Türk-Ermeni Uyușmazlığı Üzerine ÖMER ENGİN LÜTEM KONFERANSLARI 2019 Editör: Alev KILIÇ Mart, 2020 Bu kitap Avrasya İncelemeleri Merkezi (AVİM) tarafından derlenmiş ve Terazi Yayıncılık tarafından yayınlanmıştır. Türk-Ermeni Uyuşmazlığı Üzerine Ömer Engin Lütem Konferansları 2019 ISBN: 978-605-69199-2-3 TERAZİ YAYINCILIK Terazi Yayıncılık Bas. Dağ. Dan. Eğt. Org. Mat. Kırt. Ltd. Şti. Abidin Daver Sok. No. 12/B Daire 4 06550 Çankaya/ANKARA Tel: 0 (312) 438 50 23-24 • Faks: 0 (312) 438 50 26 E-mail: [email protected] www.teraziyayincilik.com EDİTÖR Alev Kılıç YAYINA HAZIRLAYAN Ceyda Acicbe TASARIM Ruhi Alagöz BİRİNCİ BASKI Mart 2020 BASKI Sonçağ Yayıncılık Matbaacılık İstanbul Cad. İstanbul Çarşısı No: 48/48-49 İskitler / ANKARA Tel: +90 312 341 36 67 Sertifika No: 25931 © Terazi Yayıncılık - 2020 Her hakkı saklıdır. Bu yayının hiçbir bölümü izinsiz kopyalanamaz, dağıtılamaz ya da çoğaltılamaz. İçindekiler Yazarlar.......................................................................................................................................................................V Önsöz...........................................................................................................................................................................IX Teşekkür...............................................................................................................................................................XIII Ermeni Sorunu ve Ömer Engin Lütem Bilâl N. ŞİMŞİR Aşırı Milliyetçi Ermenilerin Yabancı Güçlerle İşbirliği ve Terör Faaliyetleri Doğu Sorunu Perspektifinden William E. Gladstone ve Ermeniler.............................................................................................................1 Fahriye Begüm YILDIZELİ “Rus Kışı”: Çarlık Hükümeti ve Taşnaksutyun Davası (1908-1912) .................................21 Onur ÖNOL Ermeni-Nazi İşbirliği ........................................................................................................................................27 Gaffar Çakmaklı MEHDİYEV Murder & Memory: The Curious & Intertwined Legacies of Two Armenian Assassins .....................................................................................................51 Christopher GUNN Türk-Ermeni Uyuşmazlığının Diaspora Boyutu Türkiye-Fransa İlişkilerinde ‘Ermeni Sorunu’ ve Türk Diasporasının Rolü..................69 Nihal EMİNOĞLU Arjantin’deki Ermeniler Üzerine Bir Araştırma ...............................................................................85 Mehtap İnal KUTLUTÜRK Ermeni Kimliğinin ve Kültürünün Temsilleri Ermeni Kültüründe İdeolojik Bir Eyleme Dönüşen Anı Üretme Geleneği.....................99 Birsen KARACA III 200 Yıllık Bir Öykü: Dünden Bugüne Ermeni Basını ...............................................................113 Hülya ERASLAN Ermeni Tarih Algısını Şekillendirmek İçin Üretilmiş Bir Çizgi Film: Anavatana Giden Yol............................................................................129 Hande DOLUNAY Ermeni Kültüründe Türk İmgesini Şekillendiren Yeni Medya Araçları.........................157 Ercan Cihan ULUPINAR IV Yazarlar Bilâl N. Şimşir . Büyükelçi ve Türk Tarih Kurumu Şeref Üyesi Dr. Bilâl N. Şimşir, 1957 yılında Ankara Üniversitesi ESiyasal Bilgiler Fakültesi’nden mezun olduktan sonra aynı fakültenin Diplomasi Tarihi Kürsüsünde Araştırma Görevlisi olarak çalışmıştır. 