Skýrsla stýrihóps um heildstæða löggjöf og stjórnsýslu varðandi jarðir, land og aðrar fasteignir Stjórnarráð Íslands Forsætisráðuneytið Útgefandi: Forsætisráðuneyti Maí 2021 [email protected] stjornarradid.is Umbrot og textavinnsla: Forsætisráðuneyti ©2021 Forsætisráðuneyti ISBN 978-9935-482-24-2 2 Efnisyfirlit Inngangur .......................................................................................................................................... 6 1. Aðdragandi ................................................................................................................................. 8 1.1 Undirbúningur og setning laga nr. 85/2020 .................................................................... 8 1.2 Meginefni laganna ............................................................................................................. 9 2. Framkvæmd laga nr. 85/2020 .................................................................................................. 11 2.1 Verkefni tengd landeignaskrá Þjóðskrár Íslands ............................................................. 11 2.1.1 Upplýsingar í landeignaskrá .................................................................................... 11 2.1.2 Hugtakanotkun.......................................................................................................... 12 2.1.3 Stærð og afmörkun lands ....................................................................................... 14 2.1.4 Eigendur og eignarréttindi ....................................................................................... 19 2.1.5 Landfræðileg gögn til grundvallar ........................................................................... 23 2.2 Beiðnir um samþykki ráðherra fyrir ráðstöfun fasteignar ............................................... 26 2.2.1 Réttarástandið fyrir gildistöku laga nr. 85/2020 .................................................... 26 2.2.2 Efni 10. gr. a jarðalaga .......................................................................................... 27 2.2.3 Markmið ákvæðisins ................................................................................................ 28 2.2.4 Framkvæmd .............................................................................................................. 30 2.2.5 Ályktanir og umræður .............................................................................................. 31 2.3 Upplýsingagjöf um eignarhald lögaðila undir erlendum yfirráðum ................................ 32 2.3.1 Efni og markmið 10. gr. b jarðalaga ..................................................................... 32 2.3.2 Framkvæmd 10. gr. b jarðalaga ............................................................................ 33 2.3.3 Ályktanir og umræður .............................................................................................. 36 3. Frumvarp stýrihópsins ............................................................................................................... 37 3.1 Yfirlit yfir efnisþætti frumvarpsins ..................................................................................... 37 3 3.2 Forkaupsréttur ríkisins ....................................................................................................... 38 3.3 Land í óskiptri sameign .................................................................................................... 39 3.4 Landamerki ......................................................................................................................... 43 3.5 Frekari endurskoðun laga um eignarrétt og afnotarétt fasteigna, nr. 19/1966 ............ 52 4. Rýni á fjárfestingum í innviðum ............................................................................................... 55 4.1 Nálgun ................................................................................................................................ 55 4.2 Yfirlit yfir erlenda réttarþróun ............................................................................................ 55 4.3 Samanburður á íslenskum og erlendum rétti ................................................................. 57 4.4 Ályktanir og umræður ........................................................................................................ 58 5. Landnýting og vægi landbúnaðar ............................................................................................ 59 5.1 Nálgun ................................................................................................................................ 59 5.2 Löggjöf og stefna um vernd góðs landbúnaðarlands .................................................... 59 5.2.1 Ákvæði skipulagslaga og skipulagsreglugerðar .................................................... 59 5.2.2 Ákvæði jarðalaga ..................................................................................................... 61 5.2.3 Landsskipulagsstefna ............................................................................................... 62 5.2.4 Leiðbeiningar um flokkun landbúnaðarlands ......................................................... 62 5.3 Aukið vægi landbúnaðar við skipulagsgerð – yfirlit yfir nýleg skref ............................. 64 5.4 Ályktanir og umræður ........................................................................................................ 65 6. Viðhald byggðar og ræktanlegs lands, skilyrði um búsetu eða nýtingu .............................. 68 6.1 Íslenskur réttur ................................................................................................................... 68 6.2 Norræn löggjöf ................................................................................................................... 69 6.3 Ályktanir og umræður ........................................................................................................ 70 7. Nýting og eignarráð á auðlindum sem tengjast fasteignum ................................................. 72 8. Tengsl beins eignarréttar yfir fasteign og auðlinda í jörðu ................................................... 73 8.1 Nálgun ................................................................................................................................ 73 8.2 Eigendastefna ríkisins ........................................................................................................ 73 8.3 Ályktanir og umræður ........................................................................................................ 75 4 9. Jarðir í eigu ríkis og opinberra stofnana ................................................................................ 76 9.1 Ákvæði jarðalaga ............................................................................................................... 76 9.2 Eigendastefna ríkisins ........................................................................................................ 77 9.3 Ályktanir og umræður ........................................................................................................ 78 10. Niðurstöður ................................................................................................................................. 80 10.1 Tillögur og önnur atriði ..................................................................................................... 80 10.2 Samantekt um efnisatriði utan frumvarps........................................................................ 81 10.2.1 Staða mála ............................................................................................................. 81 10.2.2 Næstu skref ........................................................................................................... 84 10.2.3 Álitaefni sem þarfnast nánari athugunar ............................................................. 86 10.3 Almenn atriði ...................................................................................................................... 87 Fylgiskjöl ............................................................................................................................................ 88 Stýrihópur um heildstæða löggjöf og stjórnsýslu varðandi jarðir, land og aðrar fasteignir Sif Guðjónsdóttir formaður (FOR), Anna Harðardóttir (Skatturinn), Bergþóra Benediktsdóttir (FOR), Björn Helgi Barkarson (UAR), Bryndís Helgadóttir (DMR), Eyvindur G. Gunnarsson (prófessor við lagadeild Háskóla Íslands), Elísabet Anna Jónsdóttir (ANR), Friðrik Árni Friðriksson Hirst (framkvæmdastjóri Lagastofnunar Háskóla Íslands), Guðjón Bragason (Samband íslenskra sveitarfélaga), Helga Bogadóttir (Þjóðskrá Íslands), Henný Hinz (FOR), Hrafn Hlynsson (FJR), Hrafnhildur Bragadóttir (Skipulagsstofnun), Jóna Sólveig Elínardóttir (UTN), Sigríður Elín Þórðardóttir (Byggðastofnun), Sigurður Árnason (Byggðastofnun), Stefanía Traustadóttir (SRN), Tryggvi Már Ingvarsson (Þjóðskrá Íslands) og Valgerður Rún Benediktsdóttir (Samband íslenskra sveitarfélaga). 5 Inngangur Stýrihópur um heildstæða löggjöf og stjórnsýslu varðandi jarðir, land og aðrar fasteignir var skipaður af forsætisráðherra 10. júní 2020. Hópnum var ætlað að starfa tímabundið og ljúka verkefni sínu með lokaskýrslu þeirri sem hér fer, í maí 2021. Í hópnum hafa átt sæti fulltrúar sex ráðuneyta og fjögurra ríkisstofnana, auk Sambands íslenskra sveitarfélaga og tveggja sérfræðinga á sviði lögfræði. Markmiðið með starfi hópsins er að stuðla að því að nýtingu lands og réttinda sem því tengjast sé hagað í samræmi við landkosti og með hagsmuni samfélagsins