PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś RODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GÓRA (616) Warszawa 2004 Autorzy: Mirosław Woźniak*, Alicja Maćków*, Józef Lis** Anna Pasieczna**, Stanisław Wołkowicz** Główny koordynator mapy: Małgorzata Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma** Redaktor tekstu: Anna Gabryś-Godlewska** * Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu „PROXIMA” S. A. ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp - M. Woźniak............................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza - M. Woźniak................................................. 3 III. Budowa geologiczna - M. Woźniak..................................................................................... 6 IV. Złoża kopalin - M. Woźniak ................................................................................................ 8 1. Gaz ziemny......................................................................................................................... 9 2. Kruszywa naturalne.......................................................................................................... 11 3. Iły ceramiki budowlanej................................................................................................... 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin - M. Woźniak............................................................... 13 V. Perspektywy i prognozy występowania kopalin - M. Woźniak.......................................... 14 VI. Warunki wodne - M. Woźniak........................................................................................... 16 1. Wody powierzchniowe..................................................................................................... 16 2. Wody podziemne.............................................................................................................. 17 VIII. Geochemia środowiska - M. Woźniak ............................................................................ 21 1. Gleby - J. Lis, A. Pasieczna ............................................................................................. 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach - S. Wołkowicz................................................ 23 IX. Składowanie odpadów - A. Maćków ……………………………………………………..26 X. Warunki podłoża budowlanego - M. Woźniak ................................................................... 34 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu - M. Woźniak................................................................... 35 XII. Zabytki kultury - M. Woźniak.......................................................................................... 37 XIII. Podsumowanie - M. Woźniak ......................................................................................... 39 XIV. Literatura........................................................................................................................ 40 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Góra Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne arkusza Góra Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 1999 w Oddziale Górnośląskim Państwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Gałka, 1999). Niniejsze opracowanie powstało w oparciu o instrukcję opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja..., 2002). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i warstwa odpadowa), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w Dolnośląskim Urzędzie Wojewódz- kim, Wielkopolskim Urzędzie Wojewódzkim, oraz w: starostwach powiatowych, urzędach gmin i od użytkowników złóż. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ściśle związanej z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmujących się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Góra położony jest pomiędzy południkami 16o30’ i 16o45’ długości geograficznej wschodniej oraz równoleżnikami 51o40’ i 50o51’ szerokości geograficznej pół- nocnej. Na obszarze arkusza znajdują się fragmenty dwóch województw. Do województwa wielko- polskiego należy północna i wschodnia część obszaru arkusza. Na północy znajdują się po- wiaty: leszczyński grodzki oraz do leszczyński ziemski z gminami Święciechowa i Rydzyna. Wschodnią część obszaru arkusza obejmują fragmenty powiatu gostyńskiego z gminą Poniec, 3 Fig. 1. Położenie arkusza Góra na tle jednostek fizycznogeograficznych wg. J. Kondrackiego (1998) 1 - granica podprowincji, 2 - granica makroregionu, 3 - granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Mezoregiony Pojezierza Leszczyńskiego: 315.81 - Pojezierze Sławskie, 315.82 - Pojezierze Krzywińskie, 315.83 - Równina Kościańska Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregion Niziny Południowowielkopolskiej: 318.11 - Wysoczyzna Leszczyńska, 318.12 – Wysoczyzna Kaliska Mezoregiony Obniżenia Milicko-Głogowskiego: 318.32 - Pradolina Głogowska, 318.33 - Kotlina Żmigrodzka Mezoregiony Wału Trzebnickiego: 318.42 - Wzgórza Dalkowskie, 318.43 - Obniżenie Ścinawskie, 318.44 - Kotlina Milicka oraz powiatu rawickiego z gminą Bojanowo. Do województwa dolnośląskiego, należy połu- dniowo zachodnia część obszaru arkusza z gminą Góra, która jest fragmentem powiatu gó- rowskiego. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) obszar arkusza położony jest w podprowincji Niziny Środkowopolskie, należącej do prowincji Niż Środkowoeuropej- 4 ski. W skład Niziny Środkowopolskiej na omawianym terenie wchodzi mezoregion Wyso- czyzna Leszczyńska, oraz niewielki fragment Wysoczyzny Kaliskiej. Wysoczyzna Leszczyńska położona jest pomiędzy pojezierzami Sławskim i Krzywiń- skim na północy oraz Pradoliną Głogowską na południu, odprowadzającą w przeszłości wody lodowcowo-rzeczne na zachód. Efektem spływu wód na wysoczyźnie są wypełnione piaskami doliny Rowu Polskiego i Śląskiego oraz niewielkie pola sandrowe na przedpolu pojezierzy. Obszar arkusza posiada prawie płaską powierzchnię, lekko nachyloną ku zachodowi. Rzędne terenu zmieniają się od około 150 m n.p.m. na południu w okolicy Giżyna do 80 m n.p.m. na zachodzie w dolinie Rowu Polskiego. W granicach Wysoczyzny Leszczyńskiej wydzielić można mniejsze jednostki (Bart- kowski, 1970). Północną i północno-zachodnią część obszaru arkusza stanowi Sandr Lesz- czyńsko-Rydzyński, który łagodnie opada do Pradoliny Żerkowsko-Rydzyńskiej. Tworzą go piaski i żwiry wodnolodowcowe, na których występują wydmy. Południowo-zachodnią część obszaru arkusza zajmuje Obniżenie Górowskie, wykształcone na glinach zwałowych miej- scami przykrytych płatami piasków wodnolodowcowych i lodowcowych. Według podziału klimatycznego Gumińskiego obszar arkusza położony jest na granicy dwóch dzielnic klimatycznych, środkowej i łódzkiej (Kondracki, 1981). Posiadają one zbliżo- ne warunki termiczne. Średnia temperatura z wielolecia w rejonie Leszna wynosi: najzimniej- szego miesiąca (stycznia) od 2 do –1 oC, najcieplejszego od 17 do 18 oC. Liczba dni z przy- mrozkami dochodzi do 110. Czas zalegania pokrywy śnieżnej trwa od około 50 do 75 dni, a okres wegetacji 210 – 220 dni. Różnice klimatyczne dotyczą głównie wielkości opadów, dzielnica środkowa ma mniejsze opady o 100 mm w stosunku do dzielnicy łódzkiej, w której sięgają one około 600 mm. Lasy zajmują około 20% powierzchni obszaru arkusza, tworzą one zwarty kompleks pomiędzy Lesznem i Rydzyną, na pozostałym terenie stanowią niewielkie skupiska, głównie w okolicach na północ od Góry i zachód od Bojanowa. Duże znaczenie dla gospodarki tego regionu, mają gleby wysokich klas bonitacyjnych podlegających ochronie. Około 40% powierzchni obszaru arkusza, zajmują gleby klasy I-IVa. W dolinach Rowu Polskiego i Śląskiego Rowu, znajdują się dodatkowo duże powierzchnie gleb wykształconych na podłożu organicznym. Dzięki korzystnym warunkom naturalnym dominuje tutaj dobrze rozwinięta gospodarka rolna, towarzyszy jej przemysł przetwórstwa spożywczego, reprezentowany przez: cukrow- nie, zakłady przetwórstwa mięsnego, mleczarnie, gorzelnie, zakłady zbożowo – młynarskie oraz przetwórnie owoców i warzyw. 5 W granicach obszaru arkusza położona jest: południowa część Leszna, północna część miasta Góra, zachodnia Bojanowa oraz Rydzyna. Tworzą one regionalne i lokalne ośrodki administracyjne i gospodarcze. Wraz z mniejszymi miejscowościami tworzą gęstą sieć