1960 yılında Dışişleri Bakanlığı’na geçen Bilâl N. Şimşir, Paris, Şam, Londra ve Lahey Türk Büyükelçiliklerinde başkâtip ve müsteşar olarak görev yapmıştır. Dışişleri Bakanlığı’nda merkezde Şube Müdürü, Daire Başkanı, Genel Müdür Yardımcısı ve Genel Müdür olarak çalışmıştır. Büyükelçi olarak Türkiye’yi Arnavutluk, Çin Halk Cumhuriyeti, Avustralya ve Güney Pasifik ülkelerinde temsil etmiştir. 38 yılı Dışişleri Bakanlığı’nda olmak üzere 41 yıllık devlet hizmetinin ardından 1998 yılında emekliye ayrılmıştır. Türk Tarih Kurumu Şeref Üyeleri arasında yer alan Bilâl N. Şimşir, yurt içi ve yurt dışında yayınlanan 100 kitap ve 260 makalenin yazarıdır. Fahriye Begüm Yıldızeli ahriye Begüm Yıldızeli, Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Dr. FÖğretim Üyesi olarak çalışmaktadır. İlkokul, orta ve lise eğitimini Balıkesir’de, lisans eğitimini Yıldız Teknik Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde tamamlamıştır. Yüksek lisansını Sussex Üniversitesi’nde Çağdaş Tarih alanında tamamlamıştır. “William E. Gladstone ve Osmanlı’ya Yönelik İngiliz Politikaları” başlıklı teziyle doktora derecesini Exeter Üniversitesi’nden almıştır. 19. yüzyıl Avrupası ve Osmanlı modernleşmesi, Osmanlı Devleti’nde azınlıklar, Türkiye Cumhuriyeti siyasi tarihi, Türk-İngiliz ilişkileri ve Uluslararası Göç üzerine çalışmaları bulunmaktadır. Onur Önol r. Onur Önol, doktora derecesini Londra Birkbeck Üniversitesi Tarih Bölümü’nden 2014 yılında Dalmıştır. Çarlık Rusyası’nda yaşayan Ermeniler ve Çarlık idaresi arasındaki ilişkilerin 1903-1914 yılları arasında geçirdiği dönüşümü ele alan ilk kitabı, “The Tsar’s Armenians: A Minority in Late Imperial Russia” 2017 yılında; Onur İşçi ile beraber yazdığı “Rusya İmparatorluğu’nun Çöküşü: Harp Yahut İhtilal (1881- 1917)” başlıklı kitabı 2019 yılında yayınlanmıştır. Çalışma alanları arasında son dönem Çarlık Rusyası tarihi, Ermeni meselesi, Osmanlı-Rus ilişkileri ve Birinci Dünya Savaşı bulunmaktadır. Dr. Onur Önol, TED Üniversitesi Temel Bilimler Birimi’nde Öğretim Görevlisi olarak görevine devam etmektedir. Gaffar Çakmaklı Mehdiyev rof. Dr. Gaffar Çakmaklı Mehdiyev, Bakü Devlet Üniversitesi İletişim Fakültesi mezunudur. Doktora Ptezi “Ermeni Meselesi” üzerinedir. Azerbaycan’da uzun süre gazetecilik faaliyetinde bulunan Gaffar Çakmalı Mehdiyev, Bakü Devlet Üniversitesi’nde akademisyen olarak görev yapmıştır. 2010 yılından bu yana Erciyes Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ermeni Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Öğretim Üyesi olarak görevini sürdürmektedir. Azerbaycan Ermeni Araştırmaları Merkezi ve Bağımsız Gazeteciler Birliği Başkanlık görevini yürüten Gaffar Çakmaklı Mehdiyev, 1990 yılından bu yana “Ermeni Meselesi” üzerine araştırmalarına devam etmektedir. Bu alandaki çalışmaları Azerbaycan, Türkiye ve diğer ülkelerde yayınlanan Prof. Dr. Gaffar Çakmaklı Mehdiyev 15 kitap ve 100’den fazla makalenin yazarıdır. V Christopher Gunn irginia Üniversitesi Dış İlişkiler Bölümü’nden lisans derecesini alan Doç. Dr. Christopher Gunn, yüksek Vlisans öğrenimini