NEVŞEHİR ÜNİVERSİTESİ KAPADOKYA ARAŞTIRMA VE UYGULAMA MERKEZİ (NEVKAM) 1.Uluslararası NEVŞEHİR TARİH VE KÜLTÜR SEMPOZYUMU BİLDİRİLERİ 16-19 Kasım 2011, Nevşehir Editör Yrd. Doç. Dr. Adem ÖGER 6 Cilt 1. Uluslarası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Bildirileri Nevşehir Üniversitesi Yayınları: 2 Editör Yrd. Doç. Dr. Adem ÖGER ISBN: 978-605-4163-02-1 (tk) 978-605-4163-09-0 (6.cilt) 1. Baskı Nisan, 2012 / Ankara Kapak ve Sayfa Tasarımı Grafik-Ofset Matbaacılık Reklamcılık Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti. 1. Cadde 1396. Sokak No: 6 06520 (Oğuzlar Mahallesi) Balgat-ANKARA Tel : 0 312. 284 16 39 Pbx Faks : 0 312. 284 37 27 E-mail : [email protected] Web : grafiker.com.tr Baskı, Cilt Ofset Yayıncılık Ltd. Şti. Kazım Karabekir Caddesi Ali Kabakçı İşhanı 85/3 İskitler-ANKARA Tel : 0 312. 384 00 18 Faks : 0 312. 342 16 52 DESTEKLERİ İÇİN Nevşehir Valiliği’ne, Nevşehir Belediyesi’ne, TÜBİTAK’a, Avanos Belediyesi’ne, Başdere Belediyesi’ne, Çat Belediyesi’ne, Derinkuyu Belediyesi’ne, Göre Belediyesi’ne, Gülşehir Belediyesi’ne, Göreme Belediyesi’ne, Hacıbektaş Belediyesi’ne, Kavak Belediyesi’ne, Mustafapaşa Belediyesi’ne, Uçhisar Belediyesi’ne, Ürgüp Belediyesi’ne TEŞEKKÜRLERİMİZLE İÇİNDEKİLER BİLDİRİLER (Bildiriler Alfabetik Olarak Sıralanmıştır) Nevzat TOPAL Niğde Sancağı Merkez Kasabası Âsâr-I ‘Atîka Defterine Göre Nevşehir ve Arapsun (Gülşehir) ........................................................................5 Nihat BOYDAŞ Sanat ve Din ................................................................................................. 35 Nilay ÇORAĞAN KARAKAYA Nevşehir’in Tatlarin Kasabasındaki Kaya Kiliseleri ve Duvar Resimleri .............. 41 Nimet ÖNÜR Yeni İletişim Olanakları İçinde Nevşehir Turizminin Markalaşmasında İnovasyonların ve Niş Pazarlamanın Önemi .................................................... 67 Niyazi YAŞAR Kapadokya Hikâyeleri ....................................................................................93 Nurgül SUCU Ürgüplü Bir Şeyhülislam: Ürgübî Mustafa Hayri Efendi ................................. 101 Nurhan ÖZKAN- Fatma GEMİCİ Nevşehir İli Düğün Adetleri ve Nevşehir Müzesinde Bulunan Geleneksel Gelinliklerin Giyim Sanatları Açısından İncelenmesi ...................................... 111 Nurten ERTUL Edebiyatta ve Popüler Kültürde “Karamanlılar” ........................................... 129 Oğuz ÖZDEM Karamanlıların Kapadokya’da Yaşadıkları Alan İçerisinde Müslüman Türklerle Sosyal Hayat Paylaşımı ................................................. 135 Osman GÜLDEMİR- Nermin IŞIK Nevşehir Mutfak Kültürü ve Yemekleri .........................................................151 Ömer SAYLAR- Ayşegül ŞİŞMAN Nevşehir İli Su Potansiyeli ve İl Ekonomisine Katkısı ...................................... 177 Önder MET- İsmail Mert ÖZDEMİR- Uğur SAYLAN Turizm ve Bölgesel Gelişme: Kapadokya Bölgesi Örneği ............................... 195 Örcün BARIŞTA Nevşehir ve Çevresindeki Osmanlı İmparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Dönemi Kültür Varlıkları Üzerine Yapılmış Bazı Yayınlar ................................ 