DUGE SJENE PERIFERIJE Prinos revitalizaciji hrvatskoga ruba Biblioteka ZBORNICI, knjiga 4 Copyright © 1998. Institut dru{tvenih znanosti IVO PILAR, Zagreb CIP – Katalogizacija u publikaciji Nacionalna i sveu~ili{na knji`nica, Zagreb UDK 316.334.56 (497.5-21) (082) DUGE sjene periferije : prinos revitalizaciji hrvatskoga ruba / uredili Ivan Rogi}, Maja [tambuk. - Zagreb : Institut dru{tvenih znanosti Ivo Pilar, 1998. - 167 str. ; 24 cm. - (Biblioteka Zbornici ; knj. 4) Bibliografija: str. 157-158. - Summary. ISBN 953-6666-03-0 1. Rogi}, Ivan 2. [tambuk, Maja 981112012 ISBN 953-6666-03-0 DUGE SJENE PERIFERIJE Prinos revitalizaciji hrvatskoga ruba Uredili: Ivan Rogi} Maja [tambuk Zagreb, 1998. Ovaj zbornik sadr`ava tekstove nastale kao rezultat po~etnog istra`ivanja u okviru teme Sustavno o`ivljavanje hrvatskih periferija, koje je, kao dio programa trajne znan- stvenoistra`iva~ke djelatnosti Instituta dru{tvenih znanosti Ivo Pilar, provedeno 1997. Naziv je programa Socijalna struktura i socijalna integracija. Nerazvijenost hrvatske periferije, nepostojanje trans- parentnoga pristupa njezinu cjelovitu napretku u bli`oj budu}nosti, kao i nerazumijevanje potrebe da u temeljima svakoga periferijskog razvojnog projekta budu prepoznat- ljivi op}i (nacionalni) i lokalni ciljevi, stavlja dru{tvene istra`iva~e pred barem dvije zada}e: 1. kriti~no promi{ljati i istra`iva~ki provjeravati razvojni(e) koncept(e) hrvatske periferije, s obzirom na stanje i neka njezina specifi~na obilje`ja; 2. na temelju rezultata akcijskih istra`ivanja olak{ati i pobolj{ati odluke o dru{tvenim, gospodarskim i drugim investicijama s u~inkovitijim rezultatima. Planira- mo, stoga, osim ovoga zbornika, objaviti rezultate novih istra`ivanja kako bismo jasnije odredili odnos periferija/ modernizacija. Optimalno uklju~ivanje periferije u dr`av- ni i dru{tvenogospodarski sustav tra`i prethodno pa`ljivo izabrane interese i sredi{ta i periferije koji se moraju zado- voljiti. Takav pristup ne smatra periferiju komplementom sredi{tu, ve} samosvojnim i ravnopravnim sudionikom u izboru i projektiranju vlastite budu}nosti. Uredni~ko nam iskustvo govori da je ovim zborni- kom korisnije zainteresirati ~itatelje nego im mnogo obe- }ati. Zato tek ka`imo da su u zborniku radovi u kojima se obrazla`u teorijska polazi{ta na koja smo oslonili terensko istra`ivanje, a koja poja{njavaju glavne dimenzije osnovnih sastavnica pojma periferije, mogu}e pristupe periferiji, ci- ljeve sustavnog o`ivljavanja te skicu tipologije hrvatskih periferija. Slijede dvije studije slu~aja: Like i unutra{njosti Istre. Ovaj izbor nametnuo se najmanje s dva razloga: 1. premalo je bilo novca za istra`ivanje svih hrvatskih perife- 5 rija; 2. Istra i Lika predstavljaju ve} na prvi pogled, na razi- ni povijesnih razloga i uzroka te prirodnoga i dru{tvenog krajolika, dva razli~ita tipa periferijske nerazvijenosti, pa su utoliko heuristi~ki zanimljiviji. Svakako, ta dva analizi- rana primjera, predstavljena konkretnim parametrima raz- vitka, stanjem resursa i slikom o poticateljima lokalnog razvitka ne omogu}avaju »tvrde« zaklju~ke i neupitne raz- vojne preporuke. Zato isti~emo jo{ jednom da se radovi predstavljeni u zborniku koji je pred vama temelje na rezultatima prve fa- ze istra`ivanja. Najmanje je pogre{no razumjeti ih kao pri- premu za idu}a istra`ivanja i skromni poziv na ve}u odgo- vornost, i teorijsku i prakti~nu, prema onome {to zovemo hrvatskom periferijom. Urednici 6 1. PERIFERIJE U DRU[TVENOJ INTEGRACIJI Vladimir Lay TEORIJSKE, DRU[TVENE I POLITI^KE NEPRILIKE S PERIFERIJOM .13 [to je periferija? ...................................................................................................................... 15 O`ivljavanje hrvatskih periferija i njihova socijalna integracija ........................ 18 Lokalnom socijalnom integracijom do o`ivljavanja periferije ........................................... 18 O`ivljavanjem periferija do njihove socijalne integracije u {ire dru{tvo ......................... 20 Teritorijalne su periferije supstancijalno socijalno-gospodarske periferije dru{tva ............. 21 U odnosima izme|u sredi{ta i periferija nema fair-playa ................................................ 22 Lokalna sredi{ta – upori{ta o`ivljavanja periferijskih prostora ........................................ 22 Periferijsko nasuprot metropolskom ....................................................................................... 23 Periferije i odr`ivi (obzirni) razvoj ..................................................................................... 25 O`ivljavanje periferija kao »rad za op}e dobro« ............................................................... 26 Periferija i tr`i{te .................................................................................................................... 