Rhode Island Üniversitesi Siyaset Bilimi alanında tamamlamıştır. Tarih alanındaki doktora derecesini Florida Devlet Üniversitesi’nden almıştır. Macaristan ve Türkiye’de altı yıl boyunca yaşamış ve araştırma yapmış Doç. Dr. Christopher Gunn’ın başlıca araştırma alanları arasında Türkiye, Kıbrıs, Osmanlı İmparatorluğu ve sınır bölgeleri, Balkanlar, Güney Kafkasya ve Doğu Akdeniz’in yanı sıra ulusötesi siyasi şiddet ve uzlaşma konuları yer almaktadır. Osmanlı İmparatorluğu, modern Ortadoğu, Doğu Akdeniz ve terörizm üzerine dersler veren Doç. Dr. Christopher Gunn, Coastal Carolina Üniversitesi’nde Öğretim Üyesi olarak görev yapmaktadır. Nihal Eminoğlu r. Nihal Eminoğlu, Gazi Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü’nden mezun olduktan sonra, Ddevlet bursunu kazanarak yüksek lisans ve doktora öğrenimini görmek üzere Fransa’ya gitmiş, Strazburg Üniversitesi’nde Siyaset Bilimi alanındaki öğrenimini tamamlamıştır. Fransa’da bulunduğu dönemde, Skytürk360 haber kanalının Avrupa Temsilcisi olarak görev yapmıştır. Halen Avrupa Konseyi’nin birçok biriminde uzmanlık yapmaktadır. Nihal Eminoğlu, İltica ve Göç Araştırmaları Merkezi (İGAM) üyesidir ve Türkiye’de bulunan Suriyeli mülteciler üzerine çalışmalar yapmaktadır. Nisan 2016’dan bu yana Çanakkale On Sekiz Mart Üniversitesi Biga İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde Dr. Öğretim Üyesi olarak görevini sürdüren Nihal Eminoğlu’nun başlıca çalışma alanları, göçmen/azınlık ve insan hakları, yurtdışı Türkler ve diaspora, entegrasyon ve çokkültürlülük konuları üzerinedir. Mehtap İnal Kutlutürk ehtap İnal Kutlutürk, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih- Coğrafya Fakültesi Batı Dilleri ve Edebiyatları MBölümü İspanyol Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’ndan 2012 yılında mezun olmuştur. 2012-2017 yılları arasında Ankara Üniversitesi Türkçe ve Yabancı Dil Uygulama ve Araştırma Merkezinde (TÖMER) İspanyolca Okutmanı olarak görev yapmıştır. 2013-2018 yılları arasında Çankaya Üniversitesi’nde İspanyolca dersleri vermiştir. 2015 yılında ders vermeye başladığı TED Üniversitesi’nde İspanyolca Okutmanı olarak görev yapmıştır. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ermeni Dili ve Kültürü Anabilim Dalı’nda bütünleşik doktora çalışmalarına devam eden Mehtap İnal Kutlutürk, Ernst-Reuter Schule-Almanya Ankara Büyükelçiliği Özel Okulu’nda İspanyolca öğretmenliği görevini halen sürdürmektedir. Birsen Karaca rof. Dr. Birsen Karaca, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Slav Dilleri ve Edebiyatları Plisans programını 1989 yılında; Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Rus Dili ve Edebiyatı yüksek lisans programını 1994 yılında tamamlamıştır. Akademik hayatına 1995 yılında Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Rus Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Araştırma Görevlisi olarak başlayan Birsen Karaca, YÖK tarafından Moskova Devlet Üniversitesi’ne gönderilmek üzere açılan sınavı kazanmıştır. 1999 yılında Moskova Devlet Üniversitesi (M. V. Lomonosov) Filoloji Fakültesi’nde savunduğu “Bryusov Kak Perevodçik Armyanskoy Poezii” (Ermeni Manzum Eserlerin Çevirmeni Olarak Bryusov) başlıklı teziyle “Yeni Sınırlar Dışında Kalan Ülkelerin