205 Özcan ÖZKARAKOÇ Cumhuriyet Dönemi Değişen Kültür Ortamında, Derinkuyu’lu Bir Heykeltraş : Hakkı Atamulu ................................................227 Özgün ÖZÇAKIR- Neriman ŞAHİN GÜÇHAN Göreme Açıkhava Müzesi’nin Sunum Sorunlarının İncelenmesi ve Değerlendirilmesi ................................................................. 239 Özgür Kasım AYDEMİR İktidar Felsefesi’nin Temel Özellikleri Yönünden Hacı Bektaş-ı Veli Velâyetnâmesi’nin Söylem Çözümlemesi ..................................................... 249 Özlem GENÇ Kapadokya`nın Önemli Azizlerinden Biri: Doğu Manastırcılığının Kurucusu Aziz Basil ..................................................................................... 261 Özlem KARAKUL İbrahimpaşa Köyü’nün Kültürel Değerleri ve Dönüşümü .............................. 271 Paola POGLIANI Restorasyon Çalışmaları Aracılığı ile Kapadokya Kayalık Kiliselerine Değer Kazandırma Çalışmaları .....................................................................289 Parvana BAYRAM I.Dünya Savaşında Bakü Cephesinde Vefat Eden Nevşehirli Şehitler ..............303 Pınar ÜLGEN Manastır Kurumlarının Ortaçağ Avrupa Tarihindeki Önemi ...........................315 Ramazan ADIBELLİ Kapadokya ’ya Hıristiyanlığın Giriş Süreci ..................................................... 351 Recep DİKİCİ Damad İbrahim Paşa’nın İstanbul’daki Kütüphânesi ve Nevşehirli Âlim ve Ediplerin Yazma Eserleri................................................... 371 Remzi KILIÇ- Mehmet Akif CİHAN Damat İbrahim Paşa’nın Nevşehir’de Tanınırlığı ............................................ 389 Remzi KUZUOĞLU Eski Asur Dönemi’nde Nevşehir ve Çevresi ...................................................415 NİĞDE SANCAĞI MERKEZ KASABASI ÂSÂR-I ‘ATÎKA DEFTERİNE GÖRE NEVŞEHİR VE ARAPSUN (GÜLŞEHİR) NEVŞEHİR AND ARAPSUN (GÜLŞEHİR) WITH RESPECT TO ANTIQUES BOOK OF CENTRAL DISTRICT OF NİĞDE PROVINCE Nevzat TOPAL* ÖZET 1324 (1907) tarihinde Niğde Maarif Müdürlüğünün emirleri çerçe- vesinde Niğde Sancağı Merkez Kasabası Âsâr-ı ‘Atîka Defteri düzen- lenmiştir. Süleymaniye Kütüphanesi, İzmirli İ. Hakkı Kısmında 2455 numara ile kayıtlı bulunan bu defter 26 sayfa olup 9-14 sayfala- rı arası Arapsun, 17-26 sayfaları arası Nevşehir’e aittir. Bu defter, Nevşehir ve Arapsun’a ait mimarî eserlerden bahseden önemli bir çalışmadır. 1907 tarihinde Niğde Sancağına ait böyle bir defterin düzenlenmesi, diğer şehirlerde de benzer bir çalışmanın bu tarihler- de yapıldığı izlenimini vermektedir. Bu çalışmada defterde yer alan Nevşehir ve Arapsun’a ait eserleri değerlendirerek bugünkü durum- larını mukayese edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Nevşehir, Arapsun (Gülşehir), Niğde, Sinason (Mustafapaşa), Ortahisar ABSTRACT In 1324 (1907), Antiques Book of Niğde town Centre District was prepared by the order of Niğde National Education Directorate. The book, which is registered under the number of 2455, is located at İzmirli İ. Hakkı section of the Library of Süleymaniye. It has 26 pa- ges and among them the part between the pages 9-14 belongs to Arapsun and the part between the pages 17-26 belongs to Nevşe- hir. This book is important in terms of being one of the first records that refers to architectural works which belong to Nevşehir and * Yrd. Doç. Dr., Niğde Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü, e-posta: [email protected]. 