26 Glavne dimenzije i inicijalna upori{ta o`ivljavanja periferija: socijalni akteri, razvojne ideje i lokalni resursi ........................................................................... 28 Indikatori za pojedine dimenzije .......................................................................................... 28 Socijalni akteri ............................................................................................................... 28 Lokalne razvojne ideje ................................................................................................. 29 Lokalni resursi ............................................................................................................... 30 Odnos periferija – sredi{te ......................................................................................... 31 O`ivljavanje periferija – me|uigra lokalnih socijalnih aktera (socijalnih energija), lokalnih razvojnih ideja i lokalnih resursa (razvojnih dobara) ...................................... 32 Pristupi o`ivljavanju periferija u Hrvatskoj ................................................................ 32 Neoliberalni pristup ............................................................................................................... 34 Komunitarni pristup .............................................................................................................. 35 Etatisti~ki pristup ................................................................................................................... 35 Pragmati~ni pristup ................................................................................................................ 35 Ciljevi o`ivljavanja periferija u Hrvatskoj ................................................................... 36 Hrvatske periferije – polazi{na skica za tipologiju .................................................. 38 2. DVA ISTRA@IVA^KA PRIMJERA Maja [tambuk LIKA – STUDIJA SLU^AJA ............................................................................................. 43 Uvod ............................................................................................................................................ 45 O Lici .......................................................................................................................................... 49 Stanje resursa koji stoje na raspolaganju za mogu}u revitalizaciju ................. 55 Stanje postoje}ih i potencijalnih aktera revitalizacije Like .................................. 58 Mali katalog doma}ih ideja za revitalizaciju Like ................................................... 61 Odnos sredi{ta prema Lici kao periferiji ..................................................................... 63 Op}ine i gradovi Like .......................................................................................................... 66 Brinje ....................................................................................................................................... 66 Donji Lapac ............................................................................................................................ 69 Gospi} ....................................................................................................................................... 73 Lovinac .................................................................................................................................... 77 Oto~ac ...................................................................................................................................... 80 Peru{i} ...................................................................................................................................... 84 Plitvi~ka jezera ....................................................................................................................... 87 Udbina .................................................................................................................................... 93 Vrhovine .................................................................................................................................. 96 Rije~ na kraju .......................................................................................................................... 99 Vladimir Lay SREDI[NJA ISTRA – STUDIJA SLU^AJA ................................................................ 109 Osnovna sociodemografska slika ..................................................................................... 111 Stanje lokalnih razvojnih aktera, resursa i ideja u op}inama i gradovima sredi{nje Istre ....................................................................................................