Nadleśnictwie Niedźwiady wykonano zgodnie z ustaleniami Komisji Założeń Planu, przy wykorzystaniu następujących materiałów: wyników V rewizji urządzenia lasu, wykonanej przez BULiGL Oddział w Szczecinku; informacji dostarczonych przez Nadleśnictwo Niedźwiady i RDLP w Szczecinku; informacji uzyskanych od Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska w Gdańsku i Szczecinie; inwentaryzacji i waloryzacji przyrodniczej gminy Biały Bór; materiałów udostępnionych przez