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu 5 Nevzat TOPAL Arapsun. Edition of such a book in 1907 in province of Niğde gives us the impression that similar studies were carried out for different provinces at the same period. In this research, it has been attemp- ted to compare the current situations of the works of Nevşehir and Arapsun with their conditions in the book. Key Words: Nevşehir, Arapsun (Gülşehir), Niğde, Sinason (Musta- fapaşa), Ortahisar. Giriş Niğde Âsâr-ı ‘Atîka Defteri’nde yer alan, defterin düzenlendiği tarihte Niğde’nin kazaları durumunda bulunan Gülşehir ve Nevşehir’deki mimarî eserler ve bugünkü durumları değerlendirilecektir. Defterde Niğde Sancağına bağlı Arapsun (Gülşehir) Kazası, Arapsun’a bağlı Ortahisar ve Sinason Karyeleri ile Nevşehir kazasında bulunan mimarî eserler hakkında bilgi verilmiştir. Arapsun’da bulunan dört camii, Ortahi- sar karyesinde iki camii ve bir hisar, Sinason karyesinde bulunan iki camii hakkında kısa bilgiler verilmiştir. Nevşehir’e ait verilen bilgiler ise daha kapsamlıdır. Nevşehir Kazası’nda bulunan oniki camii, altı medrese, altı han ve bir hamam hakkında bilgiler yer almaktadır. Verilen bilgiler eserlerin isimleri, bulundukları yer, bânîleri, bazılarının ise ne zaman yapıldığı verilmiştir. Eserlerin bir kısmında ise kita- beleri hakkında tafsilat verilmektedir. Ancak eserlerin mimarî özellikleri ve diğer hususlara ait bilgiler yer almamaktadır. Defterde tanıttığımız mimarî eserlerin bulundukları yere ait bilgiler için defter kayıtları esas alınarak verilmiş olup eserlerin isimleri ve bulundukları yerlere ait isim değişikliklerini [ ] içinde gösterilmiştir. Defterde mimari eserlere ait tarihler verilirken bazen tamir kitabeleri ol- duğu belirtilmemiştir. Bu husus bir takım karışıklıklara sebep olmaktadır. A. Arabsun [Gülşehir] Kazası Arabsun, XX. asrın başlarında Niğde’ye bağlı bir kaza merkezi iken Aksaray’ın 14 Ekim 1920 tarih ve 40 numaralı kanunla vilayet olması üze- rine Aksaray’a bağlanmıştır1. 20 Mayıs 1933 tarihinde Aksaray vilayetinin 1 TBMM, Zb. C., D. I, C. 5, s. 60-62. 6 1. Uluslararası Nevşehir Tarih ve Kültür Sempozyumu Niğde Sancağı Merkez Kasabası Âsâr-ı ‘Atîka Defterine Göre Nevşehir ve Arapsun (Gülşehir) ilga edilmesi üzerine Arapsun tekrar Niğde vilayetine bağlı bir kaza duru- muna gelmiştir2. 1948 yılında Arapsun adı yerine Gülşehir ismi resmiyet kazanmıştır3. 30 Haziran 1954 tarih ve 6429 sayılı kanunla Niğde’ye bağlı olan Gülşehir yeni vilayet olan Nevşehir’e bağlanmıştır4. I. Camiler Defterde ilk olarak Gülşehir’e ait mimarî yapılardan bahsedilmektedir. Niğde sancağı Arapsun kazasında bulunan dört cami anlatılmıştır. Bu ca- milerden ikisine ait kitabelerden bahsedilmiştir. Ayrıca dört caminin de bulundukları yerler ile banileri hakkında bilgi verilmiştir. I.I. Camii Cedid [Kurşunlu Camii] Defterde Camii Cedid olarak ifade edilen bu camiinin çarşı kurbinde Si- lahdar Karavezir Seyyid Mehmed Paşa tarafından yaptırıldığı belirtilmiştir5. Halk arasında Kurşunlu Camii olarak bilinmektedir. Camii Gülşehir Kara- vezir Silahdar Seyyid Mehmed Paşa külliyesi içerisindedir. Camii bugün Gülşehir imar planına göre 331 ada ve 